Anemia w ciąży - przyczyny, objawy, diagnostyka, profilaktyka, leczenie

Anemia w ciąży jest bardzo częstym zjawiskiem – dotyczy około 40% kobiet. Ze względu na zmiany fizjologiczne, jakie zachodzą w ciąży, definicja anemii jest nieco inna niż standardowo określana w normach laboratoryjnych. Najczęstszą przyczyną anemii w ciaży jest niedobór żelaza. Pierwiastek ten jest niezwykle ważnym składnikiem w naszym organizmie. O odpowiedni poziom żelaza powinny zadbać nie tylko kobiety ciężarne, ale również kobiety planujące potomstwo. Kobiety ciężarne nie powinny lekceważyć tego zalecenia, ponieważ anemia w ciąży może ona doprowadzić do przedwczesnego porodu, niskiej masy urodzeniowej dziecka lub niedotlenienia płodu. Aby maleństwo prawidłowo się rozwijało, zazwyczaj nie wystarcza tylko podaż żelaza w diecie. Aby zwiększyć jego ilość w organizmie, można przyjmować odpowiednie dawki tego pierwiastka wraz z witaminami wspomagającymi jego wchłanianie. Co jeszcze warto wiedzieć na temat anemii w ciąży?

1. Anemia w ciąży

Anemia często towarzyszy kobietom ciężarnym. Podczas ciąży dochodzi do zwiększenia objętości krwi i jej rozcieńczenia, co sprawia, że liczba czerwonych krwinek, zawartość hemoglobiny oraz hematokryt (stosunek procentowy zawartości krwinek czerwonych we krwi do surowicy) są obniżone. Prawdziwa anemia rozpoczyna się w przypadku niedoborów pierwiastków i witamin niezbędnych w procesie krwiotworzenia.

O anemii w ciąży mówimy w sytuacji, kiedy dochodzi do spadku poziomu hemoglobiny (nośnika tlenu w czerwonych krwinkach) poniżej 10 g/dl lub hematokrytu poniżej 30%.

Zobacz film: "Anemia"

Badanie krwi w ciąży umożliwia monitorowanie stanu zdrowia i daje ogląd na to, co dzieje się w organizmie przyszłej mamy. Do rozpoznania anemii potrzebne jest wykonanie morfologii krwi obwodowej. Badanie to jest ogólnodostępne, z tego powodu zaleca się je wykonywać w trakcie ciąży co 4-6 tygodni.

2. Przyczyny anemii w ciąży

Najczęstszą przyczyną anemii w ciaży (95%) jest niedobór żelaza, który może być wynikiem zbyt małej podaży tego pierwiastka w diecie w stosunku do zwiększonego zapotrzebowania (dostarczanie żelaza do rozwijającego się płodu) lub zaburzeń czynności przewodu pokarmowego i zmniejszonego wchłaniania żelaza.

Kobieta w ciąży powinna zadbać, aby w jej diecie nie zabrakło tego pierwiastka, gdyż wiąże on tlen w krwi, a tym samym dotlenia sam płód. Dziennie zapotrzebowanie na żelazo w ciąży wynosi 26 miligramów tego pierwiastka. Występujące dolegliwości ciążowe, takie jak nudności i wymioty, utrudniają wchłanianie żelaza. Niedobór tego pierwiastka chemicznego może powodować nie tylko anemię, ale również problemy zdrowotne u dziecka. W skrajnych przypadkach może prowadzić do poronienia.

Kobieta ciężarna w przebiegu anemii wywołanej niedoborem żelaza, może uskarżać się na problemy z koncentracją, zmęczenie, brak sił, zaburzenia w funkcjonowaniu układu immunologicznego, bladość skóry czy bóle głowy.

Anemia w ciąży może być także spowodowana niedoborem kwasu foliowego lub witaminy B12. Jest to związane ze zwiększonym zapotrzebowaniem na te witaminy przez rozwijający się płód.

W ciąży, zwłaszcza zaawansowanej, nierzadko pojawiają się problemy z żylakami odbytu, zwanymi popularnie hemoroidami. Krwawienie z hemoroidów może przyczyniać się do wtórnej utraty żelaza z organizmu.

Anemia może pojawić się u kobiet ciężarnych także wskutek pewnych problemów, np. obfitego krwawienia po odklejeniu łożyska. Sytuacja ta jest na tyle niebezpieczna, że może skutkować poronieniem. Warto mieć jednak na uwadze, że problem ten nie jest dość powszechny i zdarza się u pacjentek dość rzadko.

3. Objawy anemii

Wczesne objawy anemii mogą być niezauważalne albo mało specyficzne:

• zmęczenie,
• osłabienie,
• ospałość,
• bóle głowy,
• pogorszenie tolerancji wysiłku,
• problemy z pamięcią, koncentracją,
• zawroty głowy,
• problemy z funkcjonowaniem układu immunologicznego,
• łamliwość paznokci,
• wypadanie włosów,
• pieczenie i wygładzenie języka,
• problemy z połykaniem.

Jeśli kobieta ciężarna zauważy u siebie wyżej wymienione objawy, powinna jak najszybciej udać się na konsultację lekarską. Zaawansowana anemia może powodować inne symptomy.

Objawy ciężkiej anemii to:

• duszności,
• znaczne pogorszenie tolerancji wysiłku,
• bladość skóry i śluzówek,
• przyspieszone bicie serca (tachykardia),
• objawy neurologiczne (zaburzenia czucia, widzenia, drętwienie kończyn – przy anemii z niedoboru witaminy B 12),
• żółtaczka,
• bóle brzucha,
• hipotonia (nazywana również niedociśnieniem tętniczym).

W przypadku tych objawów należy jak najszybciej udać się do specjalisty po poradę. Zalecane jest wówczas wykonanie morfologii krwi obwodowej.

4. Wpływ niedokrwistości na przebieg ciąży

W przypadku ciężkiej anemii w ciąży istnieją zagrożenia dla rozwijającego się płodu. W pierwszym trymestrze ciąży może ona powodować zaburzenia zagnieżdżania się jaja płodowego oraz powstanie wad rozwojowych u płodu, a nawet poronienie. W drugim trymestrze ciąży anemia może zaburzać wzrost płodu, a w trzecim trymestrze – być przyczyną przedwczesnego porodu.

Choć anemia w ciąży jest bardzo częstym zjawiskiem, zwykle ma jednak łagodny przebieg. Czynnikami ryzyka ciężkiej anemii mogą być:

• wrodzone choroby krwi (anemia sierpowatokrwinkowa),
• ciąża bliźniacza lub trojacza,
• niedożywienie,
• niedobór ważnych składników odżywczych np. wielu witamin,
• uzależnienie od papierosów (palenie tytoniu powoduje zaburzone wchłanianie składników odżywczych),
• picie alkoholu,
• choroby przewlekłe, w szczególności te związane z przewodem pokarmowym (wiele z tych chorób powoduje zaburzenia wchłaniania),
• przyjmowanie niektórych środków farmaceutycznych (np. leków przeciwpadaczkowych).

5. Diagnostyka

Anemię w ciąży rozpoznaje się na podstawie morfologii krwi obwodowej. Jest to badanie łatwo dostępne i powinno być często wykonywane w czasie ciąży (co 4–6 tygodni). W przypadku niskich wartości hemoglobiny i hematokrytu (określonych w definicji) lekarz zwraca uwagę na pozostałe parametry morfologii, takie jak MCV, czyli objętość krwinki czerwonej, co może być pomocne w rozpoznaniu przyczyny anemii.

• W przypadku anemii mikrocytarnej (MCV
• W przypadku anemii makrocytarnej (MCV > 98 fl – duża objętość krwinki) podejrzewa się niedobór witaminy B12 lub kwasu foliowego (obniżenie poziomu B12 lub kwasu foliowego we krwi).

Zmęczenie, osłabienie, bóle głowy, problemy z pamięcią oraz koncentracja to objawy, które mogą sygnalizować niedobór żelaza w organizmie. Wykonanie badania krwi to jedyny sposób, aby zweryfikować poziom hemoglobiny. Badanie krwi pozwala wskazać niedobór żelaza oraz niedokrwistość.

Niedokrwistość czy zbyt mała ilość żelaza mogą być spowodowane zakażeniem bakterią Helicobacter pylori. Infekcja związana jest z występowaniem stanu zapalnego błony śluzowej żołądka czy dwunastnicy, wrzodów żołądka, wrzodów dwunastnicy. Bardzo często problem ten dotyka osoby niedożywione, osoby borykające się obniżonym poziomem witamim, wegetarian.

6. Leczenie

Jest uzależnione od stopnia ciężkości anemii oraz jej przyczyny. W przypadku anemii z niedoboru żelaza, o łagodnym nasileniu stosuje się preparaty żelaza doustnie (najczęściej w dawce 120 mg na dzień). Należy pamiętać, aby preparaty zawierające żelazo przyjmować najlepiej 30–60 minut przed posiłkiem, ponieważ pokarm zmniejsza wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego. Tabletki najlepiej popijać niegazowaną wodą mineralną.

W przypadku umiarkowanej niedokrwistości lekarz może zlecić podanie żelaza dożylnie lub doustnie. Podanie żelaza dożylnie pozwala na szybsze uzupełnienie jego niedoboru, co jest ważne szczególnie w przypadku niskich wartości hemoglobiny oraz nasilonych objawów anemii. Niekiedy konieczna jest transfuzja krwi, ale zdarza się to stosunkowo rzadko i zwykle wtedy, kiedy anemia jest wynikiem szybkiej utraty krwi (np. krwawienie z odklejonego łożyska).

Należy wspomnieć także o ewentualnych skutkach ubocznych stosowania preparatów żelaza. Nie zdarzają się one często i zwykle pojawiają się przy stosowaniu dużych dawek żelaza. Skutki uboczne najczęściej dotyczą przewodu pokarmowego. Należą do nich:

• zgaga,
• biegunki,
• wymioty,
• zaparcia,
• nudności,
• bóle w nadbrzuszu,
• ciemne zabarwienie stolca.

Trzeba pamiętać jednak, żeby samowolnie nie odstawiać leczenia, tylko zgłosić się do lekarza, który może zalecić stosowanie innego preparatu doustnego lub podawanie dożylne. W przypadku anemii z niedoboru kwasu foliowego zaleca się doustne uzupełnienie tej witaminy w zwiększonych dawkach.

Anemia z niedoboru witaminy B12 zdarza się bardzo rzadko i w zależności od przyczyny wymaga uzupełniania doustnego lub przy obecności zaburzeń – domięśniowego wchłaniania w przewodzie pokarmowym.

7. Jak zapobiegać anemii w ciąży?

Anemii w ciąży można zapobiec. Profilaktyka obejmuje przede wszystkim stosowanie prawidłowo skomponowanej diety dostarczającej odpowiedniej dawki żelaza oraz kwasu foliowego. W przeciwnym razie może dojść do przedwczesnego porodu, niedotlenienia płodu, obumarcia płodu. Niski poziom żelaza może także przyczynić się do tego, że dziecko będzie miało niską masą urodzeniową.

Aktualnie zaleca się stosowanie preparatów kwasu foliowego już na 6–12 miesięcy przed planowaną ciążą i w jej trakcie. Kobiety w ciąży powinny także przyjmować dodatkowo żelazo w postaci suplementów diety. Ważna jest również podaż tzw. witamin „krwiotwórczych”: B6, B12 oraz witaminy C, ponieważ żelazo jest pierwiastkiem, który ma bardzo niski poziom wchłaniania.

Zaburzone przyswajanie żelaza może także wynikać z przyjmowania nadmiaru błonnika lub soli fosforu. Niezwykle ważne jest, by kobieta ciężarna poprosiła o pomoc w doborze suplementów swojego lekarza. Zdarza się, że sięganie po radykalne środki nie jest potrzebne. W wielu przypadkach pomaga zmiana nawyków żywieniowych. Wskazane jest spożywanie potaw bogatych w niezbędne witaminy i składniki odżywcze, w szczególności żelazo.

Produkty żywnościowe bogate w żelazo:

• mięso: wołowina, wieprzowina, jagnięcina, cielęcina, drób,
• ryby i owoce morza,
• brokuły,
• kapusta włoska,
• zielony groszek,
• biała fasola,
• pieczywo pełnoziarniste,
• jaja,
• nasiona roślin strączkowych,
• kasze z grubego przemiału,
• mąka pszenna,
• botwina,
• szpinak,
• jagody,
• jabłka,
• buraki,
• papryka,
• kakao,
• daktyle,
• suszone śliwki,
• suszone morele,
• rodzynki,
• sezam.

Produkty żywnościowe bogate w kwas foliowy:

• sałata,
• szpinak,
• kapusta,
• brokuły,
• szparagi,
• kalafior,
• brukselka,
• pomidory,
• jajka,
• groch,
• fasola,
• soczewica,
• soja,
• buraki,
• awokado,
• drożdże piwne,
• wątróbka,
• soki z owoców cytrusowych,
• pieczywo pełnoziarniste.

Produkty niewskazane w trakcie ciąży:

• kawa,
• herbata

Kobiety ciężarne powinny unikać zarówno kawy, jak i herbaty. Napoje te nie są wskazane, ponieważ hamują przyswajanie żelaza. Zdecydowanie zdrowszą alternatywą dla kawy jest sok żurawinowy. Wykazuje on dobroczynny wpływ na nerki, a w jego składzie znajduje się żelazo.

Podsumowując, należy stwierdzić, że rozpoznanie i leczenie anemii w ciąży ma ogromne znaczenie dla rozwoju dziecka i zapobiegania powikłaniom.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.