Badanie jelit to bardzo ważny zabieg diagnostyczny, pozwalający ocenić ogólną kondycję układu trawiennego, a także określić ryzyko rozwoju chorób jelit poprzez stwierdzenie ewentualnych nieprawidłowości.
Najpowszechniejszym badaniem diagnostycznym jest tzw. badanie per rectum. Oznacza to, że lekarz ocenia stan końcowego odcinka jelit poprzez badanie palcem przez odbyt. Podczas takiego badania można stwierdzić bardzo dużo nieprawidłowości, między innymi rozwijające się hemoroidy, szczeliny i pęknięcia w obrębie ścian jelit, polipy, owrzodzenia, a także wszelkie guzy. Dodatkowo poprzez badanie per rectum można ocenić napięcie mięśni zwieracza. Badanie to jest w pełni bezbolesne, chyba że w okolicach odbytu rozwija się jakaś choroba. Jest ono często wykonywane podczas rutynowych kontroli, w gabinetach gastrologicznych, ale także podczas wizyt u lekarza rodzinnego.
Kolejną grupą badań jelit jest tzw. wziernikowanie. Związane jest z wprowadzeniem do przewodu pokarmowego specjalnego wziernika, za pomocą którego lekarz jest w stanie ocenić kondycję głębszych warstw jelit.
Najczęściej stosowanym badaniem wziernikowym jest kolonoskopia, czyli wprowadzenie rurki do jelita grubego przez odbyt. Wziernik zaopatrzony jest w kamerę, dzięki której obraz z jelit obecny jest na ekranie komputera. Bywa, że badanie to jest bolesne, ale należy je przeprowadzać regularnie, zwłaszcza jeśli chodzi o osoby po 50 roku życia lub takie, które mogą być narażone na rozwój chorób jelita grubego.
Pozostałe badania wziernikowe pozwalają na ocenę stanu jelit tylko w ograniczonym zakresie, zazwyczaj końcowych odcinków. Badania wziernikowe mają na celu szeroką diagnostykę jelit. Pozwalają wykryć zmiany nowotworowe, uchyłki, pęknięcia, a także rozwijające się stany zapalne. Do takich badań należy się przygotować, wszystkich potrzebnych informacji udziela lekarz.
Badanie jelit można także przeprowadzić za pomocą gastroskopii. Wówczas lekarz, wprowadzając rurkę do przewodu pokarmowego przez gardło lub nos, może zobaczyć nie tylko stan żołądka i dwunastnicy, ale także początkowego odcinka jelita cienkiego, w którym również mogą rozwijać się choroby.
Czasem do oceny kształtu jelit stosuje się badanie RTG. Najpierw podaje się tzw. kontrast, który pozwala na uzyskanie dobrego obrazu na monitorze.
Stan jelit można także ocenić poprzez badanie kału, a także krwi. Morfologia pozwala na ocenę, czy w organizmie rozwija się stan zapalny, natomiast za pomocą badania kału można stwierdzić obecność pasożytów, a także krwi utajonej.
Jeśli badania te wykażą jakiekolwiek nieprawidłowości, ale lekarze nie mogą ustalić bezpośredniej przyczyny, czasem wykonuje się badanie USG jelit - polega to na wprowadzenia wziernika, który nie jest zakończony kamerą, ale głowica wysyłające fale ultradźwiękowe.
