Choroba wysokościowa - objawy, profilaktyka, leczenie

Osoby wspinające się na duże wysokości są narażone na wiele niebezpieczeństw. Obok hipotermii czy odmrożeń, niezwykle groźna jest choroba wysokościowa. Czym się charakteryzuje, jakie są jej rodzaje oraz jakich objawów nie można lekceważyć? Jak wygląda profilaktyka i leczenie choroby wysokościowej?

1. Co to jest choroba wysokościowa

Choroba wysokościowa to zespół objawów spowodowany brakiem adaptacji do warunków panujących na dużych wysokościach. Występuje u około 25% osób wchodzących na wysokość powyżej 2500 m n.p.m. i u 75% osób przekraczających wysokość 4500 m n.p.m. Rozwija się na skutek stopniowego zmniejszania się ilości tlenu w powietrzu wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza.

Spowodowane jest to postępującym obniżaniem się ciśnienia atmosferycznego, a wraz z nim spadkiem ciśnienia cząsteczkowego tlenu. Jednocześnie zmniejsza się też stężenie tlenu w organizmie człowieka. Organizm uruchamia szereg mechanizmów wyrównawczych, by przystosować się do nowych, niekorzystnych warunków. Oddech staje się szybszy i głębszy, zwiększa się częstotliwość pracy serca oraz przepływ krwi przez narządy wewnętrzne.

Zobacz film: "Jak przygotować się do górskich wypraw?"

Poprawienie ukrwienia nerek prowadzi do szybszej produkcji moczu, a obniżenie poziomu tlenu we krwi stymuluje produkcję erytropoetyny. Jest to hormon, który pobudza szpik kostny do produkcji krwinek czerwonych. Im jest ich więcej tym sprawniej odbywa się transport tlenu do tkanek.

Procesy adaptacyjne mają jednak swoją granicę - na wysokości 7500 m n.p.m, określanej jako „strefa śmierci” nie są w stanie wyrównać zmniejszającego się poziomu tlenu. Dochodzi wówczas do stopniowego uszkadzania narządów wewnętrznych.

Jelita mają trudności z wchłanianiem substancji odżywczych, spada też masa ciała, ponieważ organizm wykorzystuje energię z tłuszczu i białka zawartego w mięśniach. Na wysokości powyżej 8000 m n.p.m. proces wyniszczenia organizmu jest tak szybki, że śmierć następuje po kilku dniach, nawet u osób z dobrą adaptacją do wysokości.

2. Jakie są objawy choroby wysokościowej

Do objawów świadczących o rozwoju choroby wysokościowej należą:

• ból i zawroty głowy,
• bezsenność,
• drażliwość,
• bóle mięśni,
• uczucie zmęczenia, wyczerpania,
• utrata apetytu,
• nudności lub wymioty,
• obrzęki twarzy, rąk i stóp,
• problemy z koordynacją ruchów.

3. Co podnosi wyzyko zachorowania na chorobę wysokościową

Choroba wysokościowa zazwyczaj występuje, gdy uczestnicy wspinaczki zignorują konieczność aklimatyzacji i nie ocenią obiektywnie swoich umiejętności czy stanu zdrowia. Czynniki ryzyka wystąpienia choroby wysokościowej to:

• duża wysokość,
• ciągła wspinaczka,
• zbyt szybka wspinaczka,
• ignorowanie potrzeby aklimatyzacji,
• przyjmowanie zbyt małej ilości płynów,
• nadciśnienie tętnicze,
• niewydolność krążenia,
• wystąpienie w przeszłości wysokościowego obrzęku płuc lub mózgu,
• osoby po 40. roku życia,
• dzieci.

4. Jakie są rodzaje choroby wysokościowej

Można wyróżnić następujące rodzaje choroby wysokościowej:

• ostra choroba wysokościowa (acute mountain sickness – AMS),
• wysokościowy obrzęk płuc (high altitude pulmonary edema – HAPE),
• wysokościowy obrzęk mózgu (high altitude cerebral edema – HACE),
• obwodowe obrzęki wysokościowe,
• wylewy krwawe do siatkówki,
• zakrzepica,
• ogniskowe zaburzenia neurologiczne.

4.1. Ostra choroba wysokogórska

Ostra choroba wysokogórska występuje w przypadku szybkiego pokonania dużej wysokości (powyżej 1800 m). Może też pojawić się u 40% osób na wysokości 2500 m n.p.m. w ośrodkach narciarskich.

Wyróżnia się łagodny, umiarkowany i ciężki przebieg choroby. Wszystko zależy od indywidualnych predyspozycji, nie można przewidzieć jak zareaguje dany organizm. Ostra choroba wysokogórska daje objawy w ciągu doby od zmiany wysokości, najczęściej pojawia się:

• pulsujący ból głowy,
• osłabienie,
• zmęczenie,
• zawroty głowy,
• nudności i wymioty,
• trudności ze snem.

Samopoczucie jet zbliżone do stanu organizmu podczas wyczerpania, wychłodzenia i odwodnienia. Stwierdzenie ostrej choroby wysokościowej ułatwia skala Lake Louise AMS, która zwraca uwagę na nasilenie symptomów. Odczuwane skutki wysokości ustępują w ciągu kilku dni, maksymalnie tygodnia.

4.2. Wysokościowy obrzęk mózgu

Pojawia się po ostrej chorobie wysokościowej, jeżeli chory nie przestanie się wspinać. Objawy wysokościowego obrzęku mózgu to:

• problemy z utrzymaniem równowagi,
• zwiotczenie mięśni,
• drżenie mięśni,
• brak płynności ruchów,
• zaburzenia świadomości,
• senność,
• zaburzenia czasu i przestrzeni,
• urojenia,
• napady padaczkowe,
• śpiączka.

Bardzo często obrzęk mózgu występuje jednocześnie z obrzękiem płuc. Może prowadzić do śmierci przez zatrzymanie czynności oddechowej.

4.3. Wysokościowy obrzęk płuc

Obrzęk płuc pojawia się po pokonaniu około 2400 metrów w ciągu jednej doby. Wówczas płyn przesiękowy gromadzi się w pęcherzykach płucnych i prowadzi do niewydolności oddechowej. Objawy to:

• duszności,
• ucisk w klatce piersiowej,
• osłabienie,
• mokry kaszel,
• sina skóra,
• przyspieszony oddech,
• przyspieszone bicie serca.

Obrzęk płuc może skutkować śmiercią nawet po kilku godzinach od wystąpienia pierwszych objawów. Jedynie szybka pomoc medyczna jest w stanie zahamować rozwój choroby wysokościowej.

4.4. Choroba wysokościowa - pozostałe dolegliwości

Poza opisanymi powyżej rodzajami choroby wysokościowej mogą pojawić się też inne dolegliwości. Żadnej z nich nie należy ignorować.

Oddychanie okresowe to zaburzenia oddychania w czasie snu, które powoduje częste budzenie się i nie pozwala na odpoczynek. W efekcie w ciągu dnia chory jest zmęczony i senny. Oddychanie okresowe wynika z osłabienia aktywności układu oddechowego. Z tego względu mogą występować serie bezdechów lub hiperwentylacja.

Obrzęki obwodowe nie są bardzo niebezpieczne. Opuchlizna gromadzi się w obwodowych częściach ciała, przede wszystkim na palcach. Przyczyną obrzęku jest utrudnienie produkcji moczu, ze względu na zmniejszenie przepływu krwi przez nerki.

Krwawienia do siatkówki zazwyczaj nie wpływają na pogorszenie widzenia. W momentach niedotlenienia większa ilość krwi dopływa do siatkówki oka i sprawia, że naczynka zaczynają pękać.

Zmiany zakrzepowo-zatorowe są poważną konsekwencją choroby wysokościowej i mogą doprowadzić do śmierci. Najczęściej rozpoznawana jest zatorowość płucna i zakrzepica żył. Za te problemy odpowiada utrudniony przepływ krwi w organizmie.

Obniżenie odporności i spowolnienie gojenia ran to kolejne skutki choroby wysokościowej, które występują stosunkowo często. Warto też pamiętać, że poza chorobą wysokościową góry mogą spowodować inne problemy ze zdrowiem. Najczęściej jest to skutek złej pogody, a konkretniej niskiej temperatury i silnego wiatru.

Hipotermia to obniżenie temperatury ciała poniżej 35 stopni. Towarzyszą mu dreszcze, senność i zaburzenia widzenia. Ciągły spadek ciepłoty może doprowadzić do spowolnienia pracy serca i utraty przyjemności.

Odmrożenia to skutki działania niskiej temperatury. Szczególnie narażone są odstające części ciała, takie jak palce, nos, uszy i policzki. Zbyt długie przebywanie na zewnątrz może doprowadzić do poważnego uszkodzenia tkanek, a nawet skończyć się amputacją. Odmrożenia charakteryzuje swędzenie, pieczenie oraz zasinienie skóry.

W górach równie niebezpieczne jest promieniowanie słoneczne i może doprowadzić do oparzenia słonecznego oraz "ślepoty śnieżnej". Promienie UV są pochłaniane przez spojówkę i rogówkę oka. W efekcie pojawia się ból, zapalenie spojówek a nawet tymczasowa utrata wzroku. Warto pamiętać o noszeniu okularów przeciwsłonecznych, by uniknąć tej dolegliwości.

Warunki górskie mogą nasilić problemy zdrowotne, takie jak nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca czy cukrzyca. Niestabilne zaburzenia rytmu serca mogą być przeciwwskazaniem do wyprawy w góry, warto skonsultować tą kwestię z lekarzem prowadzącym.

5. Jak uniknąć choroby wysokościowej

Choroba wysokościowa nie powinna wystąpić jeżeli na wysokości 1500-3000 m n.p.m. będziemy pokonywać maksymalnie 600 m dziennie. Obóz powinien być rozbijany na niższej wysokości, jaką osiągnięto w ciągu dnia, ponieważ w nocy jest mniejszy pobór tlenu przez organizm.

Zaleca się też picie większych ilości płynów izotonicznych (powyżej 3 litrów na dobę) i unikanie alkoholu. Warto spożywać też dużą ilość węglowodanów.

Aby skrócić czas przystosowania organizmu o można przyjmować specjalne leki. Ich spożywanie należy rozpocząć dwa dni przed terminem wspinaczki i przyjmować do pięciu dni na wysokości. Jeśli pojawią się symptomy choroby, należy przede wszystkim zaprzestać wspinaczki, dużo pić i odpoczywać. Dolegliwości może łagodzić kwas acetylosalicylowy.

Objawy powinny ustąpić po ok. 1-3 dniach przebywania na tej samej wysokości. Jeżeli jednak dojdzie do pogarszania się stanu, konieczne jest natychmiastowe zejście lub przetransportowanie w dół co najmniej 1000 m. Choroby wysokościowej raczej nie da się uniknąć powyżej 5800 m n.p.m.

Na takich wysokościach trzeba dbać o siebie szczególnie i w razie potrzeby nie zwlekać z wezwaniem pomocy. Podczas wspinaczki bez względu na wysokość nie można zapominać o robieniu przerw, regularnym spożywaniu płynów i jedzeniu.

6. Jak przebiega leczenie choroby wysokościowej

U każdego kto w ciągu doby pokonał więcej niż 1800 m i tam zostaje, należy spodziewać się wystąpienia symptomów choroby wysokościowej. Gdy wystąpią objawy zabronione jest wspinanie się wyżej. W przypadku ciągłego pogarszania samopoczucia należy kierować się w dół.

Leczenie powinno opierać się na ograniczeniu aktywności fizycznej, zaprzestania zwiększania wysokości przez co najmniej 24 godziny i ewentualne stosowanie tabletek przeciwbólowych. Gdy złe samopoczucie nie ustąpi należy zejść niżej.

Obrzęk płuc i mózgu wymaga natychmiastowej pomocy medycznej, ze względu na zagrożenie życia. Podczas czekania na ratowników należy znieść chorego na niższą wysokość i w miarę możliwości podać tlen, acetazolamid lub nifedypinę.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.