EMDR w pracy z traumami i zaburzeniami stresu pourazowego
Każdy z nas na jakimś etapie życia doświadczył stresujących wydarzeń. Dla dziecka może to oznaczać porzucenie przez rodziców lub zwykłe rozstanie się
z nimi na jakiś czas. Dla ludzi dorosłych utrata pracy czy życie w ciągłych napięciach rodzinnych.
1. Następstwa stresu
Jednak strach, lęk, przewlekły stres czy trudne wydarzenie przekracza w pewnym momencie granicę nadmiernego stresu czy nawet traumy, co może wywoływać poważne zakłócenia w fizjologii mózgu (integracji przetwarzania emocjonalnego i poznawczego). Większość ludzi słyszała choć raz „czas leczy rany” albo „co cię nie zabije, to cię wzmocni”. I rzeczywiście prawdą jest, że wszyscy mamy moc samouzdrawiania naszych umysłów. W większości przypadków powrót do zdrowia może być tak szybki i stabilny jak przy urazach fizycznych, gdzie nasze ciało zdolne jest do uruchamiania wrodzonego systemu naprawczego, tj. do regeneracji i odbudowy uszkodzonego miejsca na podstawie zapisu kodu DNA. Choć czas, trudne wydarzenia i duże cierpienie mogą wzmocnić nasz charakter, to mogą też powodować dramatyczne skutki dla rozwoju naszej psychiki, kształtować zaburzenia neurologiczne czy biologiczne, które następnie będą wpływały na nasze relacje z innymi ludźmi.
2. Emocjonalna część mózgu
Wspomnienia traumatyczne pochodzą z innej części mózgu niż wspomnienia narracyjne, świadome i jawne. Obrazowo, można powiedzieć, że nasz mózg składa się z dwóch części. Jedna to część emocjonalna i nieświadoma (część limbiczna), a druga to część poznawcza i świadoma (część korowa). Mózg emocjonalny nie jest w stanie ocenić miejsca, czasu i kontekstu zdarzenia, mózg poznawczy – tak. W traumie to ten emocjonalny zostaje uruchomiony. Doświadczenia, których nasz mózg nie jest w stanie przetworzyć, które przekraczają nasze zasoby, są „zamrażane”, „zaklinane” i nie ruszają się w czasie. Dlatego też, terapia polega na przetwarzaniu wspomnień, które pochodzą z części emocjonalnej mózgu ‒ z tej części, która zawiera obszar pamięci traumy.
3. Czym jest EMDR?
Jednym z prężnie rozwijających się podejść terapeutycznych do pracy
z większymi i mniejszymi doświadczeniami traumatycznymi jest EMDR, co najczęściej tłumaczone jest jako „odwrażliwianie i przetwarzanie za pomocą ruchów gałek ocznych”. Twórca tej metody ‒ Francine Shapiro ‒ odkryła, że szybkie i powtarzające się ruchy gałek ocznych wpływają znacząco na obniżenie poziomu lęku u osoby, która przeżyła bardzo silny stres. U początków odkrycia EMDR leżą osobiste doświadczenia Shapiro. Opisuje ona, że niedługo po tym, jak postawiono jej diagnozę raka, przeżywała bardzo trudne i silne emocje lęku i niepokoju. Przechadzając się ulicami, była świadoma tego, że przez cały czas myśli o swojej chorobie, ale w tym samym czasie była też świadoma, że poruszają jej się gałki oczne, kiedy wodzi wzrokiem za zmieniającym się obrazem na ekranie telewizora. Zwróciła również uwagę na to, że kiedy porusza w ten sposób oczami, a jednocześnie myśli o swojej chorobie, to poziom napięcia opada. To właśnie doświadczenie Shapiro stało się początkiem rozwoju nowej metody terapeutycznej do pracy z silnym stresem.
EMDR jest złożoną i ustrukturalizowaną, opartą na dowodach naukowych interwencją terapeutyczną, która połączona jest z ruchami gałek ocznych lub innym rodzajem dwustronnej stymulacji, używanej w sposób, który stymuluje mózgowy system przetwarzania informacji, tj. przetwarzania sieci pamięciowych traumy (mózg emocjonalny) i sieci z obszaru pamięci jawnej, świadomej (mózg poznawczy). Traumatyczne wspomnienia zapisywane są w nieświadomej i emocjonalnej części mózgu i nie łączą się z częścią świadomą i narracyjną. Dlatego też każde wydarzenie przypominające choć trochę to pierwsze i silnie stresujące doświadczenie jest czynnikiem spustowym w aktywacji siatki wspomnień mózgu emocjonalnego.
4. Jakie efekty daje EMDR?
Celem EMDR jest zmiana sposobu myślenia o traumatycznym wspomnieniu, zmiana napięcia emocjonalnego, jakie ono wywołuje u osoby. Praca polega na poruszaniu się między starym wspomnieniem z przeszłości (wspomnieniem wywołującym całą gamę objawów), które wywoływane jest w teraźniejszości i wpływa w ten sposób na przyszłość. Pacjent wspólnie z terapeutą wchodzi w nieprzetworzoną siatkę wspomnień.
W celu wyjaśnienia EMDR, Shapiro zaproponowała teoretyczny Model Adaptacyjnego Przetwarzania Informacji, który zakłada, że wszyscy ludzie mają wewnętrzne mechanizmy, dzięki którym radzą sobie z trudnymi wydarzeniami, nadając im jakiś sens i znaczenie; mają zdolność do wiązania przeszłości, teraźniejszości i przyszłości w jedną całość. W praktycznym rozumieniu Modelu Adaptacyjnego Przetwarzania Informacji podkreśla się zastosowanie protokołu o trzech rozgałęzieniach: przeszłości, teraźniejszości i przyszłości na tle relacji terapeutycznej. Przypuśćmy, że przeżyliśmy upadek z konia, który stanowił dla nas źródło silnego stresu, w związku z czym podejmujemy decyzję, że już nigdy więcej nie wsiądziemy na konia. I to właśnie negatywne emocje związane z upadkiem wpływają na decyzję „już nigdy nie wsiądę na konia”. Jednak unikanie konia nie zmienia samego wspomnienia, a zwierzę jest tym bodźcem, które wywołuje całą konstelację objawów, w tym ogromny lęk przed nim samym. To, co należałoby zrobić, a robi się za pomocą EMDR, to powrócić do docelowego wspomnienia, a następnie je przetworzyć. Przetwarzając przeszłe wspomnienia, redukujemy prawdopodobieństwo, że to wspomnienie zostanie wywołane w teraźniejszości. Założenie jest takie: jeżeli trudne wspomnienie nie będzie wywoływane w teraźniejszości, to zwiększamy szansę na zaangażowanie się w tę aktywność w przyszłości. Innymi słowy, za pomocą EMDR dezaktywujemy stare wspomnienia, które wywołują w nas silne emocje.
5. Skuteczność EMDR
Jednym z najbardziej rozpoznawalnych elementów EMDR jest bilateralna stymulacja z wykorzystaniem ruchów ręki w celu wodzenia za nią wzrokiem. Ruchy oczu, a także bodźce stosowane alternatywnie, stymulują i uruchamiają, zablokowany po traumie, system przetwarzania sieci pamięciowych. Alternatywną do wzrokowej jest stymulacja słuchowa lub dotykowa.
O dużej skuteczności EMDR może świadczyć to, że siatka wspomnień aktywowana jest szybciej niż w przypadku innych podejść terapeutycznych, gdyż zorientowana jest na doświadczanie emocji, a nie tylko na rozmowę.
6. Model hybrydowy terapii
EMDR traktowany jest na świecie jako model integracyjny czy hybrydowy, gdyż obejmuje wiele koncepcji psychoterapeutycznych, m.in.: elementy behawioralne, poznawcze, psychoanalityczne, elementy pracy z wyobraźnią, elementy koncepcji humanistycznych czy aspekty NLP (neurolingwistyczne programowanie). EMDR ma silną pozycję w USA, krajach europejskich, a także w Japonii. W Pakistanie np. jest więcej terapeutów EMDR niż innych znaczących podejść terapeutycznych. Jedną z dróg, w których rozwija się EMDR jest Program Pomocy Humanitarnej (HAP), gdzie EMDR wykorzystuje się do pracy z całymi grupami poszkodowanych osób. Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne w wytycznych dla leczenia zaburzeń ostrego stresu i stresu pourazowego (PTSD) umieściło EMDR w najwyższej kategorii „A” jako skuteczne i empirycznie poparte podejście w leczeniu traumy i silnych stresów.
EMDR prężnie rozwija się też w Polsce, m.in. za sprawą dużej aktywności
i pracy Polskiego Towarzystwa Terapii EMDR (PTT EMDR). Niestety na chwilę obecną niewiele jest w tym zakresie polskich publikacji. Miejmy nadzieję jednak, że niedługo sytuacja się poprawi i wraz ze wzrostem ilości terapeutów EMDR przybędzie również polskiej literatury.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.