Hipnoza - historia, charakterystyka, mity, medytacja

Hipnoza i medytacja, mimo wielu badań empirycznych, pozostają intrygującą zagadką. Dla niektórych stanowią skuteczną metodę samodoskonalenia, osiągania pełnej kontroli nad własnym ciałem i umysłem oraz poprawy zdrowia fizycznego i psychicznego, innym natomiast kojarzą się jedynie z tajemniczymi i mistycznymi praktykami, stosowanymi zwłaszcza w religiach Wschodu. Czym jest hipnoza, autohipnoza i medytacja? Na czym polega hipnoza regresyjna? Jakie wyróżnia się techniki medytacyjne? Czym różni się hipnoza od medytacji? W czym może pomóc introspekcja, a więc wgląd w siebie?

1. Hipnoza - historia

Problematyka hipnozy cieszy się bardzo dużym zainteresowaniem zarówno wśród praktyków i specjalistów w tej dziedzinie, jak i wśród laików czy amatorów. Hipnoza i autohipnoza stały się przedmiotem poważnych dociekań teoretycznych i badań empirycznych w różnych subdyscyplinach psychologii, np. psychologii klinicznej, która interesuje się zastosowaniem hipnozy w terapii i poznaniem skuteczności oddziaływań hipnoterapeutycznych.

Słowo „hipnoza” pochodzi od greckiego słowa hypnos, co oznacza „sen”. Rozkwit zainteresowań hipnozą wiąże się z działalnością niemieckiego lekarza Franza Mesmera, żyjącego na przełomie XVIII i XIX wieku, który propagował idee dotyczące istnienia magnetyzmu zwierzęcego, czyli pewnego rodzaju siły, którą obdarzony jest magnetyzer i dzięki której może on wywierać na chorych wpływ terapeutyczny.

Zobacz film: "Czy dzięki hipnozie można polubić pracę?"

Specjalna komisja, powołana przez króla Ludwika XVI do zbadania magnetyzmu i określenia jego skuteczności jako środka leczniczego, zaprzeczyła istnieniu tego zjawiska, a poprawę stanu zdrowia pacjentów przypisała działaniu wyobraźni chorych oraz sugestiom podawanym przez Mesmera. Sam termin „hipnoza” wymyślił szkocki lekarz James Braid, chociaż inne terminy związane z hipnozą, poprzedzone przedrostkiem hipno-, wprowadził już w 1821 roku d’Hénin de Cuvilliers.

„Złoty wiek” w dziejach hipnozy to lata 1880-1890. W tym czasie doszło do konfliktu między szkołą paryską i szkołą w Nancy w sprawie natury hipnozy. Wybitny neurolog Jean Charcot, reprezentujący szkołę paryską, uważał hipnozę za zjawisko somatyczne o charakterze patologicznym, związane z histerią. Natomiast przedstawiciele szkoły w Nancy kładli nacisk na psychologiczne determinanty hipnozy, zwłaszcza na sugestię.

Wśród polskich badaczy hipnozy wymienia się Juliana Ochorowicza, który wynalazł hipnoskop – przyrząd do pomiaru podatności hipnotycznej oraz Napoleona Cybulskiego, który uważał, że hipnoza ma naturę fizjologiczną, jej wartość terapeutyczna jest wątpliwa, a stan hipnozy jest niebezpieczny dla osoby zahipnotyzowanej. Naukowe badania nad hipnozą przypadają na lata 30. XX wieku, a ich podsumowania dokonał Clark Hull, który przyjmował, że hipnoza to stan zwiększonej podatności na sugestie, a różnica między hipnozą a snem ma raczej charakter ilościowy niż jakościowy.

W chwili obecnej problematyka hipnozy jest dziedziną w pełni zaakceptowaną przez psychologiczne i medyczne środowiska naukowe, mającą swoją specyficzność i metodologię. W 1953 roku zaczęło ukazywać się pierwsze naukowe czasopismo poświęcone hipnozie „International Journal of Clinical and Experimental Hypnosis”. W Europie od 1983 roku publikuje się „Contemporary Hypnosis”.

2. Hipnoza - charakterystyka

Obecnie daje się wyróżnić dwa główne stanowiska dotyczące natury hipnozy. Według stanowiska transowego, hipnoza jest odmiennym stanem świadomości, różnym od stanu czuwania i snu. Trans hipnotyczny jest zwykle wynikiem stosowania przez hipnotyzera specjalnej procedury, tzw. indukcji hipnotycznej (sugestie odprężenia, rozluźnienia i senności), chociaż może też występować spontanicznie. Stan hipnozy może mieć różną głębokość – od poziomu hipnoidalnego, wykorzystywanego w wielu technikach regresywnych, do głębokiego somnambulizmu.

Inny pogląd głoszą teoretycy opowiadający się za nietransową koncepcją zjawisk hipnotycznych. Ich zdaniem, zachowania hipnotyczne mają charakter „działań”, a nie „zdarzeń” i nie są wynikiem zmienionego stanu świadomości. Hipnoza może być ujawniana w kategoriach ról społecznych, a zachowania hipnotyczne są efektem pozytywnych nastawień, oczekiwań i motywacji osób poddawanych hipnozie.

3. Hipnoza - mity

Ze stanowiskiem nietransowym bardzo mocno wiąże się zjawisko podatności na hipnozę, rozumiane jako względnie stała cecha człowieka wyznaczająca poziom jego reaktywności na sugestie podawane po indukcji hipnotycznej. Osoby o wysokiej podatności hipnotycznej charakteryzują się dużymi zdolnościami wyobrażeniowymi, osobowością fantazyjną i odpowiednią motywacją do przejawiania zachowań zgodnych z sugestiami hipnotyzera.

Wokół hipnozy narosło wiele nieporozumień i mitów, a wśród nich przekonanie, że osoba zahipnotyzowana traci kontrolę nad własnym zachowaniem. Do tej pory nie dowiedziono, jakoby hipnotyzerowi udało się nakłonić zahipnotyzowaną osobę do wykonania czynów sprzecznych z jej systemem wartości – zwykle takie próby kończyły się „przebudzeniem” i odmową wykonania sugestii. Nie jest też prawdą, że dzięki hipnozie można bezbłędnie odtworzyć minione zdarzenia (hipnoza regresyjna), dlatego w sprawach kryminalnych hipnozę stosuje się w sposób bardzo ograniczony.

Hipnoza jest całkowicie nieszkodliwa dla zdrowia, jednak polega na wtargnięciu w głębokie warstwy osobowości i podświadomość człowieka, dlatego należy liczyć się z konsekwencjami trudnymi do przewidzenia. Nie wolno stosować hipnozy wbrew pacjentowi i w celach niezgodnych z jego wolą. Hipnotyzera czy hipnoterapeutę zawsze obowiązuje tajemnica lekarska. Współcześnie hipnoza znajduje zastosowanie przede wszystkim w:

• psychoterapii Ericksonowskiej,
• medycynie, np. w walce z bólem (zjawisko analgezji hipnotycznej – brak wrażliwości na bodźce bólowe w wyniku specjalnych sugestii),
• hipnoterapii, np. w walce z nałogami,
• hipnopedii, czyli do poprawy efektywności uczenia się,
• psychologii klinicznej, np. do diagnozy i leczenia zaburzeń nerwicowych.

4. Hipnoza - medytacja a autohipnoza

Autohipnozę można określić najprościej jako hipnotyzowanie samego siebie. Często osoba zahipnotyzowana czy dokonująca autohipnozy jest utożsamiana z osobą, która medytuje. W czym tkwią różnice między autohipnozą a medytacją? Pod względem fizjologicznym czy aktywności bioelektrycznej mózgu, medytacja i autohipnoza są prawie identyczne. Różnica dotyczy jednak tego, że autohipnoza jest kontrolowana i kierowana za pomocą konkretnych sugestii, natomiast w medytacji człowiek jest bierny, pozwala tworzyć się myślom samodzielnie, nie podtrzymuje wyobrażeń, osiąga stan maksymalnej relaksacji i pozwala, by „działo się samo”.

Niektórzy nie wyobrażają sobie autohipnozy bez medytacji, zatem medytacja to niejako narzędzie służące wprowadzeniu siebie w stan hipnozy. Inni zaś uznają trans hipnotyczny za odmianę medytacji. Czym tak naprawdę jest medytacja? Etymologicznie słowo „medytacja” (łac. meditatio) oznacza zagłębianie się w myślach, rozważanie. Jest to praktyka samorozwoju i doskonalenia, stosowana w jodze i religiach Wschodu, np. buddyzmie, hinduizmie czy taoizmie. Niektórzy łączą medytację nie tyle z namysłem i autorefleksją, co z oczyszczeniem umysłu z jakichkolwiek myśli i wyobrażeń.

Różne techniki medytacyjne służą przeróżnym celom, np. są wykorzystywane do poprawy zdrowia fizycznego i psychicznego, do usunięcia lęków i fobii, osiągnięcia pełnej kontroli nad ciałem i umysłem albo służą zatopieniu się w modlitwie. Wśród metod pomagających medytacji wymienia się m.in.: koncentrację na pojedynczym obiekcie albo na własnym oddechu, rozwijanie przytomności umysłu, ekstatyczne tańce i ruch, powtarzanie mantr, techniki wizualizacyjne, długotrwałe utrzymywanie milczenia, spokojne siedzenie, trans, hipnozę, afirmacje czy biofeedback.

Medytację, podobnie jak hipnozę, wykorzystuje się w psychoterapii. Hipnoza i medytacja pozwalają na lepszy wgląd w siebie, pomagają w leczeniu nadciśnienia, arytmii serca, chronicznego bólu, migren, łagodnych depresji czy bezsenności, pozwalają wzmocnić samoocenę, zredukować poziom odczuwanego lęku, zwiększyć wewnętrzne poczucie kontroli albo zmniejszyć podatność na stres. Praktyki medytacyjne odradza się jednak osobom zaburzonym psychicznie, dla których kontakt z własną podświadomością i emocjami może być niebezpieczny, np. schizofrenikom, cyklofrenikom, osobom z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi oraz pacjentom w ciężkiej depresji.

Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.