Rodzaje cukrzycy
Powszechnie znany jest podział cukrzycy na typ 1 i 2. Typ 1 kojarzy nam się zazwyczaj z początkiem choroby w młodym wieku i rolą procesu autoimmunologicznego niszczącego komórki beta trzustki odpowiedzialne za wytwarzanie insuliny. Typ 2 zaczyna się zwykle w późniejszym wieku i ma ścisły związek z otyłością, a co za tym idzie – insulinoopornością (niewystarczającą odpowiedzią tkanek na wzrost stężenia insuliny we krwi). Istnieją tez inne rodzaje cukrzycy. Cukrzyca typu MODY i typu LADA.
1. Hormony w cukrzycy
Cechą wspólną wszystkich typów cukrzycy jest hiperglikemia (podwyższony poziom cukru we krwi), której przyczyną są defekty w wydzielaniu bądź działaniu insuliny. Insulina to hormon produkowany przez trzustkę, odpowiedzialny za obniżanie stężenia glukozy poprzez zwiększanie transportu jej cząsteczek do komórek organizmu. Stymuluje też ich magazynowanie poprzez produkcję glikogenu. Z kolei jednak hamuje proces syntezy glukozy z innych związków, np. aminokwasów (glukoneogenezy). Wszystko to powoduje, że w surowicy ilość cukru maleje, natomiast w komórkach jest go dużo.
Insulina to bardzo ważny hormon nie tylko ze względu na jej wpływ na gospodarkę węglowodanową. Zwiększa transport aminokwasów do komórek i stymuluje je do produkcji białek. Poza tym pobudza syntezę kwasów tłuszczowych i DNA. Hamuje natomiast rozkładanie tłuszczów oraz wstrzymuje proces samobójczej śmierci komórki (apoptozę).
Wynika z tego, że zakres działania hormonu komórek ß trzustki znacznie wykracza poza regulację stężenia glukozy. Dlatego objawy choroby są bardzo różnorodne i dotyczą właściwie wszystkich tkanek organizmu. Z kolei każdy typ cukrzycy przebiega inaczej i charakteryzuje się nieco innym przebiegiem.
2. Diagnostyka cukrzycy
Ponieważ zaburzenia gospodarki cukrowej narastają powoli, objawy są słabo wyrażone i przez długi czas mogą być niezauważane przez chorego. Prawdopodobnie nawet połowa osób cierpiących na cukrzycę nie ma o tym pojęcia. Zwykle piją więcej płynów i częściej korzystają z toalety, odczuwają większe zmęczenie, ale ponieważ wszystkie te problemy pojawiały się stopniowo, cukrzycy nie zwracali na nie uwagi. Często zdarza się, że cukrzyca zostaje rozpoznana dopiero po wystąpieniu charakterystycznych powikłań. Mogą to być nawracające zakażenia lub ropnie wynikające z osłabienia odporności. Innym razem przyczyną zgłoszenia się do lekarza są problemy z nerkami, sercem lub wzrokiem. Niezwykle rzadko w tym typie cukrzycy w początkowym stadium pojawia się śpiączka.
Ze względu na to, że choroba przebiega podstępnie, przy obecności czynników predysponujących do jej rozwoju zaleca się wykonywanie badań kontrolnych.
Do czynników ryzyka wystąpienia cukrzycy zalicza się:
- nadwagę i otyłość,
- małą aktywność fizyczną,
- występowanie cukrzycy w rodzinie,
- kiedyś rozpoznany nieprawidłowy poziom glukozy na czczo lub po posiłku,
- wystąpienie cukrzycy w ciąży,
- urodzenie dziecka o wadze > 4 kg,
- nadciśnienie tętnicze.
Profilaktycznie powinno się też oznaczać stężenie glukozy na czczo raz na 3 lata u wszystkich osób powyżej 45. rokiem życia.
3. Objawy cukrzycy typu I
Cukrzyca typu I dotyczy przede wszystkim dzieci i ludzi młodych. Określana jest również mianem cukrzycy insulinozależnej. Co roku zapada na nią > 9 na 100 000 osób, głównie poniżej 30. roku życia. Są 2 szczyty zachorowań: między 10. a 12. oraz między 16. a 19. rokiem życia. Powodem jest niszczenie wysp trzustkowych produkujących insulinę przez własny układ odpornościowy. Pierwsze objawy pojawiają się, gdy degradacji uległo większość komórek ß (80–90%). Wówczas gospodarka węglowodanowa się załamuje. Od tego momentu dolegliwości gwałtownie narastają.
Sztandarowymi objawami są częste oddawanie dużych ilości moczu (również w nocy) i bardzo nasilone pragnienie (chory wypija nawet 5–6 litrów płynu dziennie). Charakterystyczne jest też chudnięcie, pomimo dużego apetytu. Do tego zwykle dołączają się osłabienie i senność. Dziecko nie ma ochoty na zabawę i naukę. Bywa rozdrażnione, a nawet agresywne. Wynika to z dużego odwodnienia organizmu. Skóra staje się sucha i szorstka, mogą się pojawić zajady w kącikach ust. Niekiedy gardło robi się czerwone i rozpulchnione, a na migdałkach tworzy się nalot, co bardzo przypomina anginę.
Dość często zdarza się, że rezerwy komórek trzustki wyczerpują się gwałtownie i pierwszym objawem choroby jest śpiączka. Nagle pojawiają się mdłości, wymioty, bóle brzucha i wstręt do jedzenia. Dołączają się niezaspokojone pragnienie i duszność. Występuje bardzo charakterystyczny sposób oddychania – znacznie przyspieszone i głębokie wdechy (przypominające oddech biegnącego psa). Z ust wydobywa się nieprzyjemny zapach acetonu. Osłabienie cały czas postępuje aż do utraty przytomności i śpiączki. Nieleczona cukrzyca typu I może doprowadzić do śmierci.
4. Objawy cukrzycy typu II
Najczęściej spotykany rodzaj cukrzycy to cukrzyca typu II. Dotyczy do 4% społeczeństwa w naszym kraju, ale liczba chorych ciągle się zwiększa. Zapadają na nią osoby > 30. roku życia. Zachorowalność rośnie wraz z wiekiem aż do 70. roku życia, a następnie spada.
W cukrzycy typu II, określanej mianem cukrzycy nieinsulinozależnej, zaburzenia dotyczą zarówno działania insuliny, jak i jej wydzielania z wysp trzustkowych. Po rodzicach można odziedziczyć jedynie skłonności do wystąpienia obu tych problemów. Ogromne znaczenie mają czynniki zależne od nas. Najważniejszym z nich jest otyłość brzuszna. Powoduje oporność tkanek organizmu na działanie insuliny. Glukoza ma trudności z przedostawaniem się do komórek, a jej stężenie we krwi rośnie. Pobudza to trzustkę do wytwarzania większych ilości hormonu. Po pewnym czasie jej rezerwy się wyczerpują i komórki ß ulegają degradacji. Ilość insuliny ciągle spada, ale oporność na jej działanie ciągle się utrzymuje. Powstaje hiperglikemia i pojawiają się pierwsze objawy. Brak ruchu często towarzyszący otyłości potęguje ten problem, hamując zużywanie glukozy w procesach energetycznych.
5. Cukrzyca typu LADA
Cukrzyca LADA to skrót od sformułowania „latent autoimmune diabetes in adult”, co oznacza cukrzycę pochodzenia autoimmunologicznego, która rozwija się w późniejszym wieku (35.–45. roku życia). Można więc powiedzieć, że ww. schorzenie to jakby cukrzyca typu 1 (bo powodem jego rozwoju jest proces autoagresji organizmu niszczący komórki beta trzustki), która „udaje” typ 2 (ponieważ rozpoczyna się późno, a nie w dzieciństwie).
Niszczenie komórek przebiega stopniowo i ujawnia się dopiero w 35.–45. roku życia, a nawet później, nie zaś w dzieciństwie. Stwarza to trudności diagnostyczne, a trzeba pamiętać, że postawienie właściwego rozpoznania jest bardzo ważne, gdyż LADA wymaga bezwzględnie leczenia insuliną. Próby terapii doustnymi preparatami są nieskuteczne i mogą doprowadzić do bardzo szybkiego rozwoju powikłań, takich jak uszkodzenie nerek, wzroku, a nawet do śpiączki cukrzycowej, która zagraża życiu.
Cukrzyca LADA można podejrzewać u osoby w wieku 30–60 lat, u której cukrzycy nie towarzyszy otyłość ani nadciśnienie tętnicze. Także brak występowania cukrzycy typu 2 u rodziny takiej osoby może nasunąć lekarzowi wątpliwości. Aby rozwikłać zagadkę choroby, diabetolog może zlecić zrobienie badań poziomu przeciwciał anty-GAD, gdyż ich obecność we krwi potwierdza rozpoznanie LADA. Pomocne może być także badanie peptydu C, którego stężenie we krwi jest w tym przypadku niskie.
6. Cukrzyca typu MODY
MODY pochodzi od angielskiego wyrażenia „maturity onset diabetes in young”, co można zrozumieć jako cukrzycę typu 2 (czyli właściwą dla osób starszych), ale rozpoczętą w młodym wieku („udaje” typ 1). MODY stanowi około 5% wszystkich przypadków cukrzycy. Powodem wystąpienia tego schorzenia jest upośledzenie wydzielania insuliny uwarunkowane genetycznie. Rozwija się ono około 15.–35. roku życia, ale czasami nawet w wieku niemowlęcym. Występuje rodzinnie i może współwystępować z wadami wrodzonymi, np. słuchu, układu moczowego lub nerwowego.
Defekt wielu różnych genów może się przyczyniać do rozwoju MODY, co warunkuje różnorakie modele dziedziczenia, np. autosomalny dominujący (jeśli rodzic jest chory, to ryzyko, że jego dzieci będą chore, wynosi 75%) lub mitochondrialny (tylko matka może przekazać potomstwu uszkodzone geny). Rozpoznanie MODY wiąże się z możliwością początkowego leczenia preparatami doustnymi, np. sulfonylomocznika, choć z czasem, tak jak w przypadku cukrzycy typu 2, konieczna może się stać insulinoterapia.
Postawienie diagnozy MODY daje możliwość prognozowania co do przyszłości zdrowia potomstwa i opóźnienia insulinoterapii, która przecież ma swoje działania niepożądane. Poza tym fakt zaistnienie tego typu cukrzycy może skłonić do poszukiwania towarzyszących wad wrodzonych i próby niwelowania ich skutków, np. podjęcia leczenia wad układu moczowego, aby nie dopuścić do niewydolności nerek.
Cukrzyca LADA i cukrzyca MODY nie występują zbyt często – stanowią razem tylko kilka procent przypadków cukrzycy, jednak warto o ich istnieniu pamiętać w przypadku niejasnego i nietypowego przebiegu choroby, bowiem postawienie prawidłowego rozpoznania warunkuje odpowiednią i skuteczną terapię, która w możliwie jak największym stopniu opóźni wystąpienie powikłań narządowych.
Ten rodzaj cukrzycy to każde zaburzenie gospodarki cukrowej, które pierwszy raz pojawiło się podczas ciąży. Dotyka od 3 do 5% przyszłych mam. Przeważnie rozpoczyna się w drugiej połowie ciąży, ale czasami można ją rozpoznać już w I trymestrze. Przyczyną jest znaczny wzrost stężenia hormonów działających przeciwnie do insuliny (estrogeny, progesteron, hormony łożyska) zwłaszcza po 20. tygodniu.
W ciąży organizm kobiety bardzo się zmienia, co wiąże się z występowaniem wielu dolegliwości. Dlatego nie czeka się na wystąpienie ewentualnych objawów cukrzycy. Każdej przyszłej mamie między 24. a 28. tygodniem ciąży rutynowo zleca się wykonanie testu przesiewowego w kierunku cukrzycy.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.