Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Mgr Monika Łapczyńska

Szczepienia - rodzaje, program i kalendarz szczepień, przeciwwskazania

 Paula Jakubasik
29.03.2021 22:28
Szczepienia - rodzaje, program i kalendarz szczepień
Szczepienia - rodzaje, program i kalendarz szczepień (Shutterstock)

Szczepienia ochronne odgrywają kluczową rolę w profilaktyce wielu chorób, głównie tych zakaźnych. Na infekcje szczególnie narażone są małe dzieci, których układ odpornościowy nie jest w pełni wykształcony. Przebieg choroby jest wówczas cięższy, a ewentualne powikłania dużo groźniejsze. Z tego względu powstał Program Szczepień Ochronnych, dzięki czemu dostęp do obowiązkowych szczepień jest powszechny i bezpłatny. Co warto wiedzieć o szczepieniach?

spis treści

1. Rodzaje szczepionek

Przez długi okres sądzono, że szczepienia mogą powodować autyzm. Teza została obalona, ale rozniosła się i spowodowała, że wiele osób obawia się szczepień i ich unika.

Okazuje się, że szczepienia są bezpieczne i stanowią najskuteczniejszą profilaktyką w przypadku wielu chorób zakaźnych, także tych, których konsekwencje przechorowania mogą być tragiczne w skutkach.

Zobacz film: "Dieta śródziemnomorska a serce"

Szczepionka to preparat, który zawiera żywe, ale osłabione drobnoustroje, zabite drobnoustroje lub tylko fragmenty drobnoustrojów. Wprowadzenie jej do organizmu powoduje aktywację układu immunologicznego i „uczulenie” go na dany antygen.

Powstaje pamięć immunologiczna, która skutkuje szybką reakcją obronną, jeśli organizm ponownie spotka się z drobnoustrojem. Nie zawsze oznacza to całkowity brak objawów choroby, czasami jej przebieg jest o wiele łagodniejszy.

Szczepionki, które uodparniają na tylko jeden rodzaj patogenu nazywamy szczepionkami monowalentnymi w przeciwieństwie do szczepionek poliwalentnych, które chronią przed kilkoma typami danego drobnoustroju.

Istnieją również szczepionki skojarzone, które uodparniają na różne patogeny (np. szczepionka DTP). Przewaga tych ostatnich dotyczy komfortu podawania. Łatwo się domyśleć, że szczepionka podawana podskórnie lub domięśniowo to stres dla malucha. Zamiast kilku ukłuć znacznie mniej dramatycznie dziecko odczuje tylko jeden zastrzyk.

1.1. Szczepienia przed podróżą

Zagadnienie to jest również bardzo istotne w przypadku planowania wakacji za granicą, a szczególnie podróży do krajów tropikalnych, ponieważ w pierwszej kolejności zawsze należy odpowiednio wcześnie zapoznać się z harmonogramem szczepień wymaganych dla danego kraju.

Dla przykładu przy wjeździe do wielu krajów Afryki tropikalnej i Ameryki Południowej obowiązują szczepienia przeciwko żółtej febrze (świadectwo szczepienia jest ważne przez 10 lat, a odporność uzyskuje się po 10 dniach od szczepienia). Przy wjeździe do Arabii Saudyjskiej musimy się z kolei zaszczepić przeciw meningokokom.

1.2. Szczepienia masowe

Szczepienia mają nie tylko znaczenie indywidualne (chronią daną osobę przed chorobą zakaźną), ale również spełniają ważną rolę w znaczeniu populacyjnym (szczepienia masowe).

Poprawiają sytuację epidemiologiczną chorób zakaźnych poprzez zmniejszenie liczby zachorowań na dane choroby oraz zapobieganie epidemiom. Niekiedy udaje się wyeliminować lub zbliżyć do eliminacji choroby z kuli ziemskiej, co udało się z ospą prawdziwą.

Jeżeli rezerwuarem drobnoustroju chorobotwórczego jest człowiek, szczepienia masowe obejmujące > 90% ludzi prowadzą do wytworzenia tzw. odporności zbiorowiskowej (populacyjnej, gromadnej). W ten sposób dochodzi do zmniejszenia się zarówno źródła zakażenia, jak i krążenia drobnoustroju.

Dlaczego ludzie rezygnują ze szczepień?
Dlaczego ludzie rezygnują ze szczepień?

Wraz z rozpowszechnieniem się szczepień ochronnych problem chorób zakaźnych znacząco się zmienił. Dzięki

zobacz galerię

2. Program Szczepień Ochronnych

PSO, czyli Program Szczepień Ochronnych, składa się z 3 części. Pierwsza dotyczy obowiązkowych szczepień, którym poddawane są dzieci (już od pierwszego dnia życia) i młodzież. Druga część także dotyczy szczepionek obligatoryjnych, ale skierowanych do osób z grup ryzyka, które są szczególnie narażone na zarażenie daną chorobą.

W trzeciej grupie swoje miejsce znalazły szczepienia zalecane. Dotyczą one również powszechnych chorób, na które warto uzyskać odporność; są to jednak szczepienia nierefundowane przez NFZ.

2.1. Szczepienia obowiązkowe dla dzieci i młodzieży

  • gruźlica (pierwsza dawka podawana jest w pierwszej dobie życia),
  • WZW B (trzy dawki: I w pierwszej dobie życia, II w 2 miesiącu życia, III w 7 miesiącu życia),
  • błonica, tężec, krztusiec (szczepionka skojarzona podawana jest w czterech dawkach: w 2 miesiącu życia, w 3-4 miesiącu życia, w 5 miesiącu życia, po ukończeniu 2. roku życia),
  • haemophilus influenzae typu b (2, 3-4, 5-6 oraz 16-18 miesiąc życia),
  • poliomyelitis (szczepionka przeciw wirusowi polio aplikowana jest w 3-4, 5-6, 16-18 miesiącu życia dziecka oraz gdy ukończy ono 6 rok życia).
  • odra, świnka i różyczka (pierwsza dawka szczepionki skojarzonej przypada na 13-14 miesiąc życia dziecka, następne dopiero na 10, 11 i 12 rok życia,
  • błonica i tężec (dodatkowe szczepienia przeprowadzane są po ukończeniu 14 i 19 roku życia).

2.2. Nierefundowane szczepienia zalecane

  • grypa.
  • WZW typu B dla grup nieobjętych szczepieniami obowiązkowymi,
  • WZW typu A,
  • kleszczowe zapalenie mózgu,
  • zakażenie streptococcus pneumoniae,
  • zakażenie neisseria meningitidis,
  • żółta gorączka,
  • ospa wietrzna,
  • wścieklizna,
  • biegunka rotawirusowa,
  • wirus brodawczaka ludzkiego HPV.

Decyzję co do szczepień zalecanych (nierefundowanych) podejmują rodzice dziecka. Szczepienia zalecane dotyczą również osób dorosłych, u których wygasła odporność na choroby, przeciw którym były szczepione w dzieciństwie, a także tych, którzy są szczególnie narażeni na zarażenie.

2.3. Szczepienia obowiązkowe dla osób narażonych na zakażenie

Szczepieniu przeciw WZW B powinny poddać się pracownicy medyczni, a także uczniowie i studenci medycyny, mogący mieć kontakt z zakażonymi osobami, członkowie rodziny i bliscy chorego na wirusowe zapalenie wątroby typu B, dzieci z defektem odporności, osoby zarażone wirusem HIV, osoby chorujące przewlekle na nerki oraz przygotowujące się do zabiegów wykonywanych w krążeniu pozaustrojowym.

Na szczepienie przeciw zakażeniu haemophilus influenzae typu b do 2. roku życia skierowane powinny być dzieci niezaszczepione w pierwszych miesiącach życia.

Szczepionka przeciw zakażeniu streptococcus pneumoniae powinna być zaaplikowana dzieciom do 5 roku życia, które nie domagają w obrębie serca i układu krążenia, ich ośrodkowy układ nerwowy nie pracuje należycie, są zakażone wirusem HIV, mają defekt odporności lub inne schorzenia immunologiczno-hematologiczne, chorują na małopłytkowość idiomatyczną, asplenię, białaczkę lub inny nowotwór.

Także tym, u których rozpoznaje się zespół nerczycowy o podłożu genetycznym. Szczepieniem powinni zainteresować się też rodzice wcześniaków – dzieci chore na dysplazję oskrzelowo-opłucną powinny być zaszczepione przeciw pneumokokom.

Szczepienie przeciw błonicy dotyczy osób, które miały styczność z chorym. Na ospę wietrzną mogą zaszczepić się dzieci poniżej 12 roku życia z zaburzoną odpornością (np. chore na białaczkę, zakażone wirusem HIV), a także dzieci przebywające w ich otoczeniu, które do tej pory (12 rok życia) nie przebyły ospy wietrznej.

Dur brzuszny wymaga szczepienia wyłącznie w przypadku epidemii lub indywidualnych wskazań. Szczepionka przeciw wściekliźnie powinna być podana przy podejrzeniu zakażenia wirusem wścieklizny.

Szczepienie przeciwtężcowe dotyczy osób szczególnie narażonych na zakażenie tężcem. Odporność na zakażenie neisseria meningitidis nabywana jest podczas szczepienia w sytuacji epidemiologicznej lub gdy pacjent wyraża takie życzenie.

Zobacz także:

3. Co to jest kalendarz szczepień?

Kalendarz szczepień to dokument, który zawiera listę szczepień dla dzieci, młodzieży i dorosłych. Lista uwzględnia szczepienia obowiązkowe oraz szczepienia zalecane (nieobowiązkowe, płatne). Powstał w oparciu o Program Szczepień Ochronnych (PSO), zawiera następujące pozycje:

  • szczepienia obowiązkowe (szczepienia obowiązkowe dzieci i młodzieży według wieku oraz dla osób narażonych w szczególny sposób na zakażenie),
  • szczepienia zalecane,
  • informacje dodatkowe.

Kalendarze szczepień obowiązujące w różnych krajach mogą się od siebie różnić, np. ze względu na odmienną sytuację epidemiologiczną. Dlatego też zawsze szczepienia należy prowadzić zgodnie z kalendarzem szczepień obowiązującym w kraju, w którym się mieszka. W przypadku, gdy zmienia się miejsce stałego pobytu należy uzupełnić brakujące szczepienia, zawsze zaczynając od najbardziej istotnych.

4. Przygotowanie do szczepienia

Przeciwwskazaniami do szczepienia są ostre choroby, przebiegające z gorączką powyżej 38,5 stopni Celsjusza i zaostrzenia chorób przewlekłych. Niedobory odporności wykluczają podanie szczepionki żywej (np. doustna Polio).

Jeśli dziecko przebyło chorobę zakaźną, to iniekcja może być wykonana po 4-6 tygodniach, ale ten okres wydłuża się do nawet 2 miesięcy w przypadku zachorowania na odrę lub ospę wietrzną.

Lekka infekcja dróg oddechowych z temperaturą nie przekraczającą 38,5 stopni Celsjusza lub biegunka nie są przeciwwskazaniem do szczepienia, ale taką ocenę może wydać tylko lekarz. Nie wiadomo jak dalej rozwinie się infekcja czy nie przeistoczy się w ostrą chorobę. Pamiętaj aby po każdym szczepieniu otrzymać odpowiedni wpis w książeczce zdrowia dziecka.

Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.

Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze