Dzieci z ADHD – jak można im pomóc?

Dzieci z ADHD (zespołem nadpobudliwości psychoruchowej), charakteryzują się nadmierną impulsywnością, ruchliwością oraz zaburzeniami koncentracji uwagi. Rodzice maluchów z ADHD bardzo często zgadzają się, aby ich szkrab zażywał leki, np. metylofenidat. Środki farmakologiczne działają tylko przez krótki okres, a ponadto mogą powodować wiele skutków ubocznych, jak wzrost tętna czy zmiany w DNA. Niektórzy rodzice dzieci z ADHD decydują się leczyć maluchy naturalnymi metodami. Powinni jednak uzbroić się w cierpliwość i opracować dokładny plan działania. Jak pomóc dziecku nadpobudliwemu? Co robić, a czego unikać? Jakie są inne sposoby leczenia dzieci nadpobudliwych?

1. Dzieci z ADHD

Dzieci z ADHD, to maluchy dotknięte zespołem nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi. ADHD, nazywane także zespołem nadpobudliwości psychoruchowej (ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder) powoduje, że dziecko nie potrafi skoncentrować się na tym co robi, nie słucha poleceń rodzica i nie jest w stanie usiedzieć w miejscu. Na ADHD składają się takie objawy, jak nadmierna impulsywność i ruchliwość oraz zaburzenia koncentracji uwagi.

Dziecko z ADHD bardzo łatwo się dekoncentruje, skupia uwagę na wszystkich bodźcach wokół, nie potrafi odróżnić bodźców istotnych od nieistotnych. Dzieje się tak wskutek wadliwej pracy układu nerwowego, w którym procesy pobudzania dominują nad procesami hamowania.

Zobacz film: "Polacy żyją aż 7 lat krócej niż Szwedzi"

Zespół nadpobudliwości dotyczy około 5-7% dzieci. Dwa razy częściej chorują na ADHD chłopcy niż dziewczynki. U dziewczynek ADHD bardziej manifestuje się w formie zaburzeń koncentracji – bujają w obłokach. U chłopców ADHD objawia się silniej w postaci zaburzeń zachowania – są impulsywni, agresywni, nieposłuszni. Bardzo często określa się ich mianem „niegrzecznych dzieci” albo oskarża rodziców o niewydolność wychowawczą.

Dziecko nadpobudliwe psychoruchowo popełnia wiele błędów wynikających z niedbałości, nie potrafi skoncentrować się na szczegółach, wysiedzieć w ławce przez 45 minut. Nie stosuje się do instrukcji, nie potrafi utrzymać przez dłuższy czas uwagi, nie umie zorganizować sobie pracy i zajęć, gubi rzeczy, jest roztargnione i zapominalskie. Ponadto, ciągle jest w ruchu, wykonuje nerwowe ruchy rąk albo nóg, wstaje z miejsca w czasie lekcji, jest nadmiernie gadatliwe, nie potrafi czekać na swoją kolej, wyrywa się do odpowiedzi, zanim padnie pytanie, przeszkadza innym. Brakuje mu samokontroli i refleksji na temat własnego zachowania. Nie potrafi podporządkować się normom społecznym, co często powoduje trudności w relacjach z rówieśnikami. Dziecko z ADHD może chcieć przejąć inicjatywę w zabawie, nie umie przegrywać, nie znosi porażek, często w sposób niezamierzony wyrządza krzywdę innym dzieciom. Z powodu braku kontroli własnych emocji i braku wytrwałości nie kończy zaczętych zadań, co uniemożliwia realizację celów. Inne symptomy ADHD, to: problemy ze snem, tiki nerwowe (nerwowe mruganie powiekami, robienie min, podrzucanie ramieniem), moczenie się i jąkanie.

2. ADHD w zależności od wieku

ADHD jest źródłem różnych problemów, a ich obraz zmienia się w zależności od wieku. Najczęściej trudno jest określić początek wystąpienia objawów chorobowych, ale już we wczesnym dzieciństwie można dostrzec cechy nadpobudliwości. Pojawiają się problemy z łaknieniem albo ze snem. Dziecko może być nadmiernie drażliwe. W przedszkolu mogą pojawić się konflikty z rówieśnikami związane z bardzo dużą impulsywnością, a także uwidocznić się trudności w przyswajaniu i przestrzeganiu norm społecznych. Najłatwiej jednak zwykle zauważyć wzmożoną ruchliwość dziecka i nadmierną wrażliwość emocjonalną.

Wiek szkolny to czas, kiedy objawy ADHD stają się bardziej widoczne. Oprócz nadmiernej ruchliwości i impulsywności problemem stają się deficyty uwagi, uniemożliwiające osiąganie dobrych wyników w nauce. Z czasem jednak objawy stopniowo ustępują, co zwykle manifestuje się w mniejszej aktywności ruchowej dziecka.

Niestety, u około 70% dorastających osób z nadpobudliwością objawy ciągle się utrzymują. W tym okresie szczególnie wyraźne są trudności w kontaktach społecznych – z rówieśnikami i dorosłymi. Trudności w nauce, a także w konstruowaniu planów i ich realizacji, zmniejszają szanse na zdobycie wykształcenia adekwatnego do możliwości intelektualnych. Zwiększa się także ryzyko powikłań (m.in. uzależnień, zachowań antyspołecznych, samobójstw, depresji, konfliktów z prawem).

Tylko 5% spośród dzieci z ADHD będzie miało pełen zestaw objawów w wieku dorosłym. Jednak aż u połowy utrzyma się przynajmniej część objawów, które nie pozostaną bez wpływu na ich życie. Mogą się więc konfrontować z licznymi problemami w życiu zawodowym i osobistym, a nawet poważniejszymi kryzysami życiowymi.

3. Dzieci z ADHD w szkole

Dzieci z ADHD bardzo często postrzegane jako nieposłuszne, niegrzeczne, trudne czy niepokorne. Nadmierna impulsywność i nadruchliwość sprawiają, że nauczyciel źle ocenia zachowanie dziecka z zespołem nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi. Dziecko zmagające się z ADHD ma problemy z koncentracją. Istotnie wpływa to na jego wyniki w nauce i ogólne funkcjonowanie między rówieśnikami. Niepowodzenia w szkole są powodem zaniżonej samooceny, braku motywacji do działania, niechęci do kontynuowania dalszej edukacji czy zdobycia wyższego wykształcenia.

Młodzież z problemem ADHD postrzega szkołę jako swoje źródło porażek. Dzieci często narażone są na nieprzyjemne komentarze, zarówno ze strony rówieśników, jak i nauczycieli. Poszukiwanie akceptacji i uznania w oczach innych może wiązać się z chęcią zaimponowania rówieśnikom. Dziecko, chcąc przypodobać się innym znajomym, może sięgać po papierosy, alkoho czy inne substancje psychoaktywne np. dopalacze, narkotyki. Problemem może stać się również wagarowanie czy przemo. Niezwykle ważna jest rola rodziców i nauczycieli w życiu dziecka z ADHD.

Dla zwiększenia komfortu życia dziecka z ADHD, adekwatnego wykorzystania jego możliwości intelektualnych, a także dla uniknięcia kosztownych społecznie powikłań ważne jest umiejętne wspieranie go w pokonywaniu trudności szkolnych.

3.1. Trudności dziecka z ADHD

Dziecko dotknięte ADHD może napotykać się na wiele trudności w okresie edukacji. Spędzenie czterdziestu pięciu minut bez odchodzenia od ławki może być dla dziecka nadpobudliwego niezwykle problematyczne. Na domiar złego dziecko z ADHD ma trudności w zapamiętaniu nowego materiału, co wynika w dużej mierze z zaburzeń uwagi. Trudno jest mu wybrać z dużej ilości informacji te, które są istotne i na których powinno się skupić. Spędzanie czasu w szkole może być dla dziecka bardzo uciążliwe, ponieważ łatwo się dekoncentruje pod wpływem innych bodźców (śpiewania ptaków, głośnego czytania, kichania).

Sporym problemem są np. długie czytanki, trudne do zapamiętania. Przyswojenie materiału staje się dla dziecka nadpobudliwego prostsze, gdy zostaje on przekazany w postaci krótkich, zwięzłych, podkreślonych lub zaznaczonych innym kolorem, wypunktowanych, wyróżnionych zdań. Niska koncentracja, nadmierna impulsywność, nadmierna ruchliwość nie sprzyjają nauce. Dzieci z ADHD często obciążone są:

• dysleksją (problemy w nauce czytania),
• dysortografią (popełnianie błędów ortograficznych, pomimo znajomości reguł pisowni),
• dysgrafią (problemy z pisaniem),
• dyskalkulia (zaburzenie zdolności wykonywania działań arytmetycznych).

Czytanie, pisanie i liczenie to umiejętności, na które szkoła kładzie szczególny nacisk. Pozwalają one uczniom gromadzić i komunikować wiedzę, a co za tym idzie ułatwiają poznawanie i organizowanie sobie otaczającego świata. Deficyty w tych obszarach są zatem dużą trudnością dla dziecka i dodatkowo zmniejszają szanse na sukces w edukacji.

Z wymienionymi specyficznymi trudnościami szkolnymi nierzadko współwystępują u dziecka z ADHD zaburzenia językowe. Mogą przejawiać się m.in. w zbyt szybkim i głośnym mówieniu, częstym odbieganiu od tematu, braku umiejętności budowania poprawnych wypowiedzi pod względem stylistycznym i gramatycznym, nieprzestrzeganiu ogólnie przyjętych zasad prowadzenia konwersacji. To kolejny czynnik znacznie utrudniający zdobywanie wiedzy i odnoszenie sukcesów szkolnych. Co więcej, zaburzenia językowe znacznie upośledzają możliwości komunikacji z rówieśnikami i z dorosłymi, co może prowadzić do izolacji, poczucia osamotnienia i dalej – niskiej samooceny.

4. Naturalne sposoby radzenia sobie z ADHD

Przygotowanie planu dnia dla dziecka – ta porada dotyczy wszystkich dzieci, ale jest szczególnie ważna w przypadku szkrabów cierpiących na ADHD. Malec powinien wiedzieć, kiedy ma czas na zabawę, kiedy na odrabianie lekcji, o której godzinie zje obiad i kolację. Dziecko z ADHD powinno wyładowywać nadmiar energii w trakcie zajęć zaplanowanych przez rodziców (jazda na rowerze, basen, spacer w parku, bieganie), a nie podczas wykonywania innych czynności (posiłki, odrabianie lekcji).

Warto też pamiętać o diecie wspartej suplementami. Dieta dziecka z ADHD nie może zawierać cukru i sztucznych barwników, które potęgują podenerwowanie i impulsywność. Rodzice powinni wykonać badania na drożdże, które zweryfikują, czy produkty z drożdżami nie powodują zaburzeń czucia i czynności.

Dziecko z ADHD powinno jeść dużo świeżych warzyw i owoców. Naturalne środki pomagają dziecku w regulowaniu emocji, wzmocnieniu koncentracji, utrzymaniu spokoju i rozsądku, a ponadto wspomagają zdrowy przepływ tlenu do mózgu. Rozmowa z dzieckiem to kolejna ważna kwestia. Ono potrzebuje informacji od rodziców, co się dzieje i czego ma się spodziewać. Trzeba mu mówić, że zostało mu jeszcze pięć minut zabawy, a potem wspólnie wychodzimy z parku i idziemy na kolację. Dziecku z ADHD trzeba odmierzać czas. Opieka nad szkrabem z ADHD jest niezwykle wyczerpująca – najlepiej towarzyszyć mu do snu. Jeśli maluch ma problemy z zaśnięciem, rodzice mogą czytać mu książkę. Dziecko na pewno uspokoi się dzięki masażowi pleców przy muzyce relaksacyjnej.

5. Rady dla rodziców dzieci z ADHD

Maluchom z ADHD potrzebny jest przede wszystkim ład, konsekwencja i rutyna. Jak pomóc dziecku nadpobudliwemu?

• Uporządkuj otoczenie zewnętrzne – wprowadź porządek i rutynę. Dzieci z ADHD lubią mieć stały harmonogram dnia i wiedzieć, co ich czeka, kiedy jest pora posiłków, odrabiania lekcji, odpoczynku i snu. Daje im to poczucie bezpieczeństwa i stałości.
• Bądź tolerancyjnym i cierpliwym rodzicem! Męczące zachowania dziecka są też męczące dla niego samego – maluch ma trudności w szkole, nie może znaleźć przyjaciół, czuje się samotny, trudno odnieść mu sukces i poczuć satysfakcję.
• Ogranicz ilość bodźców i zadbaj o spokój! Kiedy dziecko odrabia lekcje, wyłącz telewizor. Kiedy maluch je, niech nie siedzi przed komputerem. Ogólna zasada brzmi: „Jak najmniej dystraktorów – czynników zaburzających koncentrację!”.
• Stosuj proste komunikaty! Mów konkretnie i jasno – zamiast powiedzieć: „Posprzątaj pokój”, lepiej powiedzieć: „Pościel łóżko” lub „Schowaj ubrania do szafki”.
• Planuj – dzieci nadpobudliwe łatwo wytrącić z równowagi tym, co niespodziewane i nagłe.
• Przewiduj i pracuj małymi krokami – rozkładaj zadania na prostsze, mniej odległe czynności i po każdym z nich nagradzaj dziecko, by wzbudzić w nim motywację i chęć do dalszej pracy.
• Zorganizuj miejsce pracy dla dziecka – powinno być ono wygodne, spokojne, z małą ilością przedmiotów wokół, które mogłyby rozproszyć uwagę szkraba. Najlepiej, by miejsce pracy dziecka składało się z biurka, krzesła, lampki. Zero plakatów, pojemniczków na przybory, misiów, zabawek itp.
• Chwal dziecko za każdy najmniejszy postęp! Nagrody zewnętrzne mobilizują dziecko do starań.
• Szukaj profesjonalnego wsparcia dla dziecka u psychiatrów i psychologów dziecięcych oraz w lokalnych poradniach pedagogiczno-psychologicznych.
• Nie obwiniaj się za porażki i niepowodzenia. Nawet najlepszy rodzic traci cierpliwość i wybucha agresją. Umiej przyznać się do błędu i przeproś dziecko, kiedy stracisz panowanie nad sobą.
• Wprowadź rytuał spania – kolacja, kąpiel, czytanie bajki, sen. To ułatwi zasypianie nadpobudliwemu maluchowi.
• Karm dziecko regularnie. Unikaj pokarmów, które zawierają dużo cukru, konserwantów, sztucznych barwników i kofeinę – mogą dodatkowo pobudzić i tak niespokojne dziecko.
• Dostosuj tempo pracy do możliwości psychofizycznych dziecka.
• Pomyśl o zapisaniu dziecka na dodatkowe zajęcia, w czasie których mogłoby spożytkować nadmiar energii i nauczyć się reguł społecznych. Może być to basen, piłka nożna, tai-chi, jazda na rowerze itp.
• Organizuj czas dziecka, wykorzystując takie przybory, jak terminarze, kalendarze, notatniki, tablice do przypinania informacji.

Wiedza przekazywana w interesujący sposób jest łatwiej przyswajana. Ponadto, w przypadku deficytów uwagi, z którymi mamy do czynienia w ADHD, pomocną techniką może być, np. podkreślanie lub wskazywanie najważniejszych fragmentów tekstu. Warto wykorzystywać wykresy, tabelki i inne narzędzia porządkujące wiedzę i pomagające wyselekcjonować najważniejsze informacje, na których dziecko ma skoncentrować swoją uwagę.

Wprowadzając strukturę czasową w odniesieniu do nauki i odrabiania prac domowych, nie można zapominać o wygospodarowaniu czasu na inne zajęcia, szczególnie te przyjemne dla dziecka. Jeden dzień w tygodniu powinien być dniem bez odrabiania lekcji – zadbajmy o relaks!

Rodzice dzieci nadpobudliwych powinni mieć świadomość, jakie potrzeby ma ich pociecha. Dziecko z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi pragnie wsparcia, by móc skupić się na jednej czynności i doprowadzić ją do końca. Chce wiedzieć, co zdarzy się za chwilę. Potrzebuje czasu na zastanowienie, nie lubi być ponaglane. Kiedy nie potrafi czegoś zrobić, chce, by dorosły wskazał mu wyjście z trudnej sytuacji. Potrzebuje jasnych komunikatów, precyzyjnych instrukcji, przypomnień i zadań, podczas realizacji których się nie zgubi. Uwielbia pochwały i ma świadomość, że jest męczące dla otoczenia. Przede wszystkim jednak pragnie być kochane i akceptowane!

Pomoc dzieciom z ADHD nie ogranicza się tylko do podawania leków (np. metylofenidat, atomoksetyna). Leki jedynie redukują nasilenie objawów, ale nie znoszą przyczyn zaburzeń. Rodzice powinni być czujni na problemy wtórne do ADHD, jak niepowodzenia szkolne, niska samoocena, zaburzenia mowy, specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu (dysleksja, dysgrafia, dysortografia). Każde dziecko z ADHD potrzebuje indywidualnej terapii. Obecnie leczenie nadpobudliwości obejmuje różnego rodzaju formy terapii – zajęcia kompensacyjne, terapia behawioralna, zajęcia logopedyczne, metoda integracji sensorycznej, kinezjologia edukacyjna, muzykoterapia, bajkoterapia, terapia zajęciowa itp. Najlepsze efekty daje współpraca środowiska rodziców z gronem pedagogicznym.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.