Kwasica mleczanowa
Kwasica mleczanowa jest jednym z ostrych powikłań cukrzycy. Występuje dużo rzadziej niż kwasica ketonowa czy hipoglikemia, stanowi jednak duże zagrożenie dla zdrowia i życia (śmiertelność wynosi nawet do 50%). O kwasicy mleczanowej mówimy, kiedy stężenie kwasu mlekowego w surowicy krwi jest zbyt wysokie. Chorzy na cukrzycę mogą zapobiegać kwasicy mleczanowej dzięki profilaktyce, czyli przede wszystkim prawidłowej samokontroli cukrzycy. Duże znaczenie ma także szybkie rozpoznanie kwasicy.
1. Co to jest kwasica mleczanowa?
Kwasica mleczanowa to nadmierne nagromadzenie się kwasu mlekowego w organizmie, z poziomem przekraczającym w surowicy 5mmol/l. Kwas mlekowy jest związkiem chemicznym powstającym m.in. w komórkach mięśniowych w procesie tzw. beztlenowej glikolizy (czyli spalania glukozy, która jest głównym źródłem energii dla pracujących mięśni, w warunkach niedoboru tlenu). Kwas mlekowy może gromadzić się w organizmie w wyniku zwiększonej jego syntezy, niewystarczającej eliminacji lub obu tych mechanizmów jednocześnie.
2. Objawy kwasicy mleczanowej
Nie istnieje zestaw objawów jednoznacznie wskazujący na rozpoznanie tego rodzaju kwasicy. Najczęściej obserwuje się jednak, występujące nagle, w ciągu kilku godzin:
- nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunkę, znacznego stopnia osłabienie,
- wzrost częstości i głębokości oddechów – tzw. oddech kwasiczy (oddech Kussmaula),
- obniżenie temperatury ciała, obniżenie ciśnienia, skąpomocz, objawy odwodnienia do wstrząsu włącznie,
- zaburzenia świadomości w postaci senności, majaczenia czy śpiączki.
W badaniach laboratoryjnych krwi stwierdza się:
- podwyższenie stężenia kwasu mlekowego (>5mmol/l),
- znacznie obniżone pH (
- zwiększone stężenie potasu,
- podwyższoną lukę anionową (>16mEq/l, jest to wielkość wyliczana ze specjalnego wzoru, świadcząca o obecności we krwi kwasu organicznego – w tym wypadku mlekowego),
- nieznaczne podwyższenie poziomu glukozy (zdarza się, że poziom ten jest prawidłowy).
3. Przyczyny kwasicy mleczanowej
W zależności od przyczyny powodującej kumulację kwasu mlekowego w organizmie, wyróżnić możemy dwa podstawowe typy kwasicy mleczanowej:
- typ A – inaczej kwasica beztlenowa będąca efektem niedotlenienia tkanek, powstająca w następstwie takich stanów chorobowych jak sepsa, wstrząs, ciężki krwotok, niewydolność serca, obrzęk płuc i inne przyczyny ostrej i przewlekłej niewydolności oddechowej, miejscowego niedokrwienia tkanek wynikającego np. z zatoru zaopatrującej je tętnicy;
- typ B – kwasica tlenowa, tzn. niezależna od niedotlenienia, mogąca towarzyszyć chorobom wątroby (która w warunkach fizjologicznych przekształca szkodliwy kwas mlekowy w niegroźny kwas pirogronowy), chorobom nerek (które wydalają kwas moczowy z moczem), spożyciu alkoholu, tzw. ketokwasicy w przebiegu cukrzycy, stosowaniu pochodnych biguanidu (jak fenformina czy metformina – leków wykorzystywanych w leczeniu cukrzycy) mimo przeciwwskazań do ich pobierania, przyjmowaniu leków antyretrowirusowych (w leczeniu zakażonych wirusem HIV) a także zatruciu metalami ciężkimi w tym zatruciu arszenikiem (które może prowadzić także do uogólnionej kwasicy metabolicznej).
4. Kwasica mleczanowa a inne schorzenia
Niektóre objawy kwasicy mleczanowej mogą być podobne do innych jednostek chorobowych, które aby prawidłowo leczyć pacjenta należy wykluczyć. Te jednostki to m.in.
- kwasica ketonowa, w której stężenia glukozy i ciał ketonowych są wyższe, nie powinny występować objawy wstrząsu, a pH krwi rzadko spada poniżej 7,
- nieketonowa hiperglikemia hiperosmolalna (kwasica hiperosmotyczna), która różni się od kwasicy mleczanowej głównie wysoką osmolalnością osocza, prawidłowym stężeniem kwasu mlekowego i pH,
- zatrucie alkoholem, które z kolei charakteryzuje się prawidłowym poziomem cukru we krwi, stężeniem kwasu mlekowego w surowicy
- inne rodzaje śpiączek,
- i inne przyczyny wstrząsu.
5. Leczenie kwasicy mleczanowej
W leczeniu kwasicy mleczanowej należy pamiętać przede wszystkim o:
- zapobieganiu i leczeniu wstrząsu poprzez odpowiednie nawodnienie pacjenta, a w przypadku niedociśnienia dożylny wlew katecholamin,
- przeciwdziałaniu niskiemu poziomowi tlenu we krwi i tkankach przez stosowanie tlenoterapii, a w razie konieczności, mechanicznej wentylacji płuc (za pomocą respiratora),
- zmniejszaniu nadmiernego wytwarzania kwasu mlekowego, co można osiągnąć stosując dożylny wlew glukozy i insulinoterapię (zwiększających przekształcanie kwasu mlekowego w kwas pirogronowy w wątrobie),
- usuwaniu kwasu mlekowego z organizmu przez podawanie płynów i leków moczopędnych (zwiększone wydalanie z moczem) lub zastosowanie hemodializy (mechanicznego oczyszczania krwi za pomocą odpowiednich urządzeń),
- zobojętnianiu kwaśnego pH krwi za pomocą wodorowęglanu sodu podawanego dożylnie,
- jeśli to możliwe, likwidowanie przyczyny wywołującej kwasicę.
Ze względu na ciężki przebieg i niekorzystne rokowanie dla pacjentów z kwasicą mleczanową bardzo duże znaczenie ma jej profilaktyka. Składają się na nią edukacja chorych na cukrzycę, prawidłowa samokontrola cukrzycy, dokładne przestrzeganie przeciwwskazań do stosowania leków, odpowiednio wczesne reagowanie i zapewnienie kompleksowej opieki w przypadku wystąpienia chorób wywołujących kwasicę mleczanową, a często także rutynowe kontrole stężenia kwasu mlekowego we krwi.
Bibliografia
Colwell J.A. CUKRZYCA - nowe ujęcie diagnostyki i leczenia, Urban & Partner, Wrocław 2004, ISBN 83-87944-77-7
Otto-Buczkowska E. Cukrzyca - patogeneza, diagnostyka, leczenie, Borgis, Warszawa 2005, ISBN 83-85284-50-8
Strojek K. Diabetologia, Termedia, Poznań 2008, ISBN 978-83-89825-08-7
Szczeklik A. (red.), Choroby wewnętrzne, Medycyna Praktyczna, Kraków 2011, ISBN 978-83-7430-289-0
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.