Mutyzm wybiórczy - objawy, skąd się bierze, diagnozowanie, odbiór społeczny, leczenie
Mutyzm wybiórczy to złożony problem należący do grupy zaburzeń lękowych. Charakteryzuje się tym, że dziecko nie mówi w wybranych sytuacjach społecznych, podczas gdy poza nimi komunikuje się zupełnie zwyczajnie. Dzieci cierpiące na mutyzm wybiórczy potrafią mówić, gdy otoczenie jest sprzyjające, bezpieczne i niestresujące.
1. Objawy mutyzmu wybiórczego
Dzieci i młodzież z mutyzmem wybiórczym zwyczajnie boją się mówić. Boją się też spotkań z ludźmi, podczas których oczekuje się od nich komunikowania. W gruncie rzeczy badania wskazują, że ponad 90 procent tych osób równocześnie cierpi z powodu fobii lub lęku społecznego. Ponieważ jednocześnie dzieci te mają trudność w porozumiewaniu się niewerbalnym, kontakty społeczne są dla nich bardzo męczące, zwłaszcza ze względu na przytłaczające oczekiwania otoczenia.
Nie wszystkie dzieci wyrażają niepokój w taki sam sposób. Niektóre w trakcie spotkań towarzyskich są kompletnie nieme i nie odzywają się do nikogo, inne są skłonne mówić do wybranych osób lub porozumiewać się szeptem. Pewna dziewczynka w trakcie rodzinnych spotkań z psychologiem była w stanie mówić tylko do swojej siostry „na ucho”. Inne dzieci są do tego stopnia przerażone sytuacją, że niemal zastygają w bezruchu, a w każdym razie nie pokazują żadnych emocji.
Natomiast dzieci z mniej nasilonymi objawami sprawiają wrażenie zrelaksowanych, beztroskich oraz rozmawiają z wybranymi osobami (zwykle są to rówieśnicy lub ktoś z rodziny). Gdyby porównać je z dziećmi wstydliwymi czy nieśmiałymi, te z mutyzmem wybiórczym są skrajnie nieśmiałe i wstydliwe.
2. Skąd się bierze mutyzm?
Większość dzieci z mutyzmem wybiórczym ma genetyczne predyspozycje do reagowania niepokojem. Innymi słowy dziedziczą taką tendencję po kimś z rodziny. Chociaż u nikogo w rodzinie ten lęk nie musi przybierać tak ekstremalnej formy. Bardzo często u dzieci tych widoczne są objawy silnego niepokoju, silnie przeżywają lęk separacyjny, często płaczą, wpadają w złość, są markotne, mają kłopoty ze spaniem i od czasów niemowlęcych przejawiają ekstremalną nieśmiałość.
Ponadto dzieci chorujące na mutyzm wybiórczy często mają zahamowany temperament. Tymczasem badania wykazują, że osoby z takim temperamentem częściej przeżywają niepokój niż osoby nieśmiałe. Znajduje to potwierdzenie również w badaniach mózgu. Okazuje się, że osoby z zahamowanym temperamentem mają obniżony próg reagowania w obszarze ciała migdałowatego. Obszar ten jest odpowiedzialny za pojawianie się reakcji lękowej.
Gdy do ciała migdałowatego dociera sygnał o niebezpieczeństwie, wyzwala ono serię reakcji mających na celu ochronę przed zagrożeniem. W przypadku dzieci cierpiących na mutyzm sygnał taki pojawia się w sytuacjach towarzyskich, takich jak szkoła, spotkanie rodzinne, zabawa urodzinowa czy inne codziennie wydarzenia, w których pojawiają się inni ludzie.
Trzeba uświadomić sobie, że dzieci cierpiące na mutyzm wybiórczy w większosci zachowują się zupełnie zwyczajnie i naturalnie w sytuacjach towarzyskich, jeśli tylko otoczenie jest komfortowe i bezpieczne. Rodzice często mówią o tym, jak bardzo ich dzieci w domu są towarzyskie, zabawne, dociekliwe, niesforne, a nawet uparte i butne.
3. Mutyzm u dzieci
U większości dzieci mutyzm wybiórczy diagnozuje się pomiędzy 3. a 8. rokiem życia. Często rodzice wspominają potem, że dziecko w wieku niemowlęcym zdradzało już oznaki zahamowanego temperamentu i silnego niepokoju w sytuacjach towarzyskich. Zwykle na dorosłych sprawia to wrażenie zwyczajnej nieśmiałości, dlatego często dopiero pójście do szkoły sprawia, że mutyzm wybiórczy staje się widoczny.
W szkole pojawiają się oczekiwania interakcji społecznych, mówienia oraz występowania na forum klasy. Te oczekiwania nasilają objawy i często to od nauczyciela rodzic dowiaduje się, że dziecko nie odzywa się do innych, unika kontaktu. Jeśli mutyzm utrzymuje się dłużej niż miesiąc, wskazana jest wizyta u pediatry.
Im wcześniej postawiona diagnoza wybiórczego mutyzmu, tym wcześniej dziecko może zostać poddane odpowiedniemu leczeniu. A im szybciej rozpocznie się leczenie, tym lepsze prognozy. Jeśli natomiast dziecko funkcjonuje w ten sposób przez kilka lat, zaczyna się przyzwyczajać do takiego zachowania i mutyzm wybiórczy staje się dosłownie nawykiem, który bardzo trudno zwalczyć.
4. Badania nad mutyzmem wybiórczym
Dane pochodzące z badań nad mutyzmem wybiórczym są wciąż niewystarczające, ponieważ większość badań przeprowadzano na bardzo małych grupach. W podręcznikach brakuje więc opisów, są one ograniczone lub niedokładne, a nawet wprost wprowadzające w błąd. W rezultacie bardzo niewiele osób rzeczywiście rozumie mutyzm wybiórczy. Nauczyciele i inni profesjonaliści często mówią więc rodzicom, żeby się nie przejmowali, że dziecko jest zwyczajnie nieśmiałe i z tego wyrośnie.
Inni z kolei interpretują mutyzm jako formę zachowania buntowniczego, rodzaj manipulacji i kontroli. Jeszcze inni profesjonaliści mylą mutyzm wybiórczy z autyzmem lub z poważnymi trudnościami w uczeniu się. W przypadku dzieci, które są rzeczywiście dotknięte mutyzmem, takie podejście może bardzo zaszkodzić. Dlatego konieczna jest właściwa i wczesna diagnoza.
W wielu przypadkach rodzice czekają i liczą na to, że dziecko wyrośnie z mutyzmu. Jednak bez właściwego rozpoznania i leczenia, większość dzieci z tego nie wyrasta. Kończy się to dla nich latami pozbawionymi rozmowy, normalnych kontaktów z ludźmi i utratą okazji do właściwego rozwoju umiejętności społecznych.
5. Leczenie mutyzmu
Rodzice, którzy podejrzewają, że ich dziecko może zmagać się z mutyzmem wybiórczym, powinni zacząć od zrezygnowania z nacisków i oczekiwań dotyczących mówienia. Należy starać się przekazać dziecku, że rozumie się jego lęk, że czasami trudno jest wydusić z siebie słowo. Warto zapewniać o swoim wsparciu w tym trudnym czasie. Nie wolno zapominać o chwaleniu dziecka za wszelkie osiągnięcia i wysiłki w tym zakresie. Jednocześnie potrzebne jest też zapewnianie wsparcia, dostrzeganie trudności i frustracji przeżywanych przez dziecko.
Rodzice powinni porozmawiać z lekarzem rodzinnym lub pediatrą oraz psychiatrą lub terapeutą, którzy mają doświadczenie w pracy z mutyzmem wybiórczym. Trzeba jednak zwrócić uwagę na fakt, że samo doświadczenie nie gwarantuje właściwego podejścia i zrozumienia. W gruncie rzeczy, osoba z małym doświadczeniem, ale z odpowiednim zrozumieniem tego, czym jest mutyzm wybiórczy będzie doskonałą pomocą dla dziecka.
Rodzaj leczenia mutyzmu wybiórczego powinien być indywidualnie dostosowany do danego dziecka. Skuteczne są formy terapii behawioralnej i poznawczej, leczenia przez zabawę, psychoterapii oraz farmakoterapia.
Chociaż można mieć uzasadnione wątpliwości dotyczące podawania dzieciom leków psychotropowych, to jednak często jest to dobra metoda leczenia mutyzmu wybiórczego, ponieważ obniżają lęk, co pozwala rozpocząć pracę terapeutyczną. Z czasem można obniżać dawki leków, by po kilku miesiącach czy po roku zupełnie z nich zrezygnować.
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.