Przysadka mózgowa - choroby, hormony, guz, niedoczynność, nadczynność
Przysadka mózgowa to niewielki gruczoł, który ma ogromny wpływ na organizm. Rolą przysadki jest produkcja hormonów, zaburzenie tego procesu mogłoby doprowadzić między innymi do wystąpienia choroby Cushinga, niedoczynności tarczycy czy gigantyzmu. Jaka jest wielkość przysadki mózgowej? Za co odpowiada przysadka mózgowa? Jakie hormony wytwarza i jakie są objawy chorób przysadki?
1. Czym jest przysadka mózgowa?
Przysadka mózgowa to gruczoł dokrewny o średnicy około 1 cm. Lokalizacja przysadki mózgowej to zagłębienie kości klinowej, czyli podstawa czaszki. Budowa przysadki mózgowej nie jest skomplikowana, składa się ona z trzech części: przedni płat przysadki, płat środkowy i tylny.
Przysadka mózgowa pomimo niewielkiego rozmiaru odgrywa bardzo ważną rolę w kontrolowaniu funkcji życiowych organizmu. Bywa nazywana gruczołem nadrzędnym, ponieważ to od niej zależna jest praca układu hormonalnego (między innymi tarczycy, nadnerczy, jajników czy jąder).
2. Hormony przysadki mózgowej i ich działanie
Przysadka mózgowa jest niewielkim gruczołem, odpowiedzialnym za produkcję i wydzielanie hormonów przysadkowych. Kształt przysadki mózgowej przypomina kroplę, gruczoł ten jest zbudowany z części przedniej, środkowej i tylnej. Ku górze zwęża się przechodząc w lejek przysadki.
Funkcje przysadki mózgowej są zależne od budowy gruczołu, przedni płat produkuje hormony, środkowy pełni funkcję przekaźnika, a tylny - magazynu.
Hormony przedniego płata przysadki mózgowej:
- hormon wzrostu – odpowiedzialny za tempo wzrostu dziecka oraz gospodarkę białkową, tłuszczową i węglowodanową,
- hormon ACTH – kierujący pracą nadnerczy, które produkują substancje odpowiedzialne za odporność organizmu i metabolizm,
- hormon TSH – pobudzający tarczycę do pracy,
- prolaktyna – decyduje o laktacji u kobiet,
- hormon FSH – wpływający na płodność,
- hormon LH – odpowiedzialny za jajeczkowanie u kobiet i produkcję testosteronu u mężczyzn,
- endorfiny – hormony szczęścia.
Część środkowa przysadki mózgowej odpowiada za koloryt cery, wydzielając melanotropinę. Natomiast w części tylnej magazynowana jest oksytocyna i wazopresyna, które gruczoł uwalnia do krwiobiegu.
Oksytocyna nazywana jest hormonem przywiązania do ludzi i zwierząt, natomiast wazopresyna – wydzielana w mózgu mężczyzny w czasie seksu – wytwarza więź emocjonalną z partnerką. Ponadto powoduje zatrzymanie wody w organizmie.
3. Choroby przysadki mózgowej
3.1. Niedoczynność przysadki mózgowej
Jeśli przysadka mózgowa produkuje niewystarczającą ilość hormonów, mówi się o niedoczynności gruczołu. Przyczyną zaburzenia funkcji przysadki może być uraz głowy, infekcja ośrodkowego układu nerwowego lub guz przysadki.
Objawy niedoczynności przysadki mózgowej to osłabienie, niskie ciśnienie krwi i zmiany psychiczne. Chore osoby są zagrożone m.in. bezpłodnością (gdy brakuje hormonu FSH) i karłowatością (jeżeli stwierdzi się niedobór hormonu wzrostu).
Niedoczynność przysadki mózgowej u dzieci jest odpowiedzialna za brak oznak dojrzewania płciowego. Diagnostyka zaburzenia jest możliwa na podstawie badań przysadki mózgowej, wśród których największą wartość ma rezonans magnetyczny, oznaczenie poziomu hormonów przysadki i pozostałych.
Leczenie niedoczynności przysadki opiera się na uzupełnianiu niedoboru hormonów, czasami pacjent stosuje dodatkowo leki przeciwgrzybicze lub przeciwwirusowe. Jeśli za pojawienie się dysfunkcji odpowiada guz, konieczne jest jego chirurgiczne usunięcie. Nieleczona niedoczynność przysadki prowadzi do niewydolności przysadki i śmierci.
Zaburzenie może być bardziej złożone, wówczas mówi się o wielohormonalnej niedoczynności przysadki. Podstawą rozpoznania jest stwierdzenie nieprawidłowości co najmniej dwóch osi hormonalnych (np. podwzgórze przysadka), kontrolowanych przez gruczoł.
3.2. Nadczynność przysadki mózgowej
Gdy przysadka mózgowa jest bardzo aktywna i produkuje zbyt duże ilości hormonów, stwierdza się nadczynność przysadki mózgowej. Przyczyną nadaktywności gruczołu są guzy hormonalnie czynne.
Objawy nadczynności przysadki mózgowej są uzależnione od tego, który hormon jest wytwarzany w nadmiarze. Skutkiem wzmożonej produkcji hormonu wzrostu jest m.in. gigantyzm u osób w fazie wzrostu kości (dzieci i młodzieży) i akromegalia u dorosłych, objawiająca się na przykład powiększeniem rąk i stóp.
Gdy przysadka wytwarza zbyt dużą ilość hormonu TSH, występuje nadczynność tarczycy. Pracę przysadki pomaga uregulować endokrynolog.
3.3. Guz przysadki mózgowej
Guz przysadki mózgowej najczęściej ma postać gruczolaka przysadki, czyli łagodnego guza, charakteryzującego się powolnym tempem wzrostu. Drugą możliwością jest torbiel przysadki mózgowej.
Jeden na 10 guzów mózgu to właśnie guz przysadki. Z porównywalną częstotliwością rozpoznawany jest guz przysadki mózgowej u mężczyzn, jak i u kobiet. Znane są również przypadki guza przysadki mózgowej u dzieci.
Ze względu na aktywność guzy te dzieli się na czynne i nieczynne hormonalnie. Można rozróżnić je też wedle kryterium wielkości (większe i mniejsze niż 1 centymetr).
Przyczyny guza przysadki mózgowej są nieznane (lekarze podejrzewają, że jego rozwój może mieć związek ze zmianami na gruncie genetycznym). Objawy guza przysadki zależą od miejsca, które uciska i od aktywności hormonalnej.
W pierwszym przypadku chory ma problemy ze wzrokiem, skarży się na bóle głowy, cierpi z powodu nudności i wymiotów. Objawy gruczolaka przysadki mózgowej to również nadmierne wydzielanie hormonu wzrostu, wówczas u osób dorosłych stwierdza się akromegalię, zaś u dzieci gigantyzm. Często rozpoznawana jest też powiększona przysadka mózgowa.
Leczenie guza przysadki mózgowej zależy od wieku pacjenta, wielkości guza i rodzaju aktywności hormonalnej. W większości przypadków konieczne jest chirurgiczne usunięcie zmiany. Leczenie gruczolaka przysadki powinno być podjęte jak najszybciej, szczególnie wtedy, gdy pacjent cierpi na uporczywe dolegliwości.
Niekiedy objawy torbieli przysadki mózgowej lub gruczolaka mogą uniemożliwiać codzienne funkcjonowanie i zmuszać do pozostawania w łóżku.
3.4. Zapalenie przysadki mózgowej
Zapalenie jest rzadko rozpoznawanym zaburzeniem przysadki mózgowej, który charakteryzują procesy zapalne, obejmujące gruczoł lub szypułę. Choroba może występować samodzielnie lub być wynikiem innych schorzeń.
Objawy zapalenia przysadki to niedobory hormonalne, wytwarzanie bardzo dużych ilości moczu w ciągu doby oraz hiperprolaktynemia (wzrost stężenia prolaktyny we krwi). Leczenie zapalenia przysadki polega na uzupełnianiu braków hormonalnych lub wprowadzeniu terapii immunosupresyjnej.
4. Jak pobudzić przysadkę mózgową?
Pobudzenie przysadki polega na stymulacji produkcji poszczególnych hormonów podwzgórza i przysadki. Podjęte działania powinny być zależne od konkretnego celu.
Wytwarzanie hormonu wzrostu można zwiększyć poprzez dłuższy sen i regularną aktywność fizyczną. Poziom prolaktyny podwyższa seks, pełnowartościowe posiłki, treningi oraz faza REM snu.
Melanotropina zależna jest od diety obfitującej w witaminę A i wysokoprzyswajalne białko, natomiast ACTH od poziomu aktywności fizycznej i stresu.
Dobry wpływ na większość hormonów przysadkowych ma odpowiednia długość snu, redukcja stresu, zdrowy tryb życia i zbilansowana dieta.
Działania te pozytywnie wpływają na funkcjonowanie organizmu, samopoczucie i zmniejszają ryzyko wystąpienia zaburzeń przysadki czy uszkodzenia przysadki mózgowej. Zdrowy tryb życia może też redukować objawy chorej przysadki mózgowej.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.