Psychoterapia behawioralno-poznawcza

Fragment książki "Zespół uzależnienia od nikotyny – ujęcie interdyscyplinarne"

Psychoterapia behawioralno-poznawcza jest uznaną metodą wspomagania pacjenta uzależnionego od nikotyny w decyzji o niepaleniu i w wytrwaniu w abstynencji. Prowadzą ją terapeuci, mający certyfikat z zakresu psychoterapii behawioralno-poznawczej. Podejście behawioralno-poznawcze wykorzystuje teorię procesów uczenia się i teorię procesów poznawczych. W koncepcji tej zakłada się, że to głównie procesy uczenia są odpowiedzialne za utrzymywanie się palenia lub za rzucanie palenia .

Celem leczenia jest uzyskanie zmiany zachowań, przekonań, wyobrażeń, schematów myślowych związanych z paleniem tytoniu.

Oznacza to wypracowanie nowych schematów, skryptów i zachowań związanych z niepaleniem oraz nauczenie radzenia sobie w sytuacjach trudnych wysokiego ryzyka nawrotu, głodu tytoniowego lub stymulacji społecznej do palenia. W większości przeglądów badań i analiz ich wyników odsetek osób, które utrzymywały abstynencję po 6 miesiącach wynosi 20–25%, a wyniki grup poddawanych terapii behawioralnej miały te wskaźniki zwykle dwa razy wyższe od grup kontrolnych. Wobec tak licznych danych potwierdzających skuteczność terapii behawioralnej, wykorzystującej różne procedury, jest ona pierwsza na liście zalecanych metod niefarmakologicznych. Jednak o wiele mniej jest informacji o skuteczności poszczególnych procedur terapii behawioralno-poznawczej.

Zobacz film: "Coraz więcej Polaków cierpi na depresję"

Trening umiejętności i zapobieganie nawrotom – te umiejętności (rozwiązywanie problemów, zdolność do radzenia sobie i postępowania w sytuacjach stresowych) pozwalają pacjentom przygotować się na wiele różnych sytuacji, które mogą wywołać pokusę zapalenia, takich jak: spotkanie towarzyskie, kłótnia, określona myśl. Wkrótce po rzuceniu palenia najlepiej jest unikać sytuacji o wysokim stopniu ryzyka skojarzenia z tytoniem. Później pacjenci planują strategię radzenia sobie z takimi sytuacjami.

Behawioralno-poznawcze techniki radzenia sobie z nikotynizmem są następujące:

1. wycofywanie się z określonych sytuacji;
2. zastępowanie używania papierosów innymi formami spędzania czasu – gimnastyką, spacerem, uprawianiem sportu. Szczególne znaczenie mają ćwiczenia fizyczne poprawiające samopoczucie chorych, jeśli są stosowane regularnie i mają charakter wysiłku aerobowego;
3. trening umiejętności właściwego reagowania w sytuacji narażenia na tytoń lub na pojawienie się głodu nikotynowego – wypracowanie umiejętności odmawiania, asertywności, umiejętności gospodarowania czasem;
4. wypracowanie umiejętności rozpoznawania szkodliwych myśli i zastępowania ich bardziej skutecznymi wzorcami myślenia (np. przypominanie sobie o ważności rzucenia palenia i o tym, że silny głód za chwilę minie);
5. nauczenie sposobów radzenia sobie z chwilowymi skutkami złamania abstynencji, np. nietraktowania jej jako katastrofy;
6. ćwiczenie umiejętności rozwiązywania problemów i zapobiegania nawrotom;
7. kontrola bodźców i unikanie bodźców wyzwalających palenie (pacjent musi przez samoobserwację ocenić, które bodźce środowiskowe wyzwalają u niego przymus zapalenia papierosa oraz wdrożenie procesu wycofywania się i unikania tych bodźców w sytuacjach społecznych, np. wyrzucenie zapałek, zapalniczek, papierosów, popielniczek, unikanie towarzystwa „palaczy” zmiana towarzystwa);
8. terapia awersyjna, np. wypalenie przed zaprzestaniem palenia dużej liczby papierosów i wywołania dyskretnych objawów zatrucia tytoniem;
9. wypracowanie grupy wsparcia społecznego;
10. warunkowanie: polega ono na nagradzaniu za niepalenie i karaniu palenia. Przykładem metody warunkowania jest metoda depozytów;
11. wielokrotne wystawianie chorego na realną lub wyobrażeniową sytuację, która indukuje przymus wypalenia papierosa. Z czasem sytuacja taka wywiera mniejszy wpływ indukowania głodu nikotynowego i zachowań związanych z paleniem;
12. techniki relaksacyjne – służą wypracowaniu radzenia sobie z lękiem towarzyszącym sytuacjom sprzyjającym uruchomieniu potrzeby zapalenia;
13. technika feedback – pokazywanie natychmiastowych korzyści z niepalenia, np. przez pomiar tlenku węgla w wydychanym powietrzu;
14. hipnoza jako jedna z metod relaksacyjnych wspomagających terapię antynikotynową. Hipnoza ma na celu nieświadomą sugestię, która zmniejszy komfort palenia i nasili negatywny obraz samego siebie jako palacza.

Wykazano, że terapia behawioralno-poznawcza jest skuteczna w zapobieganiu wzrostowi masy ciała po zaprzestaniu palenia tytoniu. Również odpowiednia dieta i wysiłek fizyczny mogą zapobiec przyrostowi masy ciała.

| Psychoterapię behawioralno-poznawczą uzależnienia od nikotyny prowadzi się albo z klientem, albo grupowo. |

Zaletą terapii grupowej jest uzyskanie wsparcia od innych osób znajdujących się w podobnej sytuacji do pacjenta. Wsparcie grupy oznacza wymianę doświadczeń w radzeniu sobie z uzależnieniem między członkami grupy. Uświadamia także, że człowiek nie jest sam z problemem, a wspólnota motywuje do zmiany.

 

Problemem terapii grupowej może być natomiast publiczne mówienie zarówno o swoich problemach, jak i metodach radzenia sobie z nimi. Wadą terapii behawioralno-poznawczej jest jej mała dostępność i brak refundacji. Interesującą propozycją terapii uzależnienia od nikotyny mogłaby być terapia systemowa rodziny palacza, zwłaszcza, że teorie uczenia społecznego podkreślają kluczowe znaczenia rodziny w rozwoju choroby nikotynowej. Koncepcja ta zakłada, że przyczyną choroby jest wadliwe funkcjonowanie systemu rodzinnego, stąd interwencja winna obejmować wszystkich członków rodziny nuklearnej, a być może i rozszerzonej. Niestety, terapię tę stosowano głównie do leczenia osób chorych na schizofrenię, zaniedbując wypracowanie technik przydatnych do leczenia uzależnienia od nikotyny. Terapia systemowa nie wkroczyła do standardów postępowania z osobą uzależnioną od tytoniu. Myślimy, że połączenie terapii behawioralno-poznawczej z systemową może być w przyszłości złotym standardem postępowania. Terapia taka jest tym bardziej uzasadniona, że wiele z teorii psychologicznych uzależnień omówionych wcześniej odwołuje się do źródła uzależnienia upatrując go w wadliwej strukturze rodziny i patogennym uczeniu społecznym. Zatem wydaje się, że terapia bez interwencji w sieć społeczną pacjenta może być mało skuteczna.

Fragment książki pt.: "Zespół uzależnienia od nikotyny – ujęcie interdyscyplinarne"

Autor: pod red. T. Pietrasa i A. Witusika

Wydawca: Wydawnictwo Continuo

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.