Niedokrwistość (anemia) - diagnostyka, typy
Niedokrwistość (anemia), jest opisywana jako stan występujący przy niskich wartościach hemoglobiny, hematokrytu i liczby krwinek czerwonych. Oceniając laboratoryjnie parametry krwi, trzeba brać pod uwagę nawodnienie organizmu, gdyż zdarza się, że pacjent jest przewodniony i krew jest rozcieńczona. W takiej sytuacji niedokrwistość jest nazywana rzekomą, w odróżnieniu od niedokrwistości bezwzględnej (prawdziwej), kiedy organizm jest prawidłowo nawodniony.
1. Diagnostyka niedokrwistości
Jak już wspomniano, interpretując wyniki niedokrwistości – jednym z parametrów jest hemoglobina (Hb). Jest to białko występujące w krwinkach czerwonych (nadające czerwoną barwę krwince), które jest odpowiedzialne za „odbiór” tlenu w płucach i transportowanie go do komórek ciała, a następnie odbiór dwutlenku węgla i dostarczanie go do płuc. Prawidłowe wartości badań są dla każdego laboratorium różne, jednakże dla Hb oscylują w granicach: u kobiety 12–16 g/dl, u mężczyzn 14–18 g/dl, a u noworodków 14,5–19,5 g/dl. Kolejnym parametrem jest hematokryt. Jest to stosunek objętości elementów morfotycznych krwi (głównie krwinek czerwonych) do objętości pełnej krwi. Oznaczany jest skrótem Hct i przyjmuje wartości:
- dla kobiet 35–47%,
- dla mężczyzn 42–52%,
- a dla noworodków 44–80% (w pierwszych dniach życia).
W wynikach badań dotyczących niedokrwistości bierzemy również pod uwagę liczbę erytrocytów, czyli krwinek czerwonych, oznaczonych skrótem RBC. Osiągają one wartości:
- dla kobiet 4,2–5,4 mln/mm3,
- dla mężczyzn 4,7–6,2 mln/mm3,
- a dla noworodków 6,5–7,5 mln/mm3.
Kiedy wartości tych wskaźników są obniżone, mówimy o anemii, czyli niedokrwistości.
Anemia daje stosunkowo dużo objawów, a kiedy takie się pojawią, należy zgłosić się do lekarza, który zleci badanie krwi. Pacjent z niedokrwistością może mieć bladą skórę oraz błony śluzowe, zauważa się u niego przyspieszony oddech (duszność związana z małą ilością transportowanego tlenu do tkanek), przyspieszoną akcję serca, pogorszenie tolerancji wysiłku oraz czasami omdlenia. Chory traci apetyt, pojawiają się nudności oraz biegunki, u kobiet występują nieregularne miesiączki.
Kiedy niedokrwistość zostanie rozpoznana, należy ocenić, jaki jest jej typ, aby rozpocząć odpowiednie leczenie. Często zdarza się, że niedokrwistość nie jest spowodowana procesem chorobowym w naszym organizmie, lecz po prostu nagłym ubytkiem krwi w przebiegu urazu mechanicznego (niedokrwistością pokrwotoczną ostrą). O przewlekłej niedokrwistości w przebiegu utraty krwi mówimy np. w przypadku krwawienia z wrzodów żołądka. Takie krwawienie można wykryć badaniem na krew utajoną w kale.
2. Typy niedokrwistości
Wyodrębniono kilka rodzajów anemii. Są to: niedokrwistość z niedoboru, anemia aplastyczna i niedokrwistość chorób przewlekłych.
2.1. Niedokrwistość niedoborowa
Stosunkowo łatwo można stwierdzić, czy niedokrwistość występuje na tle niedoboru jakiegoś składnika. W tym przypadku wyróżniamy cztery typy anemii. Jednym z nich jest niedokrwistość spowodowana niedoborem żelaza (sideropeniczna). W badaniach, oprócz spadku Hb, obserwuje się spadek objętości krwinek czerwonych (MCV – norma 80–100 fl), a także zmniejszone wybarwienie krwinek, spowodowane spadkiem Hb (MCHC – norma 32–36 g/dl). Stąd inna nazwa tego typu anemii – niedokrwistość hipochromiczna.
Pomocne w rozpoznaniu może być badanie stężenia ferrytyny oraz badanie TIBC. Ferrytyna jest białkiem magazynującym jony żelaza w wątrobie, jest także białkiem ostrej fazy (wzrasta jej stężenie, kiedy w organizmie toczy się proces zapalny). W stanie prawidłowym stężenie tego białka waha się pomiędzy 10–200 μg/l u kobiet i 15–400 μg/l u mężczyzn. W przypadku obniżenia wartości ferrytyny poniżej normy można poszukiwać niedokrwistości z niedoboru żelaza. Badanie TIBC polega na obliczeniu maksymalnej ilości jonów żelaza, które są w stanie przyłączyć się do białka zwanego transferryną (odpowiedzialnego za transport jonów żelaza w organizmie). Dzięki temu badaniu jesteśmy w stanie stwierdzić, jakie jest stężenie transferryny we krwi. Wartości prawidłowe dla kobiety to: 40–80 μmol/l, a u mężczyzny: 45–70 μmol/l. Wysokie stężenie transferryny może również wskazywać na niedokrwistość z niedoboru żelaza.
Do najczęstszych przyczyn anemii sideropenicznej należą: zaburzone wchłanianie żelaza, okres szybkiego wzrostu, zmniejszone zapasy żelaza, a także krwawienie jak w przypadku niedokrwistości pokrwotocznej. Przewlekły ubytek krwi zmusza szpik do zwiększonej erytropoezy (wytwarzania krwinek czerwonych), jednocześnie wyczerpując zasoby żelaza. Oczywiście można rozpoznać niedobór żelaza na podstawie objawów typowych dla każdej anemii, ale do tego jeszcze dochodzą objawy właściwe tylko tej niedokrwistości, takie jak: łamliwość włosów i paznokci, wygładzenie języka, zajady w kącikach ust.
Zupełnie inaczej wygląda obraz krwi w przypadku niedokrwistości megaloblastycznej. Czerwone krwinki są powiększone, a więc wzrasta wskaźnik MCV. Występuje nadbarwliwość erytrocytów (wzrasta MCHC). Przyczyną tego stanu rzeczy jest niedobór witaminy B12 (kobalaminy) lub kwasu foliowego. Brak tych składników zaburza powstawanie kwasu DNA, co prowadzi do nieodpowiedniej budowy krwinek. Często do tego typu zaburzeń dochodzi w wyniku stosowania diety wegetariańskiej, jednakże należy pamiętać, że niedobór witaminy B12 może być wywołany chorobą autoimmunologiczną. Jest to tzw. choroba Addisona-Biermera (niedokrwistość złośliwa), w której dochodzi do niszczenia komórek żołądka odpowiedzialnych za produkcję czynnika wewnętrznego (czynnika Castle’a), który powoduje wchłanianie witaminy B12.
Niekiedy za brak wchłaniania kobalaminy odpowiedzialny jest bruzdogłowiec szeroki – pasożytniczy tasiemiec. Z kolei, jeśli chodzi o kwas foliowy, należy pamiętać, że jego brak może być spowodowany nie tylko złym wchłanianiem, lecz także zwiększonym zapotrzebowaniem w trakcie ciąży. Do objawów niedokrwistości megaloblastycznej typowe są uczucie duszności, bladość skóry, osłabienie, ale także piekący język i objawy neurologiczne (brak witaminy B12).
2.2. Niedokrwistość aplastyczna
Innym rodzajem niedokrwistości jest anemia aplastyczna, w której dochodzi do niewydolności szpiku kostnego. Szpik kostny i znajdujące się w nim komórki macierzyste odpowiedzialne są za produkcję białych i czerwonych krwinek, a także płytek krwi. W niedokrwistości aplastycznej produkcja jest zwolniona. Dochodzi do zmniejszenia się liczby komórek we krwi. Choroba może mieć przebieg ostry, a wtedy może doprowadzić do zgonu w ciągu kilku, kilkunastu miesięcy. Jest też przewlekła forma tej niedokrwistości. Po rozpoznaniu choroby leczeniem jest przeszczep szpiku. Przyczyny niedokrwistości aplastycznej mogą być pierwotne (np. wrodzona niedokrwistość aplastyczna, zespół Fanconiego) lub wtórne (np. różnego rodzaju promieniowania, leki, grasiczak, kolagenozy, zakażenia wirusowe i inne).
2.3. Niedokrwistość hemolityczna
Erytrocyty żyją 100–120 dni. Podczas swojego życia pokonują 250 km drogi, nieustannie przemieszczając się i dostarczając komórkom tlen oraz odbierając od nich dwutlenek węgla. Czasami jednak podróż tych komórek kończy się przedwcześnie i trwa ok. 50 dni. Mówimy wtedy o rozpadzie erytrocytów – o ich hemolizie, a chorobę nazywamy niedokrwistością hemolityczną. Do takiego stanu rzeczy może doprowadzić hipersplenizm, czyli zwiększona czynność śledziony. Śledziona fizjologicznie odpowiedzialna jest za rozpad starych erytrocytów. W przypadku hipersplenizmu śledziona „zabiera się” także za młode komórki. Powszechnie znaną przyczyną niedokrwistości hemolitycznej jest malaria, a także inne zakażenia, np. toksoplazmoza, cytomegalowirus. Do zniszczenia komórek może dojść także po przetoczeniu krwi. W tym wypadku przyczyną hemolizy jest niezgodność w układzie antygenowym krwi (ABO, Rh i inne).
2.4. Niedokrwistość w chorobach przewlekłych
Ostatni typ anemii to niedokrwistość chorób przewlekłych. Ciągły stan zapalny w chorobach, takich jak: RZS, toczeń (choroby autoimmunizacyjne), przewlekłe zakażenia czy też nowotwory, powoduje zmniejszoną produkcję erytrocytów. Należy więc pamiętać, że należy kontrolować obraz krwi w przypadku długotrwających chorób. Zwłaszcza że zwykle nie są to choroby, które można „przeczekać”.
Życie to oddech i bicie serca, a te są możliwe dzięki krwi. Dlatego tak ważne jest, by zgłosić się do lekarza, gdy coś jest nie tak z naszą „płynną tkanką”.
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.