Skuteczność i bezpieczeństwo sterydoterapii - dzięki terapii naprzemiennej
Mija 60 lat od wprowadzenia pierwszego miejscowego kortykosteroidu (KS) do leczenia dermatologicznego. Dobrze znamy i rozumiemy zasadę działania KS w różnych chorobach skóry, np. w wyprysku kontaktowym (tzw. eczemie), atopowym zapaleniu skóry czy w łuszczycy. Wskazań do zastosowania tych leków jest jednak znacznie więcej (Tab. 1). Wprowadzenie hydrokortyzonu do lecznictwa dermatologicznego to milowy krok w terapii zapalnych chorób skóry.
Przez ostatnie pół wieku dokonano wielu zmian w cząsteczce pierwowzoru, powstały liczne pochodne, które charakteryzują się coraz większą siłą działania, lepszym przenikaniem przez barierę rogową, większym powinowactwem do receptora, a tym samym lepszą skutecznością preparatów. Jednocześnie trwają prace nad zminimalizowaniem ryzyka działań niepożądanych (Tab. 2). Efekt leczniczy zależy jednak nie tylko od siły działania substancji czynnej.
Na moc miejscowego leku KS składa się także rodzaj podłoża (np. maść, krem, roztwór), obecność dodatkowych substancji, częstość i sposób aplikacji oraz całkowita długość i ewentualnie powtarzalność terapii. Należy podkreślić, że forma galenowa leku ma zasadniczy wpływ na jego penetrację. Najgłębiej działają maści i kremy, natomiast aerozole, zawiesiny lub piany działają bardziej powierzchownie. Aplikacja preparatu kortykosteroidowego wywołuje efekt przeciwzapalny, antyproliferacyjny (hamowanie podziałów naskórka), immunosupresyjny oraz powoduje zwężenie naczyń skórnych.
1. Zastosowanie leków kortykosteroidowych
Tab. 1 Choroby skóry, w których wykorzystuje się miejscowe leki kortykosteroidowe:
| wyprysk kontaktowy (alergiczny i niealergiczny) |
|---|
| łuszczyca zwykła i krostkowa |
| neurodermit |
| wyprysk potnicowy |
| atopowe zapalenie skóry |
| świerzbiączka |
| świerzbiączka guzkowa |
| liszaj płaski |
| bliznowiec |
| toczeń rumieniowaty |
| pęcherzowe choroby skóry |
| sarkoidoza skóry |
| chłoniaki skóry |
| fotodermatozy |
| łysienie plackowate |
| bielactwo |
| ziarniniak obrączkowaty |
| ziarniniak twarzy |
| łojotokowe zapalenie skóry |
| oparzenia słoneczne |
| liszaj twardzinowy |
Wybór konkretnego leku oraz postaci, w jakiej jest dostępny (np. kremu lub lotionu) zależy od charakteru dermatozy, fazy choroby, umiejscowienia zmian, zajętej powierzchni skóry oraz wieku pacjenta. Przenikanie KS do skóry zależy od obszaru anatomicznego. W okolicach, gdzie naskórek jest cienki, np. na twarzy, w zgięciach łokciowych czy w pachwinach, przenikanie leku jest szybkie. Najwolniejsza wchłanialność jest w miejscach, gdzie warstwa rogowa jest gruba i spoista, czyli na dłoniach i podeszwach. Zatem, aplikując preparat KS, należy brać pod uwagę wiek pacjenta, lokalizację i rozległość zmian skórnych oraz siłę działania leku.
2. Jak stosuje się preparaty kortykosteroidowe?
W praktyce dermatologicznej KS stosuje się w różny sposób. Klasyczna metoda to terapia ciągła, czyli codzienne stosowanie leku raz lub rzadziej 2 razy dziennie. Obecnie często zalecana jest tzw. terapia naprzemienna, szczególnie przy stosowaniu KS o bardzo dużej lub dużej sile działania. Terapia naprzemienna polega na aplikowaniu miejscowych KS na zmianę z tzw. emolientami lub bazami, czyli preparatami o działaniu nawilżająco-natłuszczającym.
Istnieje kilka schematów terapii naprzemiennej:
- leczenie co drugi dzień, na zmianę KS lub emolient,leczenie przez 3 kolejne dni, następnie 3 dni emolient,
- leczenie 3 razy co 12 godzin, cykl 1 raz w tygodniu, pozostałe dni tylko emolient,
- terapia tzw. weekendowa, czyli KS przez 2 kolejne dni w tygodniu, w pozostałe tylko emolient,
- KS 1 raz w tygodniu, np. szampon z klobetazolem w leczeniu łuszczycy skóry owłosionej głowy.
Często w początkowym okresie leczenia zaleca się choremu KS o większej sile działania, następnie po uzyskaniu poprawy przepisuje się preparaty o słabszej mocy. Terapia naprzemienna istotnie poprawia bezpieczeństwo leczenia, ponieważ ogranicza ogólną ilość użytego środka. Ma to szczególne znaczenie w przypadku stosowania KS o dużej sile działania. Także w przypadku leczenia małych dzieci, ze względu na łatwą w ich przypadku penetrację leku przez skórę. W przypadku zmian chorobowych umiejscowionych w okolicach, gdzie warstwa rogowa naskórka jest cienka oraz w tzw. okolicach okluzyjnych (np. pachy) zaleca się unikanie KS o dużej sile działania. Ważnym składnikiem terapii naprzemiennej jest stosowanie emolientów. Emolienty to preparaty nawilżające, o działaniu wygładzającym. Mogą mieć postać lotionu, kremu lub maści, w zależności od zawartości wody i tłuszczów. Nie zawierają typowych substancji czynnych, jednak poprawiają właściwości skóry, jej nawilżenie i jakość bariery rogowej. Poza tym redukują świąd.
Działanie emolientów jest wielokierunkowe:
- uzupełniają składniki cementu międzykomórkowego (ceramidy, estry cholesterolu),
- przywracają skórze prawidłowe nawilżenie (ceramidy, cholesterol, kwas hialuronowy, glikol propylenowy),
- przyspieszają gojenie (fitosfingozyna),
- wygładzają naskórek (dimetikon),
- zwiększają efektywność kortykoterapii miejscowej.
Emolienty powinny być stosowane przynajmniej 3 razy dziennie, a w zależności od stanu klinicznego częściej, gdyż maksymalny czas ich działania wynosi 6 godz.
Tab. 2 Najczęstsze miejscowe działania niepożądane KS:
| ścieńczenie/zaniki skóry |
|---|
| rozstępy |
| teleangiektazje |
| trądzik posterydowy |
| nadkażenia bakteryjne/grzybicze |
| zapalenie okołoustne |
| nadmierne owłosienie |
| alergia kontaktowa |
Terapia naprzemienna jest uznanym sposobem zastosowania KS. Zapewnia odpowiednią skuteczność leczenia, jednocześnie zmniejszając ryzyko działań niepożądanych.
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.