Profilaktyka zakażeń szpitalnych

Zakażenia szpitalne, zwane też nozokomialnymi, to takie do których doszło w związku z pobytem chorego w szpitalu i które ujawniło się po przynajmniej 48 godzinach przebywania na oddziale. Okres wylęgania zakażenia szpitalnego może być jednak również znacznie dłuższy, np. w przypadku wirusowego zapalenia wątroby typu C, może sięgać nawet 150 dni. Zakażenie szpitalne może być wywołane zarówno przez grzyby, wirusy jak i bakterie.

1. Przyczyny zakażeń szpitalnych

Zakażenia szpitalne wywoływane są zarówno przez bakterie jak i wirusy i grzyby. Bardzo istotna jest charakterystyka mikroflory danego oddziału czy szpitala i jej wrażliwość na antybiotyki. Wrażliwość bakterii, a zarazem skuteczność antybiotyków jest nieprzerwanym celem wyścigu, jaki toczymy z drobnoustrojami od początku ery antybiotykoterapii czyli połowy XX wieku. Wraz z ilością używanego leku przeciwbakteryjnego rośnie liczba drobnoustrojów opornych na jego działanie.

Bakterie nabywają odporność na drodze zmian genetycznych, w wyniku których nabywają umiejętność produkcji enzymów blokujących działanie antybiotyku, uniemożliwiania wniknięcia antybiotyku do komórki czy usuwania już wchłoniętego leku, a warunki do zachodzenia takiego zjawiska są wręcz idealne na oddziałach szpitalnych. Jest to przyczyną występowania w warunkach szpitalnych szczególnej mikroflory, będącej zagrożeniem dla pacjentów.

Zobacz film: "Dlaczego warto wykonywać badania profilaktyczne?"

Wyselekcjonowane, oporne na antybiotyki szczepy bakterii nazywane są alarmowymi. W badaniach wykazano, że drobnoustroje chorobotwórcze znajdują się dosłownie wszędzie: na fartuchach personelu, słuchawkach lekarskich czy rękawiczkach ochronnych po dotknięciu skażonej powierzchni.

Źródłem zakażenia szpitalnego może być własna flora bakteryjna chorego oraz flora środowiska zewnętrznego. W połowie przypadków zakażenie jest uwarunkowane połączeniem obydwu czynników. Zakażenie bakteriami egzogennymi (zewnętrznymi) z reguły jest poprzedzane kolonizacją czyli zasiedleniem chorego. Pacjenci ulegają zasiedleniu już po kilku godzinach pobytu w szpitalu!

Zakażenia szpitalne wywoływane są także przez wirusy. Najczęstsze to wirusy powodujące wirusowe zapalenia wątroby typu B (istnieje szczepionka zabezpieczająca przed tym zakażeniem, którą obejmowana jest coraz większa część społeczeństwa) oraz typu C przenoszone w przypadku szpitali głównie podczas inwazyjnej diagnostyki czy zabiegów.

2. Zapobieganie zakażeniom szpitalnym

Zakażenia szpitalne są zmorą lekarzy od dawna. Ryzyko zgonu z powodu infekcji pooperacyjnej w połowie XIX wieku często przekraczało 50%. Było to spowodowane nieprzywiązywaniem wagi do czystości i higieny. Z niektórych danych wynika, że ryzyko zgonu pacjenta było od trzech do pięciu razy mniejsze, jeśli operację przeprowadzono w domu - omijano w ten sposób ryzyko przeniesienia infekcji z pacjenta na pacjenta czy ze zwłok poddawanych sekcji, przeprowadzanych bezpośrednio przed zabiegami operacyjnymi czy porodami. Dopiero zauważenie i częściowe rozpoznanie problemu przez Josepha Lister`a pozwoliło mu na wprowadzenie działań, które udoskonalone, po dzień dzisiejszy odgrywają ogromną rolę w profilaktyce zakażeń szpitalnych:

• Aseptyka – postępowanie mające na celu działanie przeciwdrobnoustrojowe, mające na celu zapewnienie jałowości bakteriologicznej przedmiotów mających kontakt z potencjalnymi wrotami zakażenia, jak np. rana operacyjna. Pierwotnie do tego celu używany był kwas karbolowy - fenol (nie używany już dzisiaj) wprowadzony do użytku przez Listera. Był to krok o rewolucyjnym znaczeniu dla medycyny, a zwłaszcza dla chirurgii, który znacząco zredukował śmiertelność pooperacyjną pacjentów. Często na ilustracjach przedstawiających genialną innowację Listera ukazany jest aparat rozpylający wspomniany kwas karbolowy w ówczesnej „sali operacyjnej”, co zwiększało „czystość powietrza”.
• Antyseptyka - postępowanie mające na celu działanie przeciwdrobnoustrojowe, stosowane na tkankach pacjenta, np. skórze, błonach śluzowych, ranach. Ze względu na to, stosowane środki nie mogą mieć tak agresywnych właściwości jak wyżej wymieniony fenol czy jego „następcy”. Do celów antyseptycznych używa się m.in. gencjany, jodyny, octeniseptu czy obecnie rzadziej stosowanego nadmanganianu potasu.

Z zagadnieniami aseptyki i antyseptyki nierozerwalnie wiążą się następujące procedury:

• Dezynfekcja, zwana także odkażaniem, której celem jest maksymalne zmniejszenie liczby drobnoustrojów. Dezynfekcja często niszczy formy wegetatywne, jednak pozostawia nienaruszone formy przetrwalnikowe, co powoduje, że odkażony materiał nie może być uznawany za jałowy.
• Sterylizacja, zwana także wyjaławianiem. Jej celem jest zniszczenie wszystkich możliwych (zarówno wegetatywnych jak i przetrwalnikowych) form życia na danej powierzchni/danym przedmiocie. Sterylizacji dokonuje się za pomocą wielu metod, między innymi przy pomocy pary wodnej pod ciśnieniem, przy pomocy promieniowania UV czy chemicznie przy pomocy formaldehydu czy kwasu nadoctowego. Sterylizacja jest standardową procedurą wykorzystywaną przy przygotowywaniu narzędzi i sprzętu używanych na sali operacyjnej.

Szczególną rolę w zapobieganiu zakażeń szpitalnych ma tak pozornie banalna czynność, jak mycie rąk przez personel medyczny. Przestrzeganie właściwych metod mycia rąk jest najskuteczniejszym sposobem zmniejszenia częstości zakażeń szpitalnych. Znalazło to potwierdzenie w szeregu badań klinicznych, mikrobiologicznych i epidemiologicznych. Niestety, często jest to czynność zaniedbywana i lekceważona, co niewątpliwie odbija się na kolonizacji chorych bakteriami szpitalnymi oraz zakażeniami pociągającymi za sobą liczne ofiary.

Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.