Szczepienie na meningokoki

Zakażenia wywołane przez bakterie z gatunku Neisseria meningitidis grupy C (meningokoki), przebiegające jako ropne zapalenie opon mózgowych lub zakażenie krwi (posocznica, sepsa), mogą powodować powstanie trwałych uszkodzeń mózgu oraz prowadzić do niedowładów, głuchoty, amputacji kończyn i padaczki.

1. Co to są meningokoki?

To bakterie, które żyją w wydzielinach jamy nosowo-gardłowej. Szacuje się, że około 5-10 proc. zdrowych ludzi nieświadomie jest ich nosicielami. Meningokoki atakują małe dzieci oraz młodzież, ponieważ ich układ odpornościowy jest niski.

2. Drogi zakażenia meningogokami

Do zakażenia może dojść na skutek kontaktu z osobą chorą lub z bezobjawowym nosicielem. Przenoszenie meningokoków odbywa się podobnie, jak w przypadku wielu infekcji drogą kropelkową – podczas kaszlu lub kichania, przez kontakt bezpośredni oraz pośrednio, np. poprzez picie ze wspólnego naczynia.

Zobacz film: "Jak odżywiać się w czasie ciąży?"

Zachorowania wywołane przez meningokoki występują najczęściej zimą i na wiosnę. W tym okresie dochodzi do masowych infekcji górnych dróg oddechowych i drobnoustroje przenoszą się drogą kropelkową. 
Wczesne rozpoznanie inwazyjnej choroby meningokokowej jest obiektywnie trudne nawet dla lekarza. Dzieje się tak, gdyż chorobę mogą sygnalizować objawy grypopodobne.

Bakterie atakują dzieci w wieku od 3 do 5 lat, a także młodzież między 14 a 19 rokiem życia. Wśród dorosłych, do zachorowań dochodzi zazwyczaj w dużych społecznościach, m.in. w przedszkolach czy akademikach.

3. Objawy choroby meningokokowej

Po okresie wylęgania, który trwa od 2 do 7 dni, zaczyna się inwazyjna choroba meningokokowa z towarzyszącymi jej objawami ogólnymi, takimi jak: wysoka gorączka, bóle głowy i kończyn, a u niemowląt: wymioty, przeraźliwy krzyk i brak apetytu. Następnie bóle głowy i gorączka nasilają się. Chory nie może swobodnie poruszać głową w przód i w tył (sztywność karku). Występują: odrętwienie, oszołomienie, zakłócenia świadomości, bóle mięśni aż do śpiączki włącznie. Nadwrażliwość na światło i plamy na skórze, które nie ustępują pod naciskiem lub czerwone, punktowe krwawienia skóry to dalsze objawy choroby meningokokowej.


Inwazyjna choroba meningokokowa cechuje się gwałtownym przebiegiem, wymaga wczesnego rozpoznania i natychmiastowego leczenia. Szczególnie narażone na zachorowanie są: niemowlęta i małe dzieci w wieku do 5 lat oraz młodzież w wieku 14-20 lat. Nawet w krajach posiadających system opieki zdrowotnej na wysokim poziomie, około 10% chorych umiera w wyniku zakażenia wywołanego przez meningokoki grupy C. U kolejnych 20% po przebyciu tej choroby pozostają trwałe powikłania. W przypadku zakażeń przebiegających z posocznicą śmiertelność wynosi ok. 50%.

Zakażeniom meningokokami i ich powikłaniom można skutecznie zapobiegać, stosując szczepienia. Udowodniono, że programy szczepień ochronnych prowadzone w różnych krajach Unii Europejskiej z użyciem szczepionek przeciw meningokokom grupy C są w stanie znacznie obniżyć śmiertelność i zachorowalność na choroby wywołane przez tę grupę bakterii. W Polsce od 2005 roku szczepionka przeciwko meningokokom grupy C jest szczepieniem zalecanym w Programie Szczepień Ochronnych, ale pacjenci i tak muszą pokrywać jej koszty z własnej kieszeni.

Dotychczas nie jest dostępne szczepienie chroniące przed zakażeniami wywoływanymi przez meningokoki z grupy B.

4. Leczenie choroby meningokokowej

Oczywiście leczenie choroby meningokokowej przebiega w szpitalu. Po szybkim rozpoznaniu choroby, podaje się wysokie dawki antybiotyków. Około 10 proc. zarażonych odmianą typu C umiera z powodu zbyt późnej diagnozy.

5. Rodzaje szczepionek meningokokowych

Antygenem uodparniającym na zakażenie meningokokami jest polisacharydowy antygen otoczki Neisseria meningitidis, zróżnicowany zależnie od grupy serologicznej drobnoustroju. Szczepionki polisacharydowe nieskoniugowane są skuteczne przeciwko serogrupom A, C, W-135, Y dla dzieci powyżej 2 roku życia, młodzieży i dorosłych. Szczepionki te pobudzają wytwarzanie przeciwciał o właściwościach bakteriobójczych. Przyjmuje się, że szczepionki polisacharydowe nieskoniugowane zapewniają odporność na 3 do 5 lat.

Szczepienie przeciwko meningokokom skoniugowane z anatoksyną tężcową lub toksyną błoniczą przeciwko grupie serologicznej C są skuteczne dla dzieci powyżej 2 miesiąca życia. Szczepionki te są skuteczne u dzieci w pierwszych dwóch latach życia, silniej od szczepionki polisacharydowej pobudzają pamięć immunologiczną. Dodatkowo szczepionki te mają wpływ na powstawanie odporności miejscowej, prowadząc do zmniejszenia częstotliwości nosicielstwa i wywoływania zjawiska odporności gromadnej.

W sytuacji wystąpienia zakażenia meningokokowego podawanie szczepionki jest zalecane osobom mającym bezpośredni kontakt z chorym, u którego potwierdzono zakażenie wywołane przez szczep Neisseria meningitidis serogrupy C; należy podać szczepionkę koniugowaną pomimo wcześniejszej chemioprofilaktyki, natomiast osobom w wieku powyżej 2 miesięcy, mającym bezpośredni kontakt z chorym, u którego potwierdzono zakażenie wywołane przez szczep Neisseria meningitidis serogrupy A – należy podać szczepionkę polisacharydową A + C.

Jest to szczepionka rekomendowana przez WHO, zawierająca oczyszczony liofilizowany polisacharyd Neisseria meningitidis grupy A oraz Neisseria meningitidis grupy C. Nie zapewnia ochrony przed zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych wywołanych przez meningokoki z grupy B, Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae lub inne czynniki zakaźne.

Szczepionka przeciw meningokokom nie powinna być stosowana u chorych w trakcie ostrej choroby zakaźnej, przy wystąpieniu alergii na składniki szczepionki, chorobach przewlekłych w okresie zaostrzenia oraz u dzieci do 18 miesiąca życia. Szczepienie kobiet ciężarnych powinno być rozważane tylko przy wystąpieniu epidemii tej choroby. Podczas szczepienia dzieci po 18 miesiącu życia oraz osób dorosłych podaje się pojedynczą dawkę 0,5 ml s.c. (podskórnie) lub i.m. (domięśniowo). Odporność pojawia się po 10 dniach od szczepienia i utrzymuje się przez 3 lata. Po zastosowaniu szczepionki mogą wystąpić reakcje niepożądane, takie jak zaczerwienienie w miejscu podania, gorączka i ogólne osłabienie.

Szczepionki przeciw menigokokom zaleca się nie tylko osobom pozostającym w bliskim kontakcie z zachorowaniami wywoływanymi przez meningokoki, ale też osobom podróżującym do rejonów epidemicznych, żołnierzy wyjeżdżających na misje specjalne do rejonów ryzyka oraz osób z immunologiczną predyspozycją do zakażeń meningokokowych. Szczepienie jest możliwe i celowe w każdym momencie życia.

Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.