6,5 mln noworodków z przebadanym słuchem. Wielki sukces WOŚP i prof. Witolda Szyftera
6,5 mln – tyle dzieci udało się przebadać dzięki programowi powszechnych Przesiewowych Badań Słuchu, który działa w Polsce od 17 lat. Gdyby nie on, wiele dzieci mogłoby się zmagać z głuchotą lub niedosłuchem do końca życia. Dzięki WOŚP każdy noworodek przechodzi takie badania w szpitalu.
1. Dzięki szybkiej diagnozie tysiące dzieci w Polsce odzyskuje słuch
Rocznie rodzi się w Polsce średnio 140 dzieci z wrodzoną głuchotą. Zanim wprowadzono powszechne badania przesiewowe, wady słuchu wykrywano najczęściej dopiero u 3-latków. To odbierało wielu dzieciom szansę na normalne życie. Teraz pełna diagnoza kończy się najpóźniej około 6 miesiąca. To pozwala na szybkie rozpoczęcie leczenia i daje szansę na normalny rozwój.
- Powszechne badania słuchu, które udało się wprowadzić dzięki wsparciu WOŚP, to powód do narodowej dumy - podkreśla prof. Witold Szyfter.
Mamy się czym pochwalić. Polska jest w tej materii prekursorem. Razem z Australią, wprowadziliśmy ten program jako pierwsi na świecie.
O tym, w jaki sposób wady słuchu wpływają na rozwój intelektualny i emocjonalny człowieka oraz jak program badań zmienił życie tysięcy dzieci w Polsce, opowiada prof. Witold Szyfter, koordynator medyczny Programu Powszechnych Przesiewowych Badań Słuchu u Noworodków.
Katarzyna Grzęda-Łozicka, WP abc Zdrowie: W jakim celu wykonywane są badania przesiewowe słuchu u noworodków? Problemy ze słuchem u dzieci determinują ich prawidłowy rozwój również w innych sferach?
Prof. dr hab. n. med. Witold Szyfter z Kliniki Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, koordynator medyczny Programu Powszechnych Przesiewowych Badań Słuchu u Noworodków: Badania przesiewowe słuchu wykonywane są w celu wykrycia głuchoty wrodzonej. Te badania mają kapitalne znaczenie dla przyszłości dzieci z niedosłuchem wrodzonym, bo nie ma prawidłowego rozwoju mowy bez prawidłowego słuchu, nie ma prawidłowego rozwoju inteligencji bez prawidłowego słuchu, nie ma prawidłowego rozwoju inteligencji emocjonalnej bez prawidłowego słuchu.
Dlatego też wykrycie głuchoty czy niedosłuchu to jest walka z czasem.
Podkreśla pan profesor, że kluczowe znaczenie w przypadku leczenia dzieci z głuchotą ma czas, dlaczego?
Badanie przeprowadzone na grupie kilku tysięcy dzieci, w tym również polskich, zaimplantowanych wszczepami ślimakowymi z głuchotą wrodzoną, jednoznacznie pokazało, że dziecko, które jest rozpoznane i zaimplantowane w wieku 12-14 miesięcy ma prawie 100 proc. szanse na pójście do szkoły masowej jako słyszące i mówiące. A jeśli to dziecko zostanie zdiagnozowane dopiero w wieku 3 lat lub później to szanse tego dziecka na normalne funkcjonowanie spadają do 50 proc.
Jak wygląda samo badanie słuchu?
Program Badań Przesiewowych odbywa się na 3 poziomach. Pierwszy to jest screening. Jest wykonywany na wszystkich oddziałach noworodkowych w Polsce - to jest ponad 400 oddziałów (publiczne i prywatne placówki). Wszystkie wykonują to badanie w 2 dniu życia noworodka.
Dziecko ma do ucha wprowadzony mały mikrofon, na skórę są naklejane dwie małe elektrody i podawany jest sygnał dźwiękowy. Urządzenie w sposób automatyczny rejestruje odpowiedź komórek słuchowych na ten sygnał albo jej brak. I to jest koniec - krótkie badanie, bezbolesne, które daje nam orientacyjną ocenę słuchu.
Jeśli u dziecka nie rejestrujemy odpowiedzi z komórek słuchowych, dziecko otrzymuje kartkę wklejoną do książeczki zdrowia, z informacją, że wymagane jest badanie kontrolne. I na ok. 100 oddziałach laryngologicznych, audiologicznych odbywają się takie kontrolne badania słuchu. W większości potwierdzają one, że słuch działa prawidłowo. Jest jednak grupa dzieci, które trafiają do dalszej szczegółowej diagnostyki.
U jak dużej liczby dzieci diagnozuje się głuchotę wrodzoną? I jakie są przyczyny tej wady?
65 proc. wszystkich przypadków to jest tzw. genetyczne uszkodzenie słuchu – wynikające z pewnej mutacji genetycznej. Jest taki gen GJB2, który w naszej populacji najczęściej doprowadza do uszkodzeń słuchu, on jest związany z białkiem - koneksyną.
Do badań szczegółowych na drugim poziomie są kierowane też dzieci, u których z wywiadu wynika, że są w tzw. w grupie ryzyka w związku z tym, że np. w rodzinie ktoś nie słyszy albo jeśli w czasie ciąży mama dużo chorowała, brała dużo leków.
W ciągu 17 lat prowadzenia programu wykonaliśmy ponad 6,5 mln badań przesiewowych słuchu. Na tej podstawie wiemy, że w populacji polskich noworodków 2 dzieci na 1000 ma problem ze słuchem, a 3 na 10 tys. ma obustronny, głęboki niedosłuch czuciowo-nerwowy, który wymaga działania najczęściej w postaci operacji implantu ślimakowego. Te dane są cytowane wszędzie na świecie.
A jak to potem wygląda? Co dzieje się z dzieckiem, u którego jest wykryta wada słuchu?
Jeśli stwierdzamy niedosłuch średniego lub małego stopnia, dziecko jest zaopatrywane w obustronne aparaty słuchowe. NFZ całkowicie pokrywa koszt takich aparatów. I takie dziecko trafia do ośrodków rehabilitacyjnych i rozwija się prawidłowo.
Jeśli natomiast diagnozujemy głęboki obustronny niedosłuch, to taki niemowlak w pierwszej kolejności też jest zaopatrywany w aparaty słuchowe. W wieku 12 miesięcy powinny przejść operację założenia implantu ślimakowego.
Jest jeszcze jedna grupa dzieci z wyjątkowo skomplikowanymi wadami narządu słuchu, którym towarzyszą również inne wady m.in. układu krążenia, układu oddechowego, pokarmowego, gdzie ten czas pełnej diagnostyki wydłuża się ze względu np. na potrzebę operacji serca, ale to jest stosunkowo nieduża grupa.
Ile dzieci do tej pory udało się przebadać?
Do tej chwili przebadaliśmy ponad 6,5 mln noworodków. Jest to ogromna liczba. Każdego roku obejmujemy badaniami 97-99,5 proc. całej populacji żywych urodzonych noworodków.
Badania słuchu u wszystkich noworodków. Polska w Europie była prekursorem tego programu?
Jako pierwsi na świecie uruchomiliśmy ten program razem z Australią - w tym samym dniu 1 stycznia 2003 r. Wszystko dzięki Wielkiej Orkiestrze Świątecznej Pomocy, bo kiedy zwracaliśmy się wcześniej do Ministerstwa Zdrowia, nie było na to funduszy, a kiedy poszliśmy z tym do Jurka Owsiaka, powiedział po prostu – "Tak, ja się tym zajmę".
I do dziś Orkiestra to finansuje. Teraz mamy pełne poparcie tych działań przez państwo, jest zarządzenie Ministra Zdrowia, że to jest badanie obowiązkowe dla każdego dziecka, a NFZ finansuje procedury badań słuchu, implanty ślimakowe i aparaty słuchowe.
Wcześniej w innych krajach takich jak Austria, Belgia, Niemcy, Włochy te programy działały tylko lokalnie albo regionalnie - w jednym szpitalu, w hrabstwie, ale nie były to programy ogólnokrajowe. Dopiero po nas, korzystając m.in. z naszych doświadczeń, zaczęły to wprowadzać również inni.
Dziś jest takich krajów 40 na świecie, ale oczywiście w skali wszystkich państw to jest ciągle mało. Większość z nich to są kraje bogate, które stać na taki program. Tym bardziej możemy być dumni z tego, że my byliśmy wzorem dla takich państw jak Niemcy, Francja, czy Anglia.
A jak było z wykrywaniem głuchoty przed 2003 r. w Polsce? Ile dzieci słyszy dzięki programowi WOŚP?
Łatwo to sobie wyobrazić odwołując się do danych poznańskich. Jeśli chodzi o leczenie niedosłuchu metodą implantów ślimakowych, my mamy zoperowanych ponad 1600 pacjentów w ciągu tych 17 lat.
W skali całego kraju w tym okresie udało się wykryć 15 tys. 867 przypadków różnego typu niedosłuchu i 1920 dzieci z głębokim obustronnym niedosłuchem czuciowo-nerwowym wymagającym wszczepienia implantów ślimakowych.
Przed 2003 r. średni wiek dziecka z wykrytym niedosłuchem to było 3 lata. W tej chwili to jest najpóźniej 6 miesięcy. To jest ogromna różnica. Dla dziecka to ma kolosalne znaczenie.
Dzieci z problemami słuchowymi mogą się gorzej rozwijać, często mają problemy w szkole i kontaktach z rówieśnikami. Jak znaczenie ma słuch dla rozwoju mowy?
Dziecko musi słyszeć, bo nie rozwinie się prawidłowo i intelektualnie, i emocjonalnie. Stąd jest ten wyścig z czasem i badanie w drugim dniu życia.
Każdy z nas ma złoty okres rozwoju mowy, który mija w wieku 4-5 lat. Dlatego słuch musi działać przed tym okresem, a najlepiej oczywiście od początku, żeby optymalnie wykorzystać ten złoty okres rozwoju mowy, bo później te nasze działania już nie są tak efektywne.
A jest jakiś przypadek dziecka, który szczególnie zapadł panu w pamięci?
Tak, rzeczywiście jestem pod ogromnym wrażeniem pewnej młodej dziewczyny, którą operowaliśmy dość późno, kiedy miała 10 lat. I mimo ogromnych przeciwności, które napotkała, dzięki wszczepieniu implantu ślimakowego ukończyła szkołę średnią i studia archeologiczne.
Mało tego, ona później uzyskała stypendium w Grecji i w Egipcie, gdzie na jedno miejsce aplikowało po 300-500 osób.
Ta dziewczyna jest niezwykle inteligentna, ale gdyby nie ten implant, to ona w ogóle by nie słyszała. Pewnie skończyłaby szkołę dla niedosłyszących, zostałaby krawcową albo drukarzem. To pokazuje, jak dużo jako lekarze możemy zrobić dla tych dzieci.
Tu przeczytasz więcej na temat tego, jak rozpoznać problemy ze słuchem u swojego dziecka.
Masz newsa, zdjęcie lub filmik? Prześlij nam przez dziejesie.wp.pl
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.
