Czym jest antykoncepcja?

Antykoncepcja oznacza zapobieganie ciąży. Słowo „koncepcja” oznacza między innymi poczęcie, a więc antykoncepcja jest jego przeciwieństwem. O tym, że antykoncepcja odgrywa w życiu człowieka bardzo ważną rolę, nie trzeba nikogo przekonywać. Skuteczna regulacja płodności pozwala partnerom opóźnić posiadanie potomstwa do czasu, kiedy zaistnieją optymalne warunki do jego wychowania.

1. Znaczenie antykoncepcji

Antykoncepcja sprawia, że ludzie mają coraz większy wpływ na tak zwane świadome planowanie rodziny. Metody antykoncepcyjne umożliwiają regulowanie płodności i odpowiedzialne podejmowanie decyzji o posiadaniu potomstwa w chwili, gdy zaistnieją optymalne warunki, zarówno dla nowego członka rodziny, jak i samych przyszłych rodziców. Współczesna medycyna daje kobietom i mężczyznom wiele możliwości zabezpieczenia się przed niechcianą ciążą i planowania poczęcia. Rodzaje antykoncepcji można wybierać w zależności od potrzeb i preferencji.

Antykoncepcja ma ogromne znaczenie przede wszystkim ze względów osobistych – kobiecie trudno jest wychować dziecko, gdy nie ma ku temu warunków, pieniędzy, własnego kąta oraz wsparcia partnera, który stanie na wysokości zadania i spełni rolę ojca.

Zobacz film: "#dziejesienazywo: Dlaczego warto robić screening?"

Są także inne powody:

• Zmniejszenie liczby nielegalnych aborcji.
• Zmniejszanie liczby ciąż u bardzo młodych osób (młody człowiek nie zawsze jest gotów, by sprostać posiadaniu dziecka).
• Względy zdrowotne – istnieją stany chorobowe, w których ciąża może zagrażać życiu i zdrowiu kobiety, np. wady serca, nowotwór, który musi być leczony radioterapią lub chemioterapią (nie podejmuje się zazwyczaj takiego leczenia u kobiety w ciąży).
• Niedawny poród – między kolejnymi porodami najlepiej jest zachować co najmniej roczny odstęp, zarówno ze względu na matkę, jak i płód (drugie dziecko urodzone zbyt szybko po pierwszym może być słabsze).

2. Historia antykoncepcji

Już nasi praprzodkowie próbowali zdobyć umiejętność zapanowania nad płodnością, jednak w większości przypadków sprowadzało się to do stosowania przeróżnych zaklęć magicznych i zabobonów. Z czasem pojawiły się metody, takie jak:

• korki z różnych korzeni,
• globulki ulepione z odchodów krokodyla (Rzym),
• krążki z delikatnego papieru bambusowego,
• kapturki ze skóry owocu granatu (Japonia),
• krążki z pszczelego wosku (Niemcy, Węgry),
• prezerwatywy wykonane np. z jelit zwierzęcych i rybich pęcherzy, a nawet ze skóry węży (Indianie).

Trudno jednak uznać te sposoby antykoncepcji za komfortowe i wzbudzające zaufanie. Przełomem były dopiero lata 40. XIX wieku, kiedy to wynaleziono wulkanizowaną gumę i wyprodukowano pierwsze gumowe prezerwatywy, nieco grubsze od dzisiejszych lateksowych kondomów. Mniej więcej w tym samym czasie udowodniono wpływ progesteronu (jednego z żeńskich hormonów płciowych) na hamowanie owulacji.

Lata 60. XIX wieku kojarzyć należy zaś nie tylko z epoką hipisów i rewolucją seksualną, lecz także z pojawieniem się pierwszej pigułki antykoncepcyjnej. Odegrała ona niewątpliwie dużą rolę w emancypacji kobiet – umożliwiała oddzielenie seksu od prokreacji (poczęcia dziecka), dając im możliwość większej niż dotąd swobody w życiu seksualnym.

Warto wspomnieć także o roli, jaką odegrała w historii prezerwatywa jako środek antykoncepcyjny, zmniejszający zarazem ryzyko zakażenia się chorobami przenoszonymi drogą płciową.

3. Zapłodnienienie a antykoncepcja

Chcąc dowiedzieć się, jak działają metody antykoncepcyjne, warto poznać kilka faktów na temat procesu zapłodnienia, który środki antykoncepcyjne mają utrudnić lub uniemożliwić.

Zapłodnienie to proces połączenia komórki jajowej (gamety żeńskiej) z plemnikiem (gametą męską).

Najczęściej do zapłodnienia dochodzi w jajowodzie, gdzie komórka jajowa po owulacji przez krótki czas (około 12 godzin) czeka na plemniki, które dostały się do organizmu kobiety wraz z nasieniem podczas stosunku.

Komórka jajowa może być zapłodniona tylko w dość krótkim czasie po owulacji (uwolnieniu jej z jajnika). Plemniki mogą zapłodnić gametę żeńską nawet po blisko 72. godzinach od stosunku – czekają w drogach rodnych na pojawienie się komórki jajowej.

Do zapłodnienia może dojść nie tylko wtedy, gdy para współżyje w dniu owulacji, lecz także wtedy, gdy do stosunku doszło 2–3 dni przed owulacją.

W wyniku zapłodnienia powstaje zygota, która wędruje z jajowodu do macicy i po niespełna 14 dniach implantuje się, czyli „wgryza” w miejsce odpowiednie dla swojego rozwoju. Od tego momentu mówimy w medycynie o ciąży.

4. Zapobieganie ciąży

Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy zastanowić się, w których momentach procesu zapłodnienia można zapobiec powstaniu ciąży.

Nie dopuścić do wniknięcia plemników do organizmu kobiety – unikając stosunku w wyznaczone różnymi sposobami dni płodne (tak działają tzw. metody naturalne), stosując prezerwatywę.

„Unieszkodliwić” plemniki – stosując kremy plemnikobójcze.

Utrudnić plemnikom wędrówkę do komórki jajowej – poprzez działanie niektórych hormonów żeńskich, zagęszczających śluz w drogach rodnych kobiety (różne hormonalne środki antykoncepcyjne). Plemniki „grzęzną” w gęstym śluzie i nie mogą płynąć dalej.

Zapobiec owulacji, czyli uwolnieniu komórki jajowej z jajnika – poprzez stosowanie odpowiednich hormonów, hamujących owulację (pigułki, plastry i dopochwowe krążki antykoncepcyjne, wewnątrzmaciczne wkładki zawierające hormony).

Uniemożliwić zygocie zagnieżdżenie w macicy, czyli implantację – tak działają tabletki „72 godziny po” oraz wewnątrzmaciczne wkładki, popularnie zwane spiralami. Z punktu widzenia polskiego prawa metody te są legalne, ponieważ działają przed implantacją (więc nie przerywają ciąży, tylko jej zapobiegają). Jednak trzeba zdawać sobie sprawę, że metody te działają już po zapłodnieniu.

Środki działające po implantacji (środki wczesnoporonne) są w Polsce nielegalne, poza wyjątkami zawartymi w Konstytucji.

5. Najpopularniejsze metody antykoncepcyjne

Wśród metod antykoncepcyjnych znajdują się 4 grupy, wśród których wyróżnia się: metody naturalne, metody hormonalne, metody mechaniczne, a także metody chemiczne.

Naturalne metody antykoncepcyjne charakteryzują się brakiem wpływu na organizm kobiety, na jej gospodarkę hormonalną oraz na przebieg stosunku płciowego, jednak ograniczają jego częstość.

Do naturalnych metod antykoncepcji należą:

• metoda kalendarzowa,
• metoda termiczna,
• metoda obserwacji śluzu (metoda Billingsów),
• metoda objawowo-termiczna.

Sztuczne metody antykoncepcji często ingerują w organizm kobiety, czasami w przebieg aktu miłosnego, ale nie w częstość stosunków. Wśród nich wyróżnia się:

• metody mechaniczne, np. prezerwatywy, kapturki dopochwowe, błony dopochwowe,
• metody chemiczne, np. globulka dopochwowa ze środkiem plemnikobójczym,
• antykoncepcję wewnątrzmaciczną, np. spirala,
• antykoncepcję hormonalną np. pigułki antykocepcyjne,

6. Skuteczność antykoncepcji

Istnieje specjalny, opracowany przez naukowców wskaźnik, dzięki któremu można ocenić skuteczność danej metody antykoncepcyjnej. Jest to wskaźnik Pearla (z ang. Pearl Index). Określa on ilość ciąż wśród setki kobiet stosujących daną metodę antykoncepcyjną w ciągu roku. Innymi słowy, wskaźnik Pearla podaje liczbę „wpadek” przy stosowaniu danej metody. Oczywiście im mniej „wpadek”, tym metoda antykoncepcyjna jest bardziej skuteczna. Dany środek antykoncepcyjny jest tym lepszy, im mniejszy jest jego wskaźnik Pearla.

Oto wskaźniki Pearla dla najczęściej używanych metod antykoncepcyjnych (wskaźnik podany jest w formie przedziałów liczbowych, obrazuje różne wyniki badań klinicznych, według których go określano):

• Metoda kalendarzowa - 14–50,
• Metoda termiczna - 0,3–6,6,
• Metoda Billingsa - 0,5–40,
• Metoda objawowo-termiczna - 3,3–35,
• Stosunek przerywany - 12–36,
• Prezerwatywa - 3,1–3,9,
• Mechaniczne środki dopochwowe - 12–17,
• Chemiczne środki dopochwowe - 5–20,
• Antykoncepcja wewnątrzmaciczna - 0,3–2,8,
• Antykoncepcja hormonalna - 0,2–1.

Na przykład wskaźnik Pearla dla prezerwatywy wynosi około 3-4, to oznacza, że wśród 100 kobiet, które ją stosowały w ciągu roku, w ciążę zaszły 3-4 z nich. Wskaźnik Pearla dla antykoncepcji hormonalnej wynosi około 1, co oznacza, że wśród 100 kobiet, które ją stosowały w ciągu roku, w ciążę zaszła statystycznie jedna z nich.

7. Wybór najlepszej metody antykoncepcji

Metodę antykoncepcyjną należy dobierać indywidualnie, zgodnie z potrzebami i sytuacją życiową partnerów.

Dość rozpowszechnionym środkiem antykoncepcyjnym jest prezerwatywa – prosta w użyciu, łatwo dostępna, nieinwazyjna i niedroga. Niektórzy mężczyźni nie lubią jej jednak stosować, twierdząc, że zmniejsza doznania. Inni panowie, uczuleni np. na lateks lub substancje chemiczne zawarte w prezerwatywie, nie mogą jej używać.

Prezerwatywa zabezpiecza nie tylko przed ciążą, ale także przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. Jest więc odpowiednia dla osób, które nie mają stałego partnera. Obecnie istnieje również mechaniczna antykoncepcja żeńska. Zaliczają się do niej: prezerwatywa dla kobiet, błona dopochwowa i kapturek naszyjkowy. Wśród pań najbardziej popularne są jednak tabletki antykoncepcyjne.

Nie ma niestety idealnego środka zapobiegającego ciąży, który byłby zarówno wysoce skuteczny, jak i zupełnie bezpieczny, nieposiadający skutków ubocznych. Przy podejmowaniu decyzji w kwestii wyboru metody antykoncepcyjnej należy wziąć pod uwagę częstość stosunków, schorzenia, na które kobieta cierpi, tryb życia i sytuację życiową.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.