Diagnozowanie nerwicy - przyczyny, objawy, rozpoznanie

Tempo życia, wzrastająca technizacja oraz coraz większe szkody w naturalnym środowisku człowieka w dużej mierze powodują, że nerwice stają się dolegliwościami najpowszechniejszymi. Różne sytuacje i wydarzenia, z którymi człowiek styka się w swoim życiu, mogą sprzyjać zaostrzaniu się bodźców stresogennych oraz frustracji. Jedni ludzie wystąpienie sytuacji stresowej odbierają jako czynnik motywujący, wzmagający ich funkcjonowanie, drudzy nie potrafią poradzić sobie z takimi emocjami, jak wewnętrzne napięcie, poczucie bezradności, lęk, smutek czy przygnębienie. Często towarzyszą im objawy somatyczne, jak drżenie rąk, ból serca, duszność, nadmierna potliwość czy ból żołądka. Taki zestaw objawów może wskazywać na zaburzenia nerwicowe. Warto więc zadać sobie pytanie, czym jest nerwica oraz w jaki sposób można ją zdiagnozować?

1. Charakterystyka zaburzeń nerwicowych

Zaburzenia nerwicowe są najczęstszymi zaburzeniami zdrowia. Powstają w wyniku określonych procesów psychicznych. W Polsce obowiązuje definicja opracowana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) i umieszczona w klasyfikacji ICD-10 w 1992 roku. Zgodnie z nią zaburzenia nerwicowe to „zaburzenia psychiczne nie mające żadnego widocznego podłoża organicznego, w których nie dochodzi do zakłócenia oceny realności, a pacjent – zdając sobie sprawę z tego, które z przeżyć mają charakter chorobowy – nie ma trudności w rozróżnieniu między subiektywnymi, chorobowymi doświadczeniami a realnością zewnętrzną. Zachowanie może być nawet znacznie zaburzone, pozostaje jednak w granicach akceptowanych społecznie. Nie dochodzi do dezorganizacji osobowości. Podstawowymi objawami są: silny lęk, objawy histeryczne, fobie, objawy obsesyjne i kompulsyjne oraz depresja. Zaburzenia te zostały połączone w jedną grupę z zaburzeniami związanymi ze stresem i zaburzeniami występującymi pod postacią somatyczną (somatoform disorders)”.

2. Przyczyny nerwic

Nerwice to pojemna kategoria diagnostyczna, która mieści w sobie różne choroby, np. nerwicę natręctw, nerwicę lękową, nerwicę histeryczną, nerwicę hipochondryczną, nerwicę narządową czy neurastenię. Obecnie coraz częściej rezygnuje się z pojęcia „nerwice” na rzecz „zaburzeń lękowych”. W związku z faktem, że nerwice to wiele różnych jednostek chorobowych, nie daje się wymienić standardowych przyczyn choroby. Różne objawy nerwicowe mogą powstawać na bazie różnych przyczyn. Patogeneza zaburzeń nerwicowych ma charakter wielopłaszczyznowy.

Zobacz film: "Rozpoznanie nerwicy"

Za czynniki ryzyka zachorowania na nerwice, a jednocześnie przyczyny nerwic uznaje się najczęściej:

• predyspozycje genetyczne,
• płeć,
• uszkodzenia OUN
• wadliwy sposób wychowania – przemoc w rodzinie, dyskryminacja dzieci, kłótnie rodziców, wychowywanie się w rodzinie rozbitej albo alkoholowej itp.,
• nieprawidłowe relacje z rodzicami i osobami znaczącymi w wieku dziecięcym,
• uwarunkowania społeczno-kulturowe,
• przeżyte traumy i silne stresy,
• neurotyczne i lękliwe cechy osobowości,
• konflikty motywacyjne,
• wdowieństwo,
• próby samobójcze,
• utratę statusu społecznego.

3. Objawy nerwicowe

Zaburzenia nerwicowe przejawiają się zazwyczaj w sferze postrzegania, przeżywania, myślenia i zachowania. Trudne problemy, w obliczu których stoi pacjent, często przerastają go, powodując przesadne reakcje, które u zdrowych ludzi trudno dostrzec. Nieprawidłowe postrzeganie własnej sytuacji, negatywne emocje takie jak lęk, bezradność czy zaniżone poczucie własnej wartości dezorganizują życie nie tylko osoby dotkniętej nerwicą, ale także środowisko, w którym ona przebywa.

W przypadku zaburzeń nerwicowych wymienia się objawy osiowe, w których na pierwszym planie znajdują się:

• lęk,
• zaburzenia wegetatywne,
• egocentryzm,
• nerwicowe błędne koło.

Lęk, którego przyczyna jest nieuświadomiona, jest wszechogarniający, bezprzedmiotowy i trudno go opanować. Lęk może towarzyszyć choremu nieustannie (lęk ciągły), może mieć charakter napadowy (ataki paniki) albo pojawia się w konfrontacji z określonym bodźcem, na który człowiek reaguje nieadekwatnie do poziomu zagrożenia (fobie). Poza lękiem pojawiają się różne objawy wywołane zaburzeniem układu wegetatywnego, m.in. takie jak duszności, bóle serca, bóle głowy, bóle żołądka, nadmierna potliwość, drżenie mięśni, zaburzenia łaknienia, problemy ze snem, spadek libido itp. Objawy mogą dotyczyć różnych narządów i są o tyle trudne do zidentyfikowania, gdyż oprócz wskazań pacjenta, co go boli, trudno zdiagnozować przyczynę organiczną podczas badania.

W przypadku pacjenta dotkniętego zaburzeniem nerwicowym charakterystyczny jest egocentryzm nerwicowy, który objawia się zamykaniem się w kręgu tylko i wyłącznie własnych problemów, utyskiwaniem na swój los i narzekaniem na dolegliwości. Jest to objaw bardzo trudny dla bliskich osoby chorej na nerwicę. W zaburzeniach nerwicowych znaczącą rolę odgrywa nerwicowe błędne koło, które sprawia, że objawy nasilają się i są nieustannie podtrzymywane. Polega to na tym, że lęk wzmacnia objawy wegetatywne nerwicy, a te z kolei wzmacniają lęk. Aby móc postawić rozpoznanie nerwicy, objawy osiowe muszą utrzymywać się przynajmniej miesiąc.

Objawy niektórych zaburzeń nerwicowych są na tyle charakterystyczne, że wykonywanie jakichkolwiek badań jest zbędne, by je prawidłowo rozpoznać. Dotyczy to, np. napadów paniki lub zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych. Zdarza się, że napad lęku jest związany z chorobą somatyczną lub nerwica pojawia się w trakcie trwania innej choroby. Jednak w takim przypadku leczyć należy obie choroby – cielesną i psychiczną.

4. Nerwica czy zaburzenia lękowe?

Nerwice należą do zaburzeń niepsychotycznych, tzn. że w ich przebiegu nie występują objawy wytwórcze, jak urojenia i halucynacje. Nerwice stanowią także przeciwną grupę dla zaburzeń afektywnych (nastroju), chociaż nie zawsze specjaliści są konsekwentni w stosowaniu podziału na depresje i nerwice, co obrazuje chociażby historyczne pojęcie „nerwicy depresyjnej”. Coraz częściej kwestionuje się użycie terminu „nerwica” ze względu na trudności związane z definiowaniem tego pojęcia, ze względu na różną symptomatykę chorób wchodzących w skład nerwic i odmienną etiologię zaburzeń. Z jednej strony jest tendencja do rezygnowania z nazwy „nerwice”, a z drugiej strony – klasyfikacja zaburzeń ICD-10 serwuje określenie „Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną”, które obejmują numery diagnostyczne F40-F48. Mimo prób wyeliminowania z języka słowa „nerwica”, pojęcie to zagnieździło się w mowie potocznej na dobre i trudno będzie z niego zrezygnować.

Bez względu na to, czy chorobę określi się mianem nerwicy, czy zaburzenia lękowego, osiowym objawem pozostaje lęk, który przyczynia się do deformacji w zakresie myślenia, postrzegania siebie i otoczenia. Człowiek chory na nerwicę żyje w ciągłym napięciu, zagrożeniu, niepokoju, strachu i niepewności. Lęk destabilizuje codzienne funkcjonowanie i pracę organizmu, powodując zaburzenia snu, zaburzenia pamięci i koncentracji uwagi, a nawet niedowłady i paraliż. W starszej literaturze można było znaleźć różne rodzaje nerwic, np. nerwicę zawodową, nerwicę seksualną, nerwicę niedzielną, nerwicę charakteru, nerwicę psychasteniczną czy nerwicę małżeńską. Obecnie nie istnieją takie jednostki diagnostyczne. Klasyfikacja ICD-10 wyróżnia następujące rodzaje zaburzeń nerwicowych:

4.1. zaburzenia lękowe w postaci fobii:

• agorafobia,
• fobie społeczne,
• specyficzne postacie fobii,
• inne zaburzenia lękowe w postaci fobii;

4.2. inne zaburzenia lękowe:

• lęk paniczny,
• zaburzenie lękowe uogólnione,
• zaburzenia depresyjne i lękowe mieszane,
• inne mieszane zaburzenia lękowe,
• inne określone zaburzenia lękowe,
• zaburzenia lękowe, nieokreślone;

4.3. zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (nerwica natręctw):

• zaburzenie z przewagą myśli czy ruminacji natrętnych,
• zaburzenie z przewagą czynności natrętnych (natrętne rytuały),
• myśli i czynności natrętne, mieszane,
• inne zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne,
• zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, nieokreślone;

4.4. reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne):

• ostra reakcja na stres,
• zaburzenia stresowe pourazowe,
• zaburzenia adaptacyjne,
• inne reakcje na ciężki stres;

4.5. zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne):

• amnezja dysocjacyjna,
• fuga dysocjacyjna,
• osłupienie dysocjacyjne,
• trans i opętanie,
• dysocjacyjne zaburzenia ruchu,
• drgawki dysocjacyjne,
• dysocjacyjne znieczulenia i utrata czucia zmysłowego,
• mieszane zaburzenia dysocjacyjne,
• inne zaburzenia dysocjacyjne (np. zespół Gansera, osobowość mnoga);

4.6. zaburzenia występujące pod postacią somatyczną:

• zaburzenia somatyzacyjne (z somatyzacją),
• zaburzenia występujące pod postacią somatyczną, niezróżnicowane,
• zaburzenia hipochondryczne,
• zaburzenia autonomiczne występujące pod postacią somatyczną,
• uporczywe bóle psychogenne,
• inne zaburzenia występujące pod postacią somatyczną;

4.7. inne zaburzenia nerwicowe:

• neurastenia,
• zespół depersonalizacji-derealizacji,
• inne określone zaburzenia nerwicowe.

5. Rozpoznanie nerwicy

Chory z zaburzeniami lękowymi trafia do lekarza psychiatry lub psychologa najczęściej po kilku latach trwania choroby. Dlaczego? Ponieważ ciągle boi się zaburzeń psychicznych, psychiatry, bo wydaje mu się, że to nie jest choroba, tylko taka jego „natura”. Często udaje się do innych lekarzy, szukając przyczyn objawów wśród różnych chorób somatycznych. A prawda jest taka, że aby leczenie nerwicy było skuteczne, trzeba ją wcześniej właściwie zdiagnozować.

Podstawą rozpoznania nerwicy jest przeprowadzenie przez lekarza diagnostyki różnicowej, na podstawie której opisane objawy można zakwalifikować do zaburzeń nerwicowych. Wywiad przeprowadzony z pacjentem powinien być uzupełniony również o wywiad środowiskowy oraz informacje uzyskane podczas obserwacji pacjenta, tj. jego mimiki, zachowania, tonu głosu itp. Dopiero uzyskane informacje o dolegliwościach, a także sposobie funkcjonowania pacjenta powinny doprowadzić do sformułowania diagnozy nerwicy.

Schemat diagnostyczny, wykorzystywany podczas rozpoznawania nerwicy, obejmuje następujące etapy:

1. wywiad lekarski (przyczyna wizyty u lekarza, objawy chorobowe, początek i okoliczności rozwoju choroby, dynamika rozwoju zaburzeń, przebyte wcześniej choroby, przyjmowane leki, historia życia, warunki bytowe, relacje rodzinne, używki),
2. ocena stanu psychicznego pacjenta (rozmowa, obserwacja reakcji i emocji przejawianych przez chorego),
3. badania somatyczne (rutynowe badania lekarskie, badanie neurologiczne, morfologia, badanie moczu, EEG),
4. badania psychologiczne (testy osobowości, testy organiczne).

By móc postawić rozpoznanie nerwicy, należy wykluczyć niepożądany wpływ dotychczas przyjmowanych przez chorego leków, zaburzenia psychotyczne, depresję, manię, intoksykację i inne choroby o podłożu organicznym. Pojawiające się dolegliwości i lęk muszą mieć widoczny związek z przeżytym urazem psychicznym i stresem. Objawy somatyczne lęku mogą naśladować wiele chorób, np. serca, układu pokarmowego, zaburzenia hormonalne. Nie można postawić diagnozy zaburzeń nerwicowych bez dokładnego wywiadu i wykluczenia ryzyka innych chorób. Jednak wykonywanie wszystkich możliwych badań jest niepraktyczne i niemożliwe.

Nerwica nie jest wyrokiem. Powinny pamiętać o tym nie tylko osoby dotknięte zaburzeniami nerwicowymi, ale również ich bliscy. Powrót do prawidłowego i satysfakcjonującego życia zapewnia nie tylko odpowiednio dobrana farmakoterapia, ale przede wszystkim rozpoczęcie psychoterapii (indywidualnej bądź grupowej), która pozwala przepracować obszary konfliktowe i odnaleźć nieuświadomione źródło lęków. To od nas zależy, czy znajdziemy w sobie potencjał do powrotu do zdrowia. Warto, aby pomogli nam w tym również nasi najbliżsi, np. poprzez wspólną relaksację i wypoczynek.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.