Jama ustna – budowa, choroby, grzybica jamy ustnej

Jama ustna stanowi pierwszy odcinek przewodu pokarmowego. Dzięki niej możliwa jest wstępna obróbka pokarmów. Stanowi także alternatywny początek drogi oddechowej w przypadku zablokowania nosa. Jakie są pozostałe funkcje jamy ustnej? Jakie choroby najczęściej rozwijają się w jej obrębie?

1. Budowa jamy ustnej

Jama ustna (cavum oris) to część układu pokarmowego, dzięki której powietrze, żywność i płyny dostają się do ciała. Jak wygląda jej budowa? Jama ustna z przodu otwarta jest szparą ust, a po bokach ograniczona jest przez policzki. Od tyłu graniczy z gardłem (gardziel leży na pograniczu jamy ustnej i gardła).

Budowa jamy ustnej pozwala wyróżnić przedsionek jamy ustnej (między wargami a zębami) oraz jamę ustną właściwą (za zębami). Przedsionek i jama ustna właściwa oddzielone są od siebie łukami zębowymi żuchwy i szczęki.

Zobacz film: "Czym jest grzybica?"

Większą część jamy ustnej właściwej zajmuje język. Pod językiem znajduje się dno jamy ustnej. Górną ścianę z kolei tworzy podniebienie, które dzieli się na twarde (część przednia) i miękkie (część tylna).

2. Jakie są funkcje jamy ustnej?

Jama ustna spełnia wiele funkcji. Najważniejsza z nich to funkcja trawienna. To w jamie ustnej następuje wstępna obróbka pokarmu, który przygotowywany jest do dalszego trawienia. Za pomocą zębów jest on rozdrabniany i zmiękczany śliną, wydzielaną przez gruczoły ślinowe (ślinianki). Gdy kęs zostanie uformowany, jest on połykany i przekazywany do dalszej części przewodu pokarmowego. Budowa ust sprawia też, że niemowlęta mogą ssać mleko matki.

W jamie ustnej obecne są również kubki smakowe umożliwiające odbieranie wrażeń smakowych. Znajdują się one na języku, podniebieniu, w nabłonku gardła, nagłośni oraz w górnej części przełyku. Funkcja zmysłowa zostaje spełniona dopiero wówczas, gdy pokarm jest rozdrobniony i rozpuszczony w ślinie. Wówczas dopiero odbierane są wrażenia smakowe.

Jama gębowa człowieka spełnia również funkcję oddechową, stanowi ona bowiem pierwszy etap pobierania tlenu (powoduje on jednak wysuszanie śluzówki oraz przedostanie się do płuc powietrza nieoczyszczonego i mało nawilżonego).

Niezwykle ważny jest mechanizm ochrony przed drobnoustrojami, który występuje w jamie ustnej. Przed rozwojem zakażeń chroni: nieustanne wydzielanie śliny i płynu dziąsłowego, ochronna warstwa błony śluzowej, złuszczający się nabłonek, obecność komórek żernych.

Anatomia jamy ustnej umożliwia także artykulację głosek oraz innych dźwięków. Jama ustna pełni więc też funkcję artykulacyjną.

3. Choroby jamy ustnej

W obrębie jamy ustnej dochodzić może do rozwoju wielu różnych chorób. Najczęściej diagnozowane są choroby błony śluzowej (zwłaszcza grzybice, ale również choroby wywołane przez bakterie i wirusy):

• kandydoza jamy ustnej,
• afty,
• opryszczkowe zapalenie jamy ustnej,
• owrzodzenia.

Powszechne są również choroby przyzębia (stany zapalne i martwicze) i choroby zębów (próchnica, zapalenie miazgi zęba). Dość częstym problemem jest także halitoza, czyli nieprzyjemny zapach z ust.

Wśród schorzeń jamy ustnej obecne są również nowotwory. Najczęściej występującym rakiem złośliwym w jamie ustnej jest rak języka. Dotyka on wnętrza jamy ustnej i części ustnej gardła. Zwykle jest diagnozowany u mężczyzn w średnim i starszym wieku, a czynnikami ryzyka są palenie tytoniu, choroba alkoholowa, brak odpowiedniej higieny jamy ustnej, źle dopasowana proteza, zakażenie wirusem brodawczaka.

Jednym z typów raka jamy ustnej jest również rak wargi (w 90 proc. przypadków choroba atakuje wargę dolną). Częściej chorują mężczyźni palący papierosy lub nadużywający alkoholu. Wśród czynników ryzyka wymienia się również promieniowanie ultrafioletowe, stany zapalne jamy ustnej oraz stany przednowotworowe (rogowacenie białe i erytroplakia).

W obrębie jamy ustnej dochodzi również do zaburzenia jej budowy oraz wad wrodzonych (rozszczep podniebienia), hipoplazja, przerosty.

3.1. Jakie są objawy najczęstszych chorób jamy ustnej?

Niepokojące objawy, które mogą wskazywać na choroby jamy ustnej, to m.in.:

• obrzęk, bolesność i krwawienie dziąseł,
• wykwity na języku lub podniebieniu,
• bolesne owrzodzenia, afty, pleśniawki,
• próchnica,
• biały nalot na języku i podniebieniu,
• pieczenie i suchość w gardle,
• ból podczas spożywania pokarmów,
• chroniczny nieprzyjemny zapach z ust,
• bolesne pęknięcia w kącikach ust,
• ślinotok.

Niektórym objawom może towarzyszyć także wysoka gorączka.

3.2. Leczenie najczęstszych chorób jamy ustnej

W leczeniu grzybicy jamy ustnej stosuje się miejscowe preparaty przeciwgrzybicze (maści, płyny). Jeśli leczenie miejscowe nie przynosi oczekiwanych rezultatów, wprowadza się leki doustne (np. flukonazol, klotrimazol, amfoterycyna B). Konieczne jest też wyeliminowanie z diety słodyczy, białej mąki, owoców oraz alkoholu.

Leczenie opryszczkowego zapalenia jamy ustnej sprowadza się najczęściej do stosowania leków przeciwwirusowych, przeciwgorączkowych i znieczulających.

Afty i owrzodzenia najczęściej leczy się miejscowo. Lekarz może zdecydować o podaniu środków miejscowo znieczulających, wysuszających i ściągających, czy glikokortykosteroidów.

Leczenie próchnicy odbywa się w gabinecie stomatologicznym. Lekarz może zdecydować o remineralizacji zęba, czy plombowaniu.

4. Co to jest grzybica jamy ustnej

Grzybica jamy ustnej to choroba wywołana przez drożdżaki Candida albicans, które atakują organizm w chwili osłabienia. Charakterystycznym objawem grzybicy jamy ustnej jest biały nalot na języku i podniebieniu. Może on rozprzestrzenić się do gardła i przełyku.

W przypadku małych dzieci grzybica jamy ustnej przyjmuje postać ostrą. Mówi się wówczas o pleśniawkach, które choć nie powodują poważnych powikłań, wymagają bezwzględnego leczenia pod okiem specjalisty.

Zakażenia oportunistyczne, do których należą drożdżyce, dotyczą najczęściej osób o obniżonej odporności (również w przebiegu chorób, tj. AIDS, cukrzyca, białaczka, niedokrwistość, ziarnica złośliwa, gruźlica). Narażone na rozwój grzybicy jamy ustnej są również osoby z niedoborem witamin z grupy B, kwasu foliowego i żelaza, a także kobiety stosujące doustną antykoncepcję. Rozwojowi kandydozy sprzyja również antybiotykoterapia.

Odmianą grzybicy jamy ustnej jest kandydoza kącików ust (zajady). Jej rozwojowi sprzyja awitaminoza B2 i niedokrwistość.

5. Jak dbać o higienę jamy ustnej?

Najważniejsze elementy dbania o higienę jamy ustnej to:

• szczotkowanie zębów pastą z fluorem co najmniej dwa razy dziennie (także szczotkowanie języka),
• codzienne nitkowanie przestrzeni między zębami,
• regularne przeglądy stomatologiczne,
• usuwanie kamienia nazębnego,
• korzystanie z antybakteryjnych płynów do płukania jamy ustnej,
• odpowiednia dieta, ograniczenie cukru i alkoholu,
• rzucenie palenia,
• unikanie współdzielenia tych samych butelek, szklanek czy sztućców,
• regularna wymiana szczoteczki.

6. Jakie jest znaczenie prawidłowego poziomu pH w jamie ustnej?

Poziom pH w jamie ustnej jest jednym z ważniejszych czynników zdrowych zębów. Prawidłowe pH powinno wynosić 6-7. Kiedy pH staje się zbyt kwaśne, wzrasta ryzyko uszkodzenia szkliwa, rozwoju próchnicy, ścierania się zębów czy chorób dziąseł.

Utrzymywaniu odpowiedniego poziomu pH sprzyja przede wszystkim prawidłowa higiena, zdrowa dieta i picie odpowiedniej ilości wody.

7. Czynniki wpływające na zdrowie jamy ustnej

Czynniki, które zwiększają ryzyko chorób jamy ustnej to:

• niedostateczna higiena,
• dieta bogata w cukier,
• nadużywanie alkoholu (kwaśny odczyn),
• częste picie kawy (przebarwienia zębów, kwaśny odczyn),
• zaburzenia immunologiczne,
• wiek,
• palenie tytoniu (sprzyja chorobom dziąseł i rozwojowi nowotworów jamy ustnej),
• przyjmowanie niektórych leków (np. antybiotyki sprzyjają rozwojowi grzybicy jamy ustnej),
• zaburzenia odżywiania, niedożywienie,
• leczenie ortodontyczne (może utrudniać higienę jamy ustnej).

8. Techniki szczotkowania zębów i stosowania nici dentystycznej

Zęby powinno szczotkować się minimum dwa razy dziennie (rano i przed snem). Do najczęściej rekomendowanych technik mycia zębów zalicza się:

• metodę Bassa – poziome ruchy drgająco-wibrujące, wykonywane szczoteczką z włóknami skierowanymi w kierunku korzeni pod kątem 45 stopni,
• metodę wymiatającą (roll) – ruchy obrotowo-wymiatające szczoteczką ustawioną pod kątem 45 stopni; kierunek przesuwania – z dziąsła do korony zęba,
• metodę okrężną (Fones'a) – okrężne ruchy obrotowe szczoteczką ustawioną pod kątem prostym,
• metodę Charters'a – wykonywanie ruchów obrotowych z lekkim uciskiem na dziąsło (włosie częściowo położone na dziąśle i częściowo na koronie, szczoteczka pod kątem 45 stopni),
• metodę Stillmann'a (masująco-oczyszczającą) – ruch szczoteczki (pod kątem 45 stopni) od linii dziąseł w kierunku powierzchni żujących z jednoczesnym ruchem wibrującym.

Szczotkowanie zębów oczyszcza ich powierzchnię, jednak nie jest w stanie dokładnie oczyścić przestrzeni międzyzębowych. Dlatego też konieczne jest nitkowanie zębów. Prawidłowa technika nitkowania polega na:

• oderwaniu nici (ok. 50 cm), nawinięciu jej na palce środkowe obu rąk (na jednym palcu całość, a na drugim odrobinę),
• złapaniu odcinka nici (1-2 cm) w palce wskazujące i kciuki,
• wprowadzeniu naprężonej nici pomiędzy zęby, poniżej linii dziąseł,
• otoczeniu i delikatnym oczyszczeniu nicią każdej strony zęba (tylko ruchy pionowe),
• wyjęciu nici.

Do każdego zęba należy zastosować czysty odcinek nici.

9. Jakie są zalecenia dotyczące regularnych wizyt u stomatologa?

Przyjmuje się, że przegląd stomatologiczny powinno wykonywać się przynajmniej co 6 miesięcy. Jednak w określonych przypadkach dentysta może zdecydować także o konieczności częstszych wizyt kontrolnych.

Masz newsa, zdjęcie lub filmik? Prześlij nam przez dziejesie.wp.pl.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.