Martwica – rodzaje, przyczyny, objawy, leczenie, profilaktyka

Martwica funkcjonuje również pod nazwą zgorzel albo nekroza tkanek. Jest to choroba, która wymaga natychmiastowej interwencji medycznej, w ostrej fazie może spowodować wstrząs, niewydolność narządów, a nawet doprowadzić do zgonu. Co to jest martwica? Co warto wiedzieć o martwicy tkanek?

1. Co to jest martwica?

Martwica (nekroza, zgorzel) to stan obumarcia narządów lub tkanek, który powoduje nieodwracalne skutki w organizmie człowieka. Tkanka martwa jest sucha i ma czarny kolor, uniemożliwia powstanie w tym miejscu nowych, zdrowych komórek.

Martwica rany grozi wystąpieniem infekcji i stanu zapalnego, który stanowi bezpośrednie zagrożenie życia. Nekroza może dotyczyć różnych miejsc na ciele, istnieje np. martwica skóry, martwica palca, martwica stóp, martwica nóg czy martwica paznokcia.

2. Jak powstaje martwica?

Zobacz film: "#dziejesienazywo: Czym jest ból?"

Martwica powstaje w wyniku niewystarczającego przepływu krwi, tlenu i składników odżywczych do danego miejsca. Przyczyny martwicy to uraz chemiczny lub mechaniczny (np. zmiażdżenie, długotrwały ucisk).

Zgorzel może być spowodowana również zakażeniem drobnoustrojami, zwykle beztlenowymi bakteriami z rodziny Clostridium, które są odpowiedzialne za proces gnicia tkanek (wówczas rozpoznawana jest zgorzel).

Czynniki, które mogą wywołać obumieranie tkanek to również niedokrwienie, niedotlenienie, toksyny, wirusy i promieniowanie. Możliwa jest również martwica po oparzeniu i po odmrożeniu, a nawet martwica po stłuczeniu.

Nekroza może dotyczyć zarówno narządów, jak i tkanek. Istnieje martwica nogi, martwica ust na skutek np. wypełnienia kwasem hialuronowym, martwica stopy, martwica opuszka palca (inaczej obumieranie palca), martwica płuca, martwica żołądka czy martwica prącia.

3. Rodzaje martwicy

3.1. Martwica skrzepowa

Nekroza skrzepowa to najczęściej występujący typ martwicy, który jest wynikiem niedokrwienia tkanek i zawału narządu litego oprócz mózgu.

Na skutek braku wystarczającej ilości krwi dochodzi do obumarcia komórek niewydzielniczych. W efekcie tkanki organu podlegają procesowi kondensacji, ich objętość się zmniejsza, a fragment narządu objęty nekrozą przestaje funkcjonować.

3.2. Martwica rozpływna

W przebiegu martwicy rozpływnej dochodzi do przekształcenia tkanki martwiczej w gęstą masę na skutek enzymatycznego trawienia komórek. Ten rodzaj nekrozy dotyczy ośrodkowego układu nerwowego i występuje na skutek niedotlenienia, ale również innych czynników.

Wśród przyczyn wymienia się wirusowe zapalenia wątroby, które poprzedza obecność wrzodu w żołądku lub dwunastnicy, a także miejscowe zakażenia grzybicze i bakteryjne.

Martwa tkanka zostaje ostatecznie usunięcia z organizmu przez fagocyty lub miesza się z ogromną ilością neutrofilii i przybiera postać żółtej mazi (ropy). Rana z martwicą przebiega ze zwiększonym wydzielaniem, a położona w dnie rany nekroza jest płynna.

3.3. Martwica serowata

Martwica serowata może pojawić się w przebiegu kiły, gruźlicy, ziarnicy złośliwej i niektórych nowotworów. Obejmuje tkanki bogate w komórki bez względu na ich stopień unaczynienia.

Nekroza przybiera postać białych, kruchych mas, które przypominają twaróg. Składa się z rozpuszczonych komórek lub ich fragmentów o nierównomiernej strukturze. Martwica serowata prowadzi do całkowitego zniszczenia tkanki.

3.4. Martwica enzymatyczna

Martwica enzymatyczna tkanki tłuszczowej diagnozowana jest najczęściej w przypadku ostrego zapalenia trzustki i lokalizuje się w tkance tłuszczowej dookoła narządu.

Przyczyną nekrozy są enzymy trzustkowe, które wydostają się na zewnątrz, trawią miąższ narządu oraz tkankę okalającą. Martwica enzymatyczna niekiedy powoduje wystąpienie nacieków zapalnych i wylewów krwi.

Jej charakterystycznym objawem jest obecność kredowobiałych obszarów na skutek procesu zmydlania tłuszczów, czyli połączenia kwasów tłuszczowych z wapniem.

3.5. Zgorzel (gangrena)

Zgorzel to martwica z aktywnym procesem gnilnym (gangrena), powstaje na skutek zakażenia bakteriami Clostridium. W tym przypadku wyróżnia się zgorzel suchą i wilgotną.

Martwica sucha sprawia, że niedokrwiona tkanka staje się wysuszona i zmumifikowana. Początkowo jest blada, a następnie czarnieje ze względu na obecność siarczków żelaza.

Ta martwica rany często diagnozowana jest u osób chorych na cukrzycę (tzw. stopa cukrzycowa), pozostałe przyczyny to miażdżyca tętnic i mikroangiopatia.

Martwica wilgotna rozwija się w tkankach, które są ciepłe i wilgotne, a także mają kontakt z otoczeniem zewnętrznym (martwica naskórka, płuc czy jelit, a także zgorzel miazgi zębowej).

Istnieje również zgorzel gazowa, która obejmuje brudne rany szarpane, jest wynikiem bakterii wytwarzających gaz (Clostridium perfringens, oedematiens oraz oedematis maligni).

3.6. Martwica włóknikowata

Martwica włóknikowata powstaje na skutek reakcji immunologicznych, które prowadzą do zjawiska, kiedy kompleksy antygen-przeciwciało gromadzą się w ścianie naczyń tętniczych.

W efekcie powstaje fibrynoid, czyli jasnoróżowa struktura składająca się z fibryny, pochodzącej z naczyń krwionośnych, oraz kompleksów immunologicznych. Nekroza diagnozowana jest na przykład w przebiegu wieloguzkowego zapalenia tętnic.

4. Objawy martwicy

Martwica objawia się oczywiście zmianami skórnymi, ale w jej przebiegu może pojawić się także obrzęk, ból i świąd skóry. W ostatnim stadium bardzo często dochodzi do zaniku czucia w obrębie uszkodzonego miejsca. Pozostałe objawy, które mogą wystąpić w przypadku nekrozy to podwyższona temperatura ciała, pieczenie i sączenie się powstałych ran.

5. Leczenie martwicy

Diagnostyka martwicy nie jest trudna, ponieważ nekroza wywołuje charakterystyczne objawy, które trudno pomylić z innym schorzeniem. Pacjenci bywają jednak kierowani na dodatkowe badania, na przykład analizę bakterii, które doprowadziły do wystąpienia martwicy wilgotnej lub gazowej.

Wyniki są niezwykle pomocne w doborze odpowiedniego antybiotyku. Leczenie nekrozy jest zależne przede wszystkim od stanu pacjenta i stopnia zaawansowania zakażenia.

Konieczne jest przeprowadzenie procesu usuwania martwicy z rany i jej brzegów. Niekiedy niezbędne jest wykonanie operacji w celu dokładnego oczyszczenia rany z martwicy i martwej skóry.

Istotne jest również wdrożenie leków, które zmniejszają stan zapalny, ograniczają rozwój bakterii i wspomagają gojenie tkanek. Możliwe jest też zastosowanie maści na martwicę skóry, która oczyszcza ranę, a także założenie specjalistycznego opatrunku na martwicę.

6. Martwica - profilaktyka

Profilaktyka martwicy opiera się przede wszystkim na unikaniu czynników, które mogą przyczynić się do wystąpienia nekrozy, czyli bardzo niskiej i wysokiej temperatury, długotrwałego ucisku czy promieniowania.

Warto również regularnie wykonywać badania profilaktyczne i zwracać uwagę na stężenie cholesterolu we krwi, by mieć pewność, że nie jesteśmy narażeni na zmniejszenie przepływu w naczyniach. Wszystkie rany na ciele należy odpowiednio zabezpieczać, a w przypadku utrudnionego gojenia natychmiast skonsultować się z lekarzem.

7. Ryzyko martwicy

Zwiększone ryzyko zachorowania na martwicę występuje w przebiegu niektórych chorób. Większe prawdopodobieństwo nekrozy zauważa się u osób chorych na miażdżycę, cukrzycę, ale także przy zaburzeniach układu krwionośnego. Większą ostrożność powinny również zachować osoby starsze, otyłe, o osłabionej odporności czy z wysokim poziomem cholesterolu.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.