Osteoporoza a reumatyzm

Osteoporoza i reumatyzm to dwa schorzenia dotykające układu kostnego, których częstość występowania rośnie wraz z wiekiem. Choroby te w odrębny sposób prowadzą jednak do destrukcji tkanki kostnej, inne są ich skutki dla szkieletu i różne dolegliwości z tym związane.

1. Czym jest osteoporoza?

Osteoporoza to choroba kości, która charakteryzuje się małą masą i obniżoną jakością tkanki kostnej. Konsekwencją tego jest zmniejszona odporność kości na działanie siły – złamania mogą występować nawet po niewielkim urazie. U wszystkich ludzi z wiekiem ubywa tkanki kostnej, kiedy jednak masa kostna obniża się do poziomu zagrażającego złamaniem, mamy do czynienia z chorobą.

Na osteoporozę chorują najczęściej kobiety w starszym wieku, w Polsce stwierdza się ją u ok. 7% kobiet w wieku 45–54 lata i u blisko 50% w wieku 75–84 lata. Jednak choroba ta dotyczy także mężczyzn i może wystąpić w każdym wieku, nawet w dzieciństwie.

Tkanka kostna jest żywą tkanką, która musi stale się odnawiać, aby zachować swą strukturę i wytrzymałość. Stare komórki na bieżąco zastępowane są nowymi, które tworzą szkielet kostny. Gdyby takie procesy nie zachodziły, to już w dzieciństwie nasze kości uległyby zniszczeniu z powodu nadmiernego zmęczenia i obciążania.

Zobacz film: "#dziejesienazywo: Czy warto wykonywać badania profilaktyczne?"

W okresie dzieciństwa i młodości kości rosną i zwiększają swoją gęstość. W wieku ok. 30–39 lat osiągamy tzw. szczytową masę kostną – nasze kości ważą wtedy najwięcej. Gdy szczytowa masa kostna jest duża, mniejsze będzie ryzyko wystąpienia złamań osteoporotycznych w przyszłości. Im jesteśmy starsi, tym bardziej procesy niszczenia kości przeważają nad procesami ich tworzenia. Prowadzi to do zmniejszenia się ilości kości. Po 39. roku życia u kobiet stopniowo maleje gęstość kości, proces ten przyspiesza po menopauzie. Mężczyźni tracą kości wolniej, nie występuje u nich nasilenie tego procesu związane z przekwitaniem. U wielu osób ubytek masy kostnej jest na tyle duży, że doprowadza konsekwentnie do osteoporozy w podeszłym wieku. Mogą także pojawić się inne przyczyny spadku masy kostnej.

2. Przyczyny osteoporozy

Każdy może zachorować na osteoporozę, są jednak osoby bardziej nią zagrożone. To takie, u których występują niżej omówione czynniki:

• przedwczesna menopauza zarówno naturalna, jak i spowodowana usunięciem jajników, radioterapią i chemioterapią, która uszkadza ich czynność,
• długotrwały brak miesiączki spowodowany np. anoreksją, intensywnymi ćwiczeniami fizycznymi,
• przyjmowanie leków steroidowych,
• wcześniejsze złamania,
• choroby tarczycy,
• nowotwory,
• niska masa ciała,
• inne, np. choroby szpiku, nerek, jelit.

Uwarunkowania genetyczne nie zostały poznane, wiadomo jednak, że córki matek, które przebyły złamanie osteoporotyczne, są bardziej na nie narażone. Elementy stylu życia, które zwiększają możliwość wystąpienia tego schorzenia, to dieta uboga w wapń i witaminę D, palenie papierosów, nadmierne spożywanie alkoholu oraz brak aktywności fizycznej i unieruchomienie, np. osoby obłożnie chorej.

3. Objawy osteoporozy

Osteoporoza nie pojawia się szybko. Ubytek masy kostnej postępuje przez wiele lat, nie dając przy tym żadnych dolegliwości. Często pierwszym dostrzeganym objawem są bóle związane ze złamaniem. Jest to znak, że choroba jest już w zaawansowanym stadium. Bólu pleców nie można więc wiązać z osteoporozą, jeśli nie wystąpiły złamania. Są one natomiast częstym objawem w przypadkach zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa, o których mowa będzie później.

Jak już wspomniano, pierwszym zauważalnym objawem osteoporozy są złamania kości. Złamania te dotyczą najczęściej:

• nadgarstka,
• szyjki kości udowej,
• kręgów kręgosłupa.

4. Diagnostyka osteoporozy

Osteoporozę rozpoznaje się u osoby, która doznała złamania niskoenergetycznego, czyli złamania o takiej sile, która nie zdołałaby uszkodzić kości osoby zdrowej, np. złamania po upadku z pozycji stojącej na podłoże. Należy wtedy wykonać badanie gęstości kości. Przyrząd do tego badania to densytometr. Stosuje się obecnie metodę DXA (absorpcjometrii podwójnej energii) z użyciem promieniowania rentgenowskiego w bardzo małych dawkach. Wynik tego badania, czyli BMD (bone mineral density), podawany jest w gramach na centymetr kwadratowy (g/cm2) oraz określany jest tzw. T-score, czyli współczynnik odchylenia od normy. Badanie wykonuje się, w zależności od wskazań, na kości udowej, kręgach kręgosłupa lub kościach przedramienia. Jest bezbolesne i nie wymaga nawet zdejmowania ubrania.

Badanie densytometryczne wskazane jest także w celach profilaktycznych u osób w podeszłym wieku (powyżej 65. roku życia w przypadku kobiet, 70. roku życia u mężczyzn) oraz z wyżej wymienionymi czynnikami ryzyka. Kiedy badanie wskaże na znacznie osłabioną strukturę kości (T-score żności od wieku, płci i czynników ryzyka występujących u pacjenta), wtedy także rozpoznaje się osteoporozę.

5. Leczenie osteoporozy

W leczeniu farmakologicznym osteoporozy stosuje się leki zapobiegające utracie tkanki kostnej i stymulujące jej odnowę. W zależności od wskazań mogą to być: preparaty wapnia, witaminy D3, bisfosfoniany oraz leki działające na drodze hormonalnej.

Bardzo ważnymi elementami leczenia osteoporozysą właściwa dieta i odpowiedni wysiłek fizyczny. Pamiętajmy, że najlepszym źródłem wapnia w diecie są mleko i jego przetwory. Ok. 1 g wapnia, czyli tyle, ile dziennie potrzebujemy, zawarte jest w 3 szklankach mleka lub 3 jogurtach. Sporo witaminy D znajduje się w tłustych rybach, takich jak halibut, makrela. Można stosować także preparaty witaminy D3 w dawce 400 jednostek na dobę, u osób w podeszłym wieku nawet do 800 jednostek. Najlepszą formą ćwiczeń jest wysiłek w obciążeniu – kości są wtedy stymulowane do odnowy. Pomocne są np. dłuższe energiczne spacery, ale nie pływanie. Zadbajmy też o to, aby w razie potrzeby skorygować nasz wzrok, nosić odpowiednie buty – będziemy w ten sposób zapobiegać upadkom.

6. Czym jest reumatyzm?

Słowo „reumatyzm” funkcjonuje w języku potocznym, zazwyczaj jako określenie zjawiska bólu kości i stawów. W języku medycznym nie ma takiej choroby, istnieje natomiast zbiór chorób nazywanych chorobami reumatycznymi. Obejmuje on zaburzenia związane z wieloma przyczynami, takimi jak reakcje immunologiczne, zapalenia, choroby metaboliczne i wiele innych, w których występują patologiczne zmiany w układzie ruchu, jak np.: reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń trzewny, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, dna moczanowa. Wśród nich znajduje się także choroba zwyrodnieniowa stawów, i to ją właśnie przyjęło się nazywać reumatyzmem. Powierzchnie stawowe kości pokryte są chrząstką, która umożliwia gładkie ich przesuwanie i chroni przed ścieraniem. Staw otoczony jest torebką stawową pokrytą od wewnątrz błoną maziówkową, wypełnia ją płyn stawowy pełniący funkcję odżywczą w stosunku do chrząstki. Okoliczne więzadła stabilizują staw.

7. Zmiany zwyrodnieniowe

Zmiany zwyrodnieniowe wynikają z działania czynników mechanicznych zaburzających odnowę chrząstki stawowej i warstwy kości znajdującej się pod chrząstką. Wynikają z nieodwracalnego „zużywania” szkieletu. Są najczęstszą przyczyną dolegliwości ze strony układu ruchu, postępują wraz z wiekiem. Wszystkie osoby powyżej 55. roku życia mają charakterystyczne zmiany w budowie komórkowej chrząstki. Zniszczenie obejmuje zazwyczaj jeden staw, rzadziej choroba jest wielostawowa. Wraz z rozwojem zmian chrząstka staje się coraz cieńsza, spada w niej zawartość wody. W warstwie kości sąsiadującej z chrząstką powstają torbiele i zagęszczenia kostne. Torebka i więzadła stają się pogrubiałe, sztywniejsze.

8. Objawy zwyrodnienia stawów

Objawy, na które skarżą się osoby dotknięte zmianami zwyrodnieniowymi stawów to:

• ból stawu występujący podczas jego ruchu. Cechą charakterystyczną tego bólu jest to, że po kolejnych ruchach zmniejsza się jego nasilenie; w przypadku zmian zaawansowanych jest silny i pojawia się w czasie snu;
• ograniczenie ruchomości w stawie prowadzące z czasem do zaniku mięśni.

Rzadziej obecne objawy to tkliwość stawu, jego zniekształcenie, trzeszczenie i płyn obecny w stawie. Choroba zwyrodnieniowa może zająć każdy staw, najczęściej jednak lokalizuje się w stawie biodrowym, kolanowym, drobnych stawach rąk i kręgosłupie.

Zauważywszy u siebie takie objawy, należy udać się do lekarza, który zleci badanie rentgenowskie. Połączenie wyniku badania i zgłaszanych dolegliwości daje podstawę do postawienia diagnozy.

9. Leczenie zwyrodnienia stawów

Zmiany występujące w chorobie zwyrodnieniowej nie ustępują pod wpływem leczenia. Ich terapia ma na celu zmniejszenie dolegliwości bólowych i utrzymanie sprawności fizycznej. Obejmuje rehabilitację, zaopatrzenie ortopedyczne, przyjmowanie leków przeciwbólowych. U osób otyłych zalecane jest zmniejszenie masy ciała. W przypadku uciążliwego bólu lub znacznego ograniczenia sprawności stawu stosowane są sztuczne protezy w stawie biodrowym i kolanowym, wykonane głównie z tytanu. Nasady kości zostają usunięte i zastąpione przez sztuczne powierzchnie trące pokryte materiałem ceramicznym. Należy pamiętać o istotności leczenia rehabilitacyjnego. Systematyczne ćwiczenia są bardzo ważne, gdyż pozwolą nam na zachowanie sprawności. Wykonujmy wysiłek, w którym chory staw jest odciążony, wzmacniane są natomiast okoliczne mięśnie, np. jeździmy na rowerze w chorobie stawu kolanowego, pływamy.

Osteoporoza i zmiany zwyrodnieniowe stawów to dwa odrębne problemy zdrowotne. Niekiedy mogą współistnieć ze sobą. Występują częściej u kobiet niż u mężczyzn, jednak w przypadku osteoporozy odsetek kobiet jest znacznie wyższy. Osteoporozie sprzyja niska masa ciała związana często z małą masą kości, natomiast dla zmian zwyrodnieniowych niekorzystna jest wysoka waga, nadmiernie obciążająca stawy. Osteoporoza jest schorzeniem dającym możliwość poprawy po zastosowaniu leczenia. Zmiany zwyrodnieniowe są natomiast postępujące, nie mamy możliwości ich zatrzymania. W przypadku dolegliwości warto więc udać się do lekarza w celu postawienia właściwej diagnozy.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.