Obniżona odporność – przyczyny i objawy

Stany obniżonej odporności mogą być przejściowe i łagodne, ale mogą też być bardzo poważne i zagrażać bezpośrednio życiu chorego. Dziedziną medycyny zajmującą się zaburzeniami odporności jest immunologia kliniczna, nabierająca w ostatnich latach szczególnie na znaczeniu. Czym dokładnie jest obniżona odporność? Jakie są jej najczęstsze przyczyny?

1. Co to jest obniżona odporność?

Obniżona odporność to stan obniżonej reaktywności układu immunologicznego. Charakteryzuje się on większą podatnością na różnego rodzaju infekcje, gdyż organizm nie jest w stanie skutecznie zwalczać wirusów, bakterii i grzybów. Z kolei prawidłowo działający układ immunologiczny chroni organizm przed chorobotwórczymi drobnoustrojami i patogenami.

Przejściowe stany obniżonej odporności dotykają każdego z nas, czasem nawet wiele razy w roku. Nierzadko są one konsekwencją niewłaściwego stylu życia lub przewlekłego stresu.

Zobacz film: "Co zaburza odporność organizmu?"

Natomiast poważniejsze spadki odporności, zazwyczaj o znanej przyczynie, nazywa się zaburzeniami lub niedoborami odporności.

Zaburzenia odporności

Niedobory odporności (immunopatie, defekty immunologiczne) są to takie stany, w których zdolność do odpowiedzi immunologicznej przeciwko patogenom chorobotwórczym jest osłabiona lub całkowicie zniesiona. Dzieli się je na: zdecydowanie rzadsze – zaburzenia pierwotne (wrodzone) i częstsze – wtórne (nabyte).

Zaburzenia odporności dodatkowo dzieli się ze względu na przebieg kliniczny na:

• niedobory z przewagą defektu odpowiedzi humoralnej (zależnej od przeciwciał),
• niedobory z przewagą defektu odpowiedzi komórkowej,
• defekty mieszane.

2. Jakie są główne funkcje układu odpornościowego?

Układ odpornościowy to skomplikowany system, którego głównym zadaniem jest identyfikowanie i zwalczanie chorobotwórczych patogenów, takich jak bakterie, wirusy, czy grzyby.

W zwalczaniu chorobotwórczych drobnoustrojów organizm wykorzystuje dwa rodzaje odporności:

• odporność nieswoistą – czyli odporność wrodzoną, obecną już od narodzin,
• odporność swoistą – jest to odporność nabyta, która kształtowana jest w przebiegu życia.

Ponadto układ odpornościowy posiada także zdolność do rozpoznawania komórek nowotworowych i wywołania odpowiedzi przeciwnowotworowej.

3. Jakie mogą być przyczyny obniżonej odporności?

Możliwe przyczyny obniżonej odporności:

• brak aktywności fizycznej i siedzący tryb życia,
• nieprawidłowe odżywianie się: dieta niskoenergetyczna, menu ubogie w błonnik, składniki mineralne i witaminy (w tym w witaminę D), nadmiar żywności przetworzonej i cukru,
• przyjmowanie niektórych leków, długotrwała antybiotykoterapia,
• nadużywanie alkoholu, sięganie po inne używki,
• długotrwałe narażenie na stres, zamartwianie się,
• zbyt rzadkie przebywanie na świeżym powietrzu,
• długotrwałe zmęczenie, obciążenie organizmu (np. pracą, nadmiarem obowiązków),
• niedożywienie,
• przegrzewanie lub wyziębianie organizmu,
• choroby przewlekłe,
• deficyt snu, odpoczynku, życie w pośpiechu,
• brak szczepień ochronnych,
• niedostateczny poziom nawodnienia organizmu.

3.1. Przyczyny wrodzonych (pierwotnych) zaburzeń odporności

Wrodzone zaburzenia odporności stanowią grupę chorób, w których istnieje genetyczne podłoże dysfunkcji układu odpornościowego. Dzieli się je na defekty z przewagą uszkodzenia odpowiedzi humoralnej, komórkowej i złożone.

Do przykładów tych chorób zalicza się m.in.:

• z defektem odpowiedzi humoralnej: agammaglobulinemia sprzężona z chromosomem X, niedobór IgA, pospolity zmienny niedobór odporności (CVID);
• mieszane: ciężki złożony niedobór odporności (SCID), niedobór fosforylazy nukleozydu purynowego (PNP).

Pierwotne niedobory odporności często wchodzą w skład zespołów wrodzonych. Za przykład służą: zespół Wiskotta-Aldricha, zespół Blooma, zespół hiper-IgE, czy chociażby zespół Downa.

3.2. Przyczyny nabytych zaburzeń odporności

Nabyte niedobory odporności mają zazwyczaj znaną przyczynę. Zdecydowanie najczęstsze to te spowodowane przez działania lekarskie – tzw. zaburzenia jatrogenne. Związane są przede wszystkim ze stosowaniem leków tj. glikokortykosteroidów, leków immunosupresyjnych i przeciwnowotworowych, niektórych antybiotyków, a także z zabiegami np. przewlekła dializoterapia, radioterapia.

Najbardziej znanym spośród wtórnych niedoborów odpowiedzi jest zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS) spowodowany przez wirus HIV. Charakteryzuje się podatnością na zakażenia i nowotwory niespotykane u zdrowych ludzi – są to choroby wskaźnikowe dla AIDS. W tej chorobie dochodzi przede wszystkim do zaburzenia odpowiedzi immunologicznej typu komórkowego.

Do osłabienia odporności dochodzi również w przebiegu innych chorób tj. cukrzyca, choroby nowotworowe (zwłaszcza szpiku kostnego), choroby autoimmunologiczne i inne.

4. Jakie są objawy obniżonej odporności?

Po czym rozpoznać obniżenie odporności?

Słaby układ immunologiczny – objawy:

• częste infekcje górnych dróg oddechowych,
• zwiększona podatność na inne infekcje i zakażenia,
• ogólne osłabienie,
• nadmierna senność,
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe,
• opryszczki,
• nawracająca grzybica jamy ustnej, pleśniawki i afty,
• wysypki skórne,
• wolniejsze gojenie się ran.

5. Czy obniżona odporność dotyczy tylko układu odpornościowego?

Słaba odporność objawia się nie tylko dysfunkcjami układu odpornościowego, takimi jak częste infekcje (u dorosłego lub dziecka). Może powodować także problemy z układem pokarmowym, wywoływać m.in. biegunki, wzdęcia, bóle brzucha, czy utratę wagi.

Zachwianie równowagi immunologicznej może wpływać także na układ moczowy, ale i ogólne samopoczucie i nastrój.

6. Kto jest bardziej podatny na obniżoną odporność?

Na obniżenie odporności podatne są m.in. następujące grupy osób:

• seniorzy,
• osoby z zaburzeniami wchłaniania, niedożywione,
• pacjenci z chorobami jelit i chorobami autoimmunologicznymi,
• osoby prowadzące niezdrowy tryb życia,
• pacjenci, którzy często przyjmują antybiotyki lub leki obniżające odporność,
• osoby zakażone wirusem HIV,
• pacjenci poddani leczeniu nowotworów.

Obniżenie odporności organizmu ma miejsce także w okresie ciąży.

Ponadto na częstsze infekcje narażone są także niemowlęta i małe dzieci, ponieważ ich układ odpornościowy nie jest tak sprawny, jak u osoby dorosłej.

Część pacjentów zgłasza także gorszą kondycję organizmu i częste przeziębienia po COVID-19.

7. Jakie są skutki zdrowotne obniżonej odporności?

Obniżona odporność prowadzi do częstszej zapadalności na infekcje. Obserwuje się nie tylko nawracające infekcje dróg oddechowych, ale też infekcje intymne, dróg moczowych, czy grzybice.

Niska odporność prowadzi także do zaburzeń układu pokarmowego. U pacjentów obserwuje się także ogólne osłabienie organizmu, zaburzenia koncentracji i uwagi.

Co istotne, obniżona odporność zwiększa także ryzyko zachorowania na nowotwór oraz wpływa negatywnie na jego leczenie.

8. Jak diagnozuje się obniżoną odporność?

W przypadku zaobserwowania zachwiania równowagi immunologicznej wskazany jest kontakt z lekarzem. Jaki specjalista bada odporność organizmu? W takich przypadkach najlepiej jest zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu lub specjalizującego się w chorobach układu odpornościowego – immunologa (tzw. lekarz od odporności).

Podstawą diagnostyki obniżonej odporności są badania laboratoryjne (m.in. morfologia krwi z rozmazem, stężenie białka całkowitego, albuminy i immunoglobulin), które obrazują jakość i ilość komórek odpornościowych.

W przypadku podejrzenia poważniejszych stanów, jak niedobory odporności lekarz może skierować pacjenta na inne, specjalistyczne badania na odporność.

9. Czy obniżoną odporność można leczyć?

W przypadku, gdy zawodzą naturalne metody na wzmocnienie odporności, lekarz może zdecydować o wdrożeniu suplementów i leków wzmacniających odporność. Tego typu produkty często zawierają m.in. kwasy tłuszczowe omega-3, tran, czy witaminę D3, których niedobory mogą zwiększać podatność na infekcje.

Sposobem na długofalową poprawę odporności nabytej mogą być także szczepionki.

Z kolei leczenie ciężkich niedoborów i zaburzeń odporności jest zwykle bardzo zindywidualizowane. Diagnostyką i leczeniem chorób i niedoborów immunologicznych u dorosłych i dzieci (w szczególności pierwotnych lub wtórnych zespołów niedoborów odporności) zajmuje się immunologia kliniczna.

10. Jakie są metody wzmacniania odporności?

Dobre sposoby na wzmocnienie odporności to, chociażby:

• zdrowa dieta,
• regularny ruch na świeżym powietrzu,
• wypoczynek i odpowiednia higiena snu,
• utrzymywanie zdrowej mikroflory jelitowej; w przypadku antybiotykoterapii przyjmowanie probiotyku (zarówno w trakcie, jak i po zakończonym leczeniu),
• regularne badania i profilaktyka chorób,
• szczepionki,
• hartowanie organizmu (np. spacery nawet podczas brzydkiej pogody),
• regularne wietrzenie pomieszczeń,
• uzupełnienie diety (jeśli to konieczne) o suplementy, domowe mikstury i zioła wspomagające odporność,
• unikanie niezdrowych nawyków,
• odpowiednie nawodnienie organizmu.

Na wzmocnienie odporności korzystny wpływ mogą mieć także seanse w grocie solnej, czy zmiana klimatu (np. wypoczynek nad morzem czy w górach).

11. Jakie są potencjalne komplikacje związane z obniżoną odpornością?

Układ immunologiczny stanowi najważniejszą linię obrony przed groźnymi patogenami, które atakują organizm każdego dnia. Obniżona odporność może, więc skutkować zmniejszoną odpowiedzią organizmu na bakterie, wirusy, grzyby czy pierwotniaki.

W przypadku infekcji obniżona odporność może też prowadzić do pewnych komplikacji jak, chociażby do wydłużonego czasu leczenia, cięższej postaci choroby, ale i ryzyka wystąpienia różnorodnych powikłań.

12. Czy styl życia ma wpływ na poziom odporności organizmu?

Obserwuje się coraz częstsze występowanie obniżonej odporności w populacji, co związane jest niewątpliwie ze współczesnym stylem życia.

Jak już zostało wspomniane, złe odżywianie, brak aktywności fizycznej, przewlekły stres, ciągły pośpiech, uzależnienia i niedobory snu – wszystkie te czynniki negatywnie wpływają na funkcjonowanie układu odpornościowego (immunologicznego).

13. Jakie są zalecenia dotyczące zdrowego stylu życia w celu utrzymania dobrej odporności?

Ogólne „osłabienie” odporności społeczeństwa już dzisiaj jest zauważalne przez lekarzy. W przyszłości może to stanowić poważny problem. Dlatego już powinno się przedsięwziąć działania mające na celu poprawę sytuacji.

W profilaktyce stanów przejściowych osłabień odporności zaleca się przede wszystkim regularne uprawianie sportów lub regularny wysiłek fizyczny (co najmniej 3 razy w tygodniu).

Kluczowa jest także prawidłowa, zbilansowana dieta, która powinna być bogata w mikro- i makroelementy, witaminy, przeciwutleniacze. Menu powinno obfitować zwłaszcza w świeże owoce i warzywa.

Zaleca się także zmniejszenie poziomu stresu, np. poprzez zajęcia, techniki i zabiegi relaksujące. Ważny jest również regularny odpoczynek, odpowiednia higiena i długość snu (7-8 godzin na dobę), unikanie zbiorowisk ludzi w okresie sezonu grypowego oraz rezygnacja używek, takich jak alkohol, kawa, papierosy, narkotyki.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.