Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Mgr Monika Konieczna

Sterole roślinne – skutki uboczne, czym są, działanie i źródła

Sterole roślinne w margarynie
Sterole roślinne w margarynie (123rf)

Sterole roślinne, jak sama nazwa wskazuje, naturalnie występują w roślinach. W licznych badaniach klinicznych potwierdzone zostały ich właściwości obniżania poziomu cholesterolu. Przez co włączane są one do profilaktyki chorób układu sercowo-naczyniowego. W jakich produktach spożywczych znajduje się ich najwięcej? Kiedy warto suplementować sterole roślinne?

spis treści

1. Co to są sterole roślinne?

Sterole roślinne (fitosterole) to strukturalne i funkcjonalne analogi cholesterolu, których naturalnym źródłem są rośliny. Są one elementem roślinnych błon komórkowych, nadają im większą sztywność (zmniejszają płynność głównie ich powierzchniowej warstwy).

Sterole roślinne wykazują także pewne działania prozdrowotne na organizm ludzki. Na co zwrócono uwagę już w latach 50. ubiegłego stulecia. Dalsze badania potwierdziły, że mogą one częściowo hamować wchłanianie cholesterolu z przewodu pokarmowego, przez co wspierać utrzymanie jego optymalnego poziomu.

Zobacz film: "#dziejesienazywo: Czy detoks organizmu może pomóc w walce z łuszczycą?"

Do najbardziej znanych i najczęściej spotykanych form steroli roślinnych należą m.in. β-sitosterol, kampesterol i stigmasterol. Nasyconą, bardziej stabilną formą steroli roślinnych, powstającą w wyniku ich uwodornienia, są stanole roślinne.

2. Działanie steroli roślinnych

Sterole roślinne i cholesterol mają podobną budowę chemiczną, różnica w budowie dotyczy tylko łańcucha bocznego. Dlatego też na etapie wchłaniania współzawodniczą one z cholesterolem o przyłączanie do wolnych receptorów w strukturze miceli. W rezultacie mogą zakłócać jego wchłanianie. W ten sposób zostaje zredukowana jego ilość, przedostająca się do krwioobiegu.

Mechanizm ten prowadzi do obniżenia poziomu "złego" cholesterolu LDL. Hipercholesterolemia, jak wiadomo, może prowadzić do miażdżycy, której konsekwencją są inne poważne powikłania.

3. Sterole roślinne – skutki uboczne spożycia

Choć sięganie po sterole roślinne niesie pewne korzyści zdrowotne, to jednak może powodować też skutki uboczne. Dlatego też zdaniem ekspertów nie powinny ich przyjmować m.in. dzieci do 5. roku życia oraz kobiety w ciąży.

U niemowląt i dzieci zapotrzebowanie na cholesterol jest zwiększone, ponieważ w tym wieku szybko rosną. Nie należy więc obniżać jego poziomu, gdyż wiąże się to z ryzykiem wystąpienia zakłóceń we wchłanianiu witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.

Nadmierna ilość steroli roślinnych w diecie może niekorzystnie wpływać na poziom β-karotenu, witaminy D, E, czy likopenu.

Ponadto w nadmiarze sterole roślinne mogą powodować dyskomfort w jamie brzusznej.

Spożywanie steroli roślinnych może być niekorzystne także dla osób borykających się z fitosterolemią (niezwykle rzadkie schorzenie). U tych pacjentów stężenie steroli roślinnych jest zwiększone nawet kilkanaście razy. Konsekwencją zaburzenia może być rozwój hipercholesterolemii i miażdżycy.

4. Jakie są główne funkcje steroli roślinnych?

W stanie naturalnym sterole roślinne pomagają w tworzeniu błon komórkowych komórek roślinnych. Natomiast mechanizmy ich działania na organizm ludzki wciąż nie są w pełni poznane i cały czas są przedmiotem badań. Obecnie wiadomo, że spożywanie steroli roślinnych nie tylko wpływa na wchłanianie cholesterolu z przewodu pokarmowego, ale też hamuje agregację płytek krwi.

Sugeruje się także, że ich wysoka zawartość w diecie może ograniczać częstość występowania nowotworów – głównie jelita, prostaty oraz piersi.

Sterole roślinne posiadają także wiele cennych właściwości pielęgnacyjnych. Wpływają korzystnie na stan skóry, dlatego też dodawane są coraz częściej do produktów kosmetycznych.

Związki te stymulują syntezę kolagenu oraz ograniczają rozkład elastyny. Regenerują naskórek, łagodzą podrażnienia. Działają także przeciwgrzybiczo, przeciwbakteryjnie i przeciwzapalnie.

5. Źródła steroli roślinnych

Sterole roślinne są naturalnymi składnikami żywności roślinnej. Ich największe ilości występują w olejach roślinnych (np. olej rzepakowy, olej sezamowy, oliwa z oliwek). Pozostałe produkty bogate w sterole to m.in.:

Sterole roślinne można znaleźć także w tzw. żywności funkcjonalnej – margaryny lub jogurty. Regularne spożywanie takich produktów obniża stężenie "złego" cholesterolu LDL o 7-12,5 proc.

Na rynku można również znaleźć produkty o podwójnym działaniu. W ich składzie występują nie tylko sterole roślinne, ale także potas. Ten składnik mineralny w duecie z cennymi związkami organicznymi to jeszcze większa korzyść dla serca.

6. Dla kogo sterole roślinne?

Według wytycznych Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) i Europejskiego Towarzystwa Miażdżycowego (EAS), dotyczących postępowania w dyslipidemiach, wprowadzenie do diety steroli roślinnych może być korzystne zwłaszcza u pacjentów:

  • ze zwiększonym stężeniem cholesterolu i umiarkowanym/małym całkowitym ryzykiem sercowo-naczyniowym, gdy leczenie farmakologiczne nie jest możliwe,
  • z hipercholesterolemią rodzinną,
  • znajdujących się w grupie dużego ryzyka sercowo-naczyniowego, gdy brak pożądanego stężenia cholesterolu frakcji LDL w leczeniu statyną lub w nietolerancji leków z tej grupy (jako uzupełnienie farmakoterapii).

7. Jakie są korzyści zdrowotne wynikające ze spożycia steroli roślinnych?

Spożycie steroli roślinnych wpływa na obniżenie poziomu cholesterolu LDL, który może m.in. zwiększać ryzyko chorób serca. Korzyści, wynikające z prawidłowego poziomu cholesterolu, to m.in. zmniejszone ryzyko sercowo-naczyniowe, mniejsze ryzyko zawału serca, choroby niedokrwiennej serca, czy zapobieganie miażdżycy.

Warto jednak pamiętać o tym, że samo spożywanie produktów z fitosterolami nie wystarczy. Mogą być one tylko jednym z elementów zdrowej i zbilansowanej diety. Bardzo ważny jest również aktywny styl życia.

Dieta bogata w sterole roślinne może być też pomocna w prewencji niektórych nowotworów.

8. Czy sterole roślinne mają wpływ na poziom cholesterolu we krwi?

Jak już zostało wspomniane, sterole roślinne działają hipocholesterolemicznie. Poprzez częściowe hamowanie wchłaniania cholesterolu w jelitach, obniżają jego stężenie w surowicy krwi.

Jednak, by osiągnąć efekty terapeutyczne, ważna jest odpowiednia dawka steroli roślinnych. Powinna ona oscylować w granicach 2-3 g. Większe ilości nie są wskazane. Zgodnie z wytycznymi Komitetu Naukowego ds. Żywności (SCF – The Scientific Committee on Food) zalecana dzienna dawka fitosteroli to nie więcej niż 3 g.

9. Jakie są metody suplementacji steroli roślinnych?

Istnieją trzy główne źródła steroli roślinnych – żywność naturalna, żywność funkcjonalna i suplementy diety. Choć w roślinach oznaczono wiele rodzajów steroli, to jednak w diecie spożywa się ich zbyt mało, aby uwidocznił się efekt terapeutyczny.

Dlatego sterole roślinne dodawane są do różnych nośników żywieniowych. Można znaleźć je w produktach spożywczych, należących do tzw. żywności funkcjonalnej. Są to przede wszystkim margaryny ze sterolami do smarowania kanapek oraz produkty nabiałowe (jogurty, serki twarogowe, sery).

Poza niektórymi produktami spożywczymi, sterole roślinne można znaleźć także w rozmaitych preparatach i suplementach diety, dostępnych w aptekach. Najczęściej produkty te dostępne są w formie kapsułek lub tabletek. Sterole roślinne w postaci suplementów przeznaczone są do stosowania doustnego.

10. Czy sterole to sterydy?

Budowa chemiczna steroli kwalifikuje tę grupę związków do sterydów. Fitosterole są II-rzędowymi alkoholami sterydowymi, których budowa oparta jest na szkielecie steranu. Uznaje się je za roślinny odpowiednik ludzkich hormonów sterydowych.

11. Czy sterole to to samo co statyny?

Statyny to leki, zawierające naturalne lub syntetyczne związki chemiczne, stosowane w celu obniżenia poziomu złego cholesterolu. Sterole roślinne mogą wzmacniać działanie hipolipemizujące statyn. Dlatego też czasem terapię statynami uzupełnia się suplementacją sterolami. Ma to miejsce głównie u osób z bardzo wysokim poziomem cholesterolu.

Czasem suplementy diety ze sterolami roślinnymi nazywane są też naturalnymi statynami.

Rekomendowane przez naszych ekspertów

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.

Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze