Style poznawcze

Style poznawcze to preferowane sposoby funkcjonowania intelektualnego, które odpowiadają indywidualnym potrzebom człowieka. Styl poznawczy traktuje się w kategorii różnic indywidualnych w zakresie sposobu uczenia się, spostrzegania, myślenia, rozwiązywania problemów i przetwarzania informacji. Zdolności poznawcze nie ograniczają się jedynie do inteligencji, ale dotyczą też stylów poznawczych, określanych czasem jako osobowości intelektualne. Istnieje wiele typów stylów poznawczych, a najbardziej znane, to: refleksyjność – impulsywność, zależność – niezależność od pola percepcyjnego i abstrakcyjność – konkretność. Czym charakteryzuje się każdy z wymienionych sposobów funkcjonowania intelektu?

1. Co to jest styl poznawczy?

Styl poznawczy to określony sposób postępowania przez jednostkę podczas wykonywania operacji umysłowych. Styl poznawczy dostarcza informacji o tym, jak jednostka myśli, spostrzega i przetwarza informacje, a nie o tym, co myśli, postrzega i przetwarza. Pojęcie „stylu poznawczego” odnosi się zatem do sposobu funkcjonowania intelektualnego, które osoba jest skłonna wybierać spośród całego swojego repertuaru zachowań poznawczych. Ludzie w odmienny sposób rozwiązują problemy. Jedni ujmują je bardziej konkretnie, inni przeciwnie – bardziej abstrakcyjnie. Niektórzy „dzielą włos na czworo” w sposób analityczny, inni ujmują problemy globalnie.

Niektórzy działają na zasadzie prób i błędów, inni wolą pracować w sposób przemyślany, zaplanowany i systematyczny, a nie „ad hoc”. Fakt, że człowiek wykazuje tendencję do funkcjonowania w określony sposób, nie musi oznaczać, że nie potrafi on funkcjonować w sposób odmienny. Zazwyczaj, gdy od jednostki nie wymaga się wykonania zadania w określony sposób, wybiera ona styl zgodny z osobistymi skłonnościami. Kiedy metoda pracy i instrukcje postępowania są ściśle zdefiniowane, np. w sytuacjach zadaniowych, człowiek umie skorzystać z innego, mniej preferowanego przez siebie stylu. Podczas spontanicznej aktywności poznawczej ludzie jednak decydują się na wybór najwygodniejszego stylu poznawczego, „skrojonego na ich miarę”.

2. Rodzaje stylów poznawczych

Zobacz film: "Co wpływa na pewność siebie?"

Styl poznawczy ujmuje się jako dyspozycję jednostki. To pewna skłonność, tendencja do działania w taki, a nie inny sposób. Z tego względu style poznawcze można potraktować jako zmienną osobowościową albo swoistą cechę temperamentu. Styl poznawczy opisuje intelekt w terminach preferowanego sposobu wykonania czynności intelektualnych. W psychologii poznawczej istnieje wiele typów stylów poznawczych, przeważnie określonych w sposób spolaryzowany na kontinuum cech, np. sztywność – giętkość kontroli, szeroka – wąska inkluzywność, złożoność – prostota, rozdzielanie – integrowanie itp. Najbardziej znane style poznawcze, to: refleksyjność – impulsywność, zależność – niezależność od pola percepcyjnego, abstrakcyjność – konkretność.

2.1. Refleksyjność – impulsywność

Refleksyjność – impulsywność ujawnia się w sytuacjach rozwiązywania problemów poznawczych. Definiuje się ją za pomocą dwóch wskaźników: poprawności i szybkości znajdowania rozwiązań. O refleksyjności świadczy zatem długi czas zastanawiania się nad odpowiedziami w połączeniu z małą liczbą popełnianych błędów, a o impulsywności – odpowiedzi szybkie, ale niestety często błędne. Czasem refleksyjność – impulsywność określa się jako tempo poznawcze, bowiem właśnie czas zastanawiania się nad rozwiązaniem ma podstawowe znaczenie i często przesądza o jakości wykonania zadań poznawczych. Warto pamiętać, że pojęcia „impulsywność” i „refleksyjność” w odniesieniu do stylów poznawczych nie oznaczają tego samego, co refleksyjność i impulsywność rozumiana jako cecha osobowości lub temperamentu. Psychologowie zwracają uwagę, że refleksyjność – impulsywność wiąże się ze stopniem kontroli sprawowanej przez jednostkę nad własnym funkcjonowaniem poznawczym. Refleksyjność oznacza zatem silną skłonność do kontroli, a impulsywność – beztroskę, tendencję do zadowalania się pierwszym lepszym rozwiązaniem. Ponadto, ten styl poznawczy informuje o poziomie tolerancji ryzyka poznawczego – wysoki u osób impulsywnych, a niski u refleksyjnych. Impulsywność – refleksyjność określa też preferowaną strategię poszukiwania informacji. Refleksyjność wiąże się ze strategią systematyczną, natomiast impulsywność z tendencją do poszukiwań chaotycznych.

2.2. Zależność – niezależność od pola percepcyjnego

Zależność – niezależność od pola danych określa się inaczej jako globalność – analityczność. Ten wymiar poznawczy wprowadził Herman Witkin. Zależność – niezależność od pola oznacza stopień, w jakim spostrzeganie determinowane jest przez ogólną organizację pola percepcyjnego. Zależność od pola to tendencja do spostrzegania całościowego, w którym elementy stanowią obraz całości – poszczególne części stapiają się w całość. Niezależność od pola oznacza skłonność do „przełamywania” zastanej organizacji pola percepcji, do wyodrębniania elementów składowych i czynienia z nich jakby niezależnych od całości. Niezależność od pola oznacza analityczność, zależność to globalność spostrzegania. Stwierdza się różnice międzypłciowe w zakresie tego stylu poznawczego. Kobiety są bardziej zależne od pola niż mężczyźni. Dysproporcje te pojawiają się po 8. roku życia i utrzymują przez wiele lat, zanikając dopiero w późnej starości.

2.3. Abstrakcyjność – konkretność

Wymiar abstrakcyjność – konkretność wprowadzili Kurt Goldstein i Martin Scheerer. Abstrakcyjność – konkretność określa preferencje dotyczące stopnia ogólności stosowanych kategorii poznawczych. Ten styl poznawczy decyduje o rodzaju kategorii, z jakich jednostka częściej i chętniej korzysta w procesie kategoryzacji. Inaczej można powiedzieć, że abstrakcyjność – konkretność odzwierciedla podział na wyobrażeniowy i pojęciowy styl poznawczy. U jednych ludzi dominującym sposobem kodowania informacji jest tworzenie wyobrażeń i na takich właśnie wyobrażeniowych reprezentacjach dokonują oni przetwarzania informacji. Inni natomiast są skłonni przy kodowaniu i przetwarzaniu danych wykorzystywać raczej pojęcia i słowa.

W psychologii poznawczej istnieje wiele typologii stylów poznawczych, np. podział sposobów funkcjonowania intelektualnego na wymiarach: ekstrawersja – introwersja, percepcja – ocena, spostrzeganie – intuicja, myślenie – uczucia. Ciekawą koncepcję przedstawił również Robert Strenberg. Mówi on jednak nie tyle o stylach poznawczych, które odnoszą się do wszystkich operacji umysłowych typu uwaga, percepcja czy pamięć, ale o preferowanych sposobach myślenia, które decydują o tym, jak jednostka dysponuje wiedzą i posiadanymi zasobami poznawczymi. Znajomość stylów poznawczych umożliwia efektywną naukę i zadbanie o takie warunki, które sprzyjają optymalnemu uczeniu się.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.