Ultrasonografia (USG) - zastosowanie, bezpieczeństwo, USG Doppler

Badanie USG jest jednym z najpopularniejszych badań pozwalających na zdiagnozowanie ewentualnych zmian zachodzących wewnątrz organizmu człowieka (ale i także zwierząt). Warto natomiast dowiedzieć się, w jaki w ogóle sposób działa ultrasonograf, jakie możliwości i ograniczenia mają aparaty USG, jak również na ile bezpieczne jest ich stosowanie.

1. Co to jest ultrasonografia?

Ultrasonografia to badanie obrazowe, charakteryzujące się dużą dokładnością. Pozwala zobaczyć kształt i wielkość poszczególnych narządów oraz wykryć nawet najmniejsze zmiany. Popularna jest zwłaszcza ultrasonografia jamy brzusznej oraz ultrasonografia w ciąży. Pod kontrolą USG wykonuje się również biopsję.

Po wraz pierwszy ultrasonografia w medycynie zaczęła być wykorzystywana w trakcie oraz tuż po zakończeniu II wojny światowej. Aparaty ultrasonograficzne w szpitalach pojawiły się jednak dopiero w latach 60. i 70. XX wieku.

Na początku stosowano je wyłącznie do diagnostyki płodu. Dziś z tej metody obrazowania korzysta niemal każda dziedzina medycyny, m.in. urologia (diagnostyka układu moczowego), angiologia (ultrasonografia dopplerowska), gastroenterologia (m.in. ultrasonografia nerek i trzustki).

2. Co to jest ultrasonografia dopplerowska?

Ultrasonografia dopplerowska to coraz popularniejsze badanie diagnostyczne. Jest nieinwazyjne i pozwala na wykrycie nawet drobnych zmian w obrębie tętnic i żył. W badaniu tym ocenie podlega przepływ krwi.

Jest to możliwe dzięki zmianom długości fal dźwiękowych odbitych od poruszających się krwinek. Specjalista wykonujący badanie jest w stanie dostrzec obecność zwężeń lub poszerzeń, które mogą być spowodowane skrzeplinami lub innego rodzaju zmianami chorobowymi.

Technika ta pozwala określić dokładną lokalizację zmian, nawet jeśli znajdują się one w małych naczyniach zaopatrujących poszczególne struktury anatomiczne organizmu. Uwidaczniają się one poprzez nasycenie kolorem na ekranie aparatu ultrasonograficznego.

Ultrasonografia dopplerowska w położnictwie i ginekologii umożliwia przewidzieć niektóre powikłania ciąży, np. stan przedrzucawkowy. Badanie wykonuje się m.in. u kobiet ciężarnych z cukrzycą lub nadciśnieniem tętniczym.

Z kolei ultrasonografia tętnic szyjnych z kolorowym dopplerem pozwala wskazać miejsca, w których doszło do zmian miażdżycowych w ścianach tętnic. Dzięki niemu możliwa jest ocena ryzyka incydentów sercowo-naczyniowych.

Ultrasonografia dopplerowska kończyn górnych i dolnych daje możliwość oceny zwężeń, niedrożności, tętniaków, przetok tętniczo-żylnych i malformacji naczyniowych. Dzięki tej technice możliwa jest również ocena przetok dializacyjnych oraz miejscowych efektów leczenia zabiegowego (np. po wszczepieniu stentów naczyniowych, pomostów naczyniowych). . Efekt Dopplera w diagnostyce bywa również wykorzystywany w sposób niestandardowy, chociażby z użyciem opcji Power Doppler, np. przy ocenie stopnia ukrwienia tkanki przy diagnozowaniu wtórnego objawu Raynauda (zaburzenia naczynioruchowe) czy też ukrwienia tarczycy (np. stan zapalny tarczycy typu Hashimoto).

3. Jakie narządy można obejrzeć poprzez aparaty USG?

Co do zasady, USG powszechnie wykorzystywane jest do diagnozowania organów znajdujących się w jamie brzusznej (wątroba, nerki, trzustka, żołądek itp.), ale także do badań serca, tarczycy, układu szkieletowego czy nawet oczu. Należy jednak mieć świadomość, że ultrasonograf ma też swoje ograniczenia.

Mianowicie, obszary wypełnione gazem niemal całkowicie rozpraszają fale dźwiękowe, dlatego aparaty ultrasonograficzne nie są wykorzystywane do badań jelit i płuc (choć mogą pomóc w zdiagnozowaniu np. odmy opłucnej). Fale dźwiękowe są też odbijane przez układ kostny, dlatego metoda ta nie nadaje się do badania narządów znajdujących się bezpośrednio za nim.

4. W jaki sposób możliwa jest diagnostyka USG?

Niewątpliwą zaletą badania ultrasonografem jest to, że umożliwia on obrazowanie organów w czasie rzeczywistym. Metoda USG jest przy tym na tyle dokładna i precyzyjna, że pozwala na dostrzeżenie zmian (np. guzów) o wielkości już od 0,1 mm – co pozwala na wykrycie chociażby wczesnego stadium nowotworu.

USG jest też powszechnie wykorzystywane do badań serca – pozwala na przyjrzenie się jego pracy. Ultrasonograf jest ponadto powszechnie wykorzystywany do badań płodów, umożliwia obserwację, ocenę płci czy nawet sprawdzenie ułożenia w łonie matki. Co więcej, dzięki zastosowaniu zjawiska Dopplera, możliwa jest również np. ocena kierunku i szybkości przepływu krwi w naczyniach.

4.1. Echogeniczność organów wewnętrznych

Kolejną metodą badania nieprawidłowości jest ocena organów pod względem echogenicznym. Echogeniczność to zdolność danego organu do odbijania fal dźwiękowych, którą na obrazie USG można ocenić poprzez poziom jasności badanych obszarów. Oczywiście każdy organ charakteryzuje się inną echogenicznością, a diagnoza polega na obserwacji zmian w tym zakresie.

Różnica w echogeniczności wynika ze zmian zachodzących w organach, co widoczne jest właśnie na obrazie USG. Jeżeli struktura mocniej odbija fale dźwiękowe, niż wynika to z przyjętego standardu – mówimy tutaj o hiperechogeniczności (wówczas obraz danej struktury jest jaśniejszy). Jeżeli obraz jest ciemniejszy, oznacza to słabsze odbijanie fal dźwiękowych (hipoechogeniczność).

5. Bezpieczeństwo ultrasonografii

Kluczowe dla popularności aparatu ultrasonograficznego jest bezpieczeństwo jego stosowania. Może on być wykorzystywany do badań bez ryzyka wystąpienia jakichkolwiek powikłań, jest metodą nieinwazyjną i całkowicie bezbolesną, którą można przeprowadzać praktycznie bez żadnych ograniczeń ilościowych.

Korzyścią, jaką niosą aparaty ultrasonograficzne, jest także możliwość obserwowania ewentualnych zmian w czasie rzeczywistym, umożliwiając podjęcie szybkiego leczenia – bez konieczności oczekiwania na wyniki.

Jest to również metoda znacznie bardziej komfortowa niż np. tomografia czy rezonans magnetyczny. USG pozostaje przy tym metodą tanią i łatwo dostępną.