Papierosy - nikotyna, wpływ na zdrowie, uzależnienie, zagrożenia, nikotynizm

Uzależnienie od papierosów albo inaczej nikotynizm wydaje się być pozornie bezpieczną praktyką. Brak bezpośrednich negatywnych skutków palenia papierosów takich, jakie obserwuje się, np. u osób przyjmujących heroinę czy kokainę, warunkuje proces uzależniania od nikotyny. Tymczasem Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 pod kodem F17 uwzględnia zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane paleniem tytoniu. Na czym polega uzależnienie od nikotyny, jakie są skutki długotrwałego palenia papierosów i jak walczyć z tym nałogiem?

1. Nikotyna w papierosach

Papieros zawiera przeciętnie od 15 do 20 mg nikotyny, a podczas palenia do krwi przenika około 1 mg tej substancji psychoaktywnej. Nikotyna to alkaloid o cierpkim zapachu i drażniącym smaku występujący w roślinach: Nicotiana tabacum, Nicotiana rustica, Nicotiana persica, w stężeniu od 0,6% do 0,9%. Najpopularniejszą formą przyjmowania nikotyny jest palenie tytoniu (papierosy, fajki, cygara), ale może być on również żuty lub wciągany do nosa (tabaka). Podejście do palenia papierosów zmieniało się na przestrzeni lat. Społeczeństwo uważało tę praktykę albo za wulgarny nawyk, albo za wysublimowany rodzaj rozrywki, a obecnie coraz częściej – za źródło wielu niebezpiecznych chorób i zagrożeń dla zdrowia.

W wielu krajach uprzemysłowionych podniesiono podatki od wyrobów tytoniowych, rozpoczęto kampanie antynikotynowe i wprowadzono przepisy zakazujące palenia w miejscach publicznych (restauracjach, pubach, sklepach itp.). Dlaczego papierosy mogą być aż tak bardzo niebezpieczne? Przeciętny palacz nie zdaje sobie sprawy, że w skład dymu papierosowego wchodzi kilka tysięcy związków chemicznych, które zagrażają zdrowiu, np.:

Zobacz film: "Założenia kampanii antynikotynowej"

• nikotyna – podstawowy składnik, insektycyd kontaktowy, silna trucizna,
• substancje smoliste,
• aceton – rozpuszczalnik, składnik farb i lakierów,
• tlenek węgla – czad, występujący w spalinach,
• chlorek winylu – wykorzystywany w przemyśle tworzyw sztucznych,
• cyjanowodór – kwas pruski używany do ludobójstwa w komorach gazowych,
• arsen – trucizna, składnik chemicznych środków bojowych,
• polon – pierwiastek promieniotwórczy,
• kadm – silnie trujący metal strategiczny,
• amoniak – stosowany w chłodnictwie, składnik nawozów mineralnych,
• naftalen – środek owadobójczy,
• fenol – kwas karbolowy, składnik środków żrących.

2. Skutki palenia

Skutki palenia to zaburzenia głównie w układzie krążeniowo-naczyniowym, natomiast wdychanie substancji smolistych i gazów (np. CO, CO2) do rozwoju chorób nowotworowych. Nikotyna powoduje przede wszystkim uzależnienie fizyczne, mniej psychiczne oraz wzrost tolerancji na przyjmowane dawki. Czas działania nikotyny po przeniknięciu do OUN (ośrodkowego układu nerwowego) utrzymuje się około 30 minut, co warunkuje częstość palenia papierosów przez osoby uzależnione. Natychmiastowe pozytywne doznania, jak: uspokojenie, ulga, jasność umysłu, wzrost koncentracji uwagi, poprawa nastroju oraz wydolności psychicznej i fizycznej zachęcają do dalszego palenia.

Pierosy stanowią zagrożene nie tylko dla osób palących. Przebywające w środowisku dymu nikotynowego, to bierni palacze. Są oni narażeni na działanie tlenku węgla. Cierpią na bóle głowy, zapalenie spojówek, błony śluzowej jamy nosowo-gardłowej oraz obarczeni są większym ryzykiem rozwoju chorób nowotworowych. Po wypaleniu pierwszego papierosa mogą przez krótki czas utrzymywać się pewne nieprzyjemne doznania, np.: ból głowy, nudności, wymioty, luźny stolec, podrażnienie gardła i krtani, przyspieszenie akcji serca i oddychania, pocenie się, osłabienie widzenia. Wprawdzie nie ma precyzyjnych i rzetelnych testów diagnostycznych pozwalających określić stopień uzależnienia od nikotyny, ale na uwagę zasługują dwa narzędzia:

• Test Tolerancji Fagerströma,
• Kwestionariusz Uzależnienia od Nikotyny (ang. Hooked on Nicotine Checklist, HONC) autorstwa Josepha R. DiFranza.

3. Uzależnienie od papierosów

Niektórzy zaczynają regularnie palić papierosy już jako nastolatki, a nawet wcześniej. Wczesny kontakt z dymem tytoniowym zwiększa prawdopodobieństwo uzależnienia. Ponadto istnieją czynniki ryzyka uprawdopodabniające nikotynizm, np. wychowywanie się wśród palących papierosy członków rodziny, przebywanie w towarzystwie znajomych-palaczy, a nawet czynniki genetyczne wyposażające w skłonności uzależnienia od papierosów. Badacze zwracają również uwagę na fakt skontaminowania nikotynizmu z innymi patologicznymi formami zachowań. Palacze nikotyny są bardziej narażeni na uzależnienie od innych substancji psychoaktywnych (alkoholu, kofeiny, marihuany), a wśród osób uzależnionych od alkoholu czy heroiny prawie nie spotyka się niepalących.

Również chorzy psychicznie znacznie częściej są uzależnieni od nikotyny (np. 88% chorych na schizofrenię) niż pozostała część populacji. Obok kofeiny i alkoholu, nikotyna jest najczęściej używaną legalną substancją psychoaktywną o bardzo dużym potencjale uzależniającym. Nikotyna uzależnia, bo zwiększa uwalnianie dopaminy – neuroprzekaźnika, który odpowiada za regulację nastroju i decyduje o dobrym samopoczuciu. Przyjemność towarzysząca czynności palenia zostaje skojarzona z papierosami i w ten sposób powstaje mechanizm wzrostu tolerancji na przyjmowane dawki. Dodatkowo, po zaciągnięciu się dymem tytoniowym zwiększa się poziom noradrenaliny i wzrasta tętno. Niestety po krótkim czasie pojawia się lęk i rozdrażnienie, dlatego palacz, chcąc zniwelować nieprzyjemne doznania, ponownie sięga po papierosy.

Eksperci uważają, że na proces uzależnienia od nikotyny wpływają także czynniki fizyczne i psychologiczne, np. paleniu mogą sprzyjać niektóre momenty dnia albo miejsca (po kawie, w czasie przerwy w pracy, podczas wykonywania rutynowych zadań, po posiłku, w barach, toaletach, pubach, na parkingu itp.). Sam zapach tytoniu może inicjować chęć zapalenia, dlatego wśród palących znajomych albo rodziny trudno odmówić „papieroska dla towarzystwa”. Przyczyną nikotynizmu jest również stres. W obliczu ekscytujących czy trudnych sytuacji ludzie wykazują dużą skłonność do palenia, a że stres to domena XXI wieku, można zaobserwować rzesze palaczy. Pierwszym krokiem w walce z nałogowym paleniem powinna być identyfikacja okoliczności, w jakich człowiek odczuwa chęć sięgnięcia po papierosa, by wypracować odpowiednie strategie radzenia sobie w takich sytuacjach.

4. Zagrożenia związane z papierosami

Nikotyna znajduje się w niektórych preparatach owadobójczych. Jedna kropla nikotyny (dawka śmiertelna wynosi 40-50 mg) powoduje zgon człowieka w ciągu kilku minut. Ostre, śmiertelne zatrucia tytoniem praktycznie się nie zdarzają, ponieważ „normalne” palenie nie powoduje kumulacji nikotyny w organizmie. Nikotyna przyjęta w dawkach toksycznych początkowo pobudza, a następnie hamuje OUN, szczególnie śródmózgowie, ale też rdzeń kręgowy i obwodowe zwoje autonomiczne. Do podstawowych objawów zatrucia nikotyną zalicza się: znaczne przyspieszenie akcji oddechowej, bóle i zawroty głowy, tachykardię i wzrost ciśnienia krwi, wzmożoną potliwość, ślinotok, nudności, wymioty, biegunkę.

Objawy uzależnienia od nikotyny składają się na obraz zespołu abstynencyjnego. Objawy odstawienne pojawiają się w ciągu pierwszej godziny po zaprzestaniu przyjmowania nikotyny. Głód psychiczny to najczęstsza przyczyna powrotu do palenia tytoniu. Objawy nikotynizmu są kwestią indywidualną, ale najczęściej wymienia się takie symptomy, jak: drażliwość, poirytowanie, złość, pogorszenie koncentracji uwagi i pamięci, spadek nastroju, uczucie zmęczenia, ospałość, niepokój, lęk, zaburzenia snu, zawroty i bóle głowy, wzmożone łaknienie, wzrost masy ciała, zaparcia, kurcze mięśniowe, kaszel, wzmożoną potliwość, frustrację, spowolnienie rytmu serca.

Uzależnienie od nikotyny i wieloletnie palenie tytoniu może powodować choroby ze strony układu oddechowego, krwionośnego i pokarmowego. Co grozi nałogowemu palaczowi?

• Nowotwory płuc, krtani, nowotwory jamy ustnej;
• Zapalenie oskrzeli i zapalenie płuc;
• Rozedma, astma;
• Przewlekła obturacyjna choroba płuc;
• Choroba wieńcowa, zawał serca, miażdżyca;
• Choroba naczyń obwodowych – głównie kończyn (choroba Bürgera);
• Choroby naczyniowe mózgu, udar mózgu;
• Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy;
• Rak pęcherza moczowego, rak szyjki macicy, rak prącia, rak trzustki, rak żołądka, rak warg, rak gardła, rak przełyku;
• Mniejsza potencja seksualna, zaburzenia erekcji, impotencja i niepłodność;
• Częste infekcje górnych dróg oddechowych (grypa, przeziębienia);
• Insulinooporność (cukrzyca typu 2);
• Zaćma (katarakta), zwyrodnienia plamki żółtej oka;
• Zmiany w obrębie krążków międzykręgowych o typie dyskopatii.

Nowotwory złośliwe płuc są wynikiem palenia tytoniu u 83-94% mężczyzn i 57-80% kobiet. Część badaczy łączy występowanie nowotworów pęcherza moczowego, trzustki i nerek z toksycznym działaniem dymu tytoniowego. Przy paleniu cygar i fajki wzrasta niebezpieczeństwo raka wargi. Inhalowana nikotyna i tlenek węgla zaburzają stosunek lipoprotein we krwi (podwyższają stężenie LDL, obniżają HDL), zwiększają ryzyko agregacji płytek krwi i obkurczają naczynia tętnicze.

Palenie tytoniu zmienia metabolizm m.in. leków przeciwdepresyjnych trójpierścieniowych i ma niekorzystny wpływ na przebieg ciąży oraz rozwój płodu. Nikotyna utrudnia zapłodnienie, zwiększa ryzyko poronienia, obumarcia płodu i zgonu dziecka w okresie okołoporodowym. Dzieci matek palących mają mniejszą masę urodzeniową i występuje u nich większe prawdopodobieństwo zespołu nagłej śmierci łóżeczkowej. Ponadto papierosy skracają życie, przyspieszają proces starzenia, powodują, że skóra staje się szara i mniej elastyczna, paznokcie i włosy bardziej łamliwe, oddech nieświeży, a zapach ubrań nieatrakcyjny.

5. Nikotynizm

Według ekspertów, nikotynizm to jeden z najtrudniejszych do przezwyciężenia nałogów. Palacze niejednokrotnie próbują rzucić palenie bez żadnych rezultatów. Warto mieć świadomość korzyści płynących z niepalenia. Za abstynencją nikotynową przemawiają nie tylko argumenty zdrowotne i chęć uniknięcia katalogu powyższych chorób czy powikłań, ale również względy finansowe. Rezygnując z zakupu paczki papierosów, w perspektywie długofalowej można zaoszczędzić naprawdę sporo gotówki.

Ponadto, nie paląc, po dwunastu godzinach od ostatniego papierosa stężenie tlenku węgla we krwi wraca do normy. Po tygodniu organizm oczyszcza się z nikotyny, po miesiącu – ustępują kłopoty z oddychaniem, po trzech miesiącach – poprawia się stan i funkcje układu krwionośnego, po pięciu latach – ryzyko zgonu na raka płuc zmniejsza się o połowę, a do piętnastu lat – prawdopodobieństwo zapadnięcia na chorobę wieńcową będzie takie samo, jak u osoby, która nigdy nie paliła.

By wytrwać w postanowieniu niepalenia, najlepiej stosować leki w połączeniu z terapią. Najskuteczniejsza w przypadku różnego rodzaju nałogów jest terapia awersyjna, polegająca na skojarzeniu papierosów z czymś nieprzyjemnym, by zniwelować (oduczyć się) nawyku palenia. Badania wskazują, że pacjenci, którzy otrzymują kombinację leków i behawioralne doradztwo mają zwykle lepsze wskaźniki sukcesu. Ponadto palacze mogą skorzystać z grup wsparcia, specjalistycznych konsultacji, różnych programów rzucania palenia oraz Telefonicznej Poradni Pomocy Palącym. Istnieją również terapie antynikotynowe, wspomagające proces rzucania papierosów.

By całkowicie zrezygnować z tytoniu, należy stopniowo redukować dawki nikotyny, które oddziałują na nikotynowe receptory w mózgu. NTZ umożliwia „oszukiwanie” organizmu za pomocą uwalniania do krwiobiegu mniejszych dawek substancji psychoaktywnej niż w przypadku tradycyjnego palenia. Najpoularniejsze formy nikotynowej terapii zastępczej zalicza się:

• plastry nikotynowe i gumy nikotynowe,
• tabletki nikotynowe,
• inhalatory nikotynowe,
• nikotynowe spraye do nosa.

Palacz może odczuwać tzw. głód nikotynowy, ale możne uzależnić się również od samej czynności palenia, np. konieczności trzymania czegoś w ustach albo palcach. Wiadomo, że rzucanie palenia nie dzieje się z dnia na dzień - wymaga pracy, cierpliwości, silnej woli i zaangażowania. Najlepsza jest metoda pracy małymi krokami, czyli stopniowe ograniczanie codziennego spożycia papierosów. Docelowo powinno się zmniejszać ilość wypalanych papierosów o 50% na dobę w ciągu sześciu tygodni, a odstawić całkowicie – w ciągu sześciu miesięcy. W walce z nałogiem mogą być pomocne niektóre preparaty dostępne w aptekach, zawierające klonidynę albo wareniklinę.

Kiedy trudno wytrwać w czasie abstynencji nikotynowej, a objawy rzucenia palenia dokuczają coraz bardziej, warto pamiętać o kilku wskazówkach:

• Spędzaj jak najwięcej wolnego czasu w miejscach, gdzie palenie jest zabronione.
• Zrób listę osobistych powodów, dla których chcesz rzucić palenie i czytaj ją w chwilach słabości.
• Zdemaskuj okoliczności, które inicjują chęć zapalenia papierosa i staraj się im przeciwdziałać.
• Pij duże ilości niegazowanej wody i soków owocowych.
• Unikaj alkoholu, kofeiny i innych rzeczy związanych z paleniem papierosów.
• Jeśli nie wiesz, co zrobić z rękoma, zajmij dłonie przedmiotami, np. wykorzystaj kostkę Rubika.
• Za zaoszczędzone pieniądze, których nie wydałeś na papierosy, kup sobie jakąś nagrodę za wytrwałość.
• Stosuj właściwą dietę i uprawiaj sporty.
• Śpij długo, redukuj stresy, np. ćwicząc fizycznie, przebywaj na świeżym powietrzu.
• Unikaj przemęczenia i rozmawiaj o swoim postanowieniu niepalenia z rodziną i przyjaciółmi, by mogli cię wspierać.

Pamiętaj, że papierosy niszczą zdrowie i skracają życie. Nigdy nie jest za późno, by przestać palić. Uwolnij się od nikotynizmu! Palenie jest już niemodne i czyni z człowieka niewolnika nałogu, ograniczając jego autonomię i niezależność.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.