Zaburzenia psychiczne – charakterystyka, rodzaje, przyczyny, leczenie

W dobie promocji zdrowego stylu życia, pojawia się w mediach bardzo często problem wielu chorób organicznych takich jak zaburzenia pracy tarczycy czy nowotwory. Niestety bardzo często zapomina się o kwestii zdrowia psychicznego, w tym zaburzeniach psychicznych, które jest przecież równie ważne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu.

1. Charakterystyka zaburzeń psychicznych

Według danych WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) w roku 2012 około 804 000 osób popełniło samobójstwo, a odsetek śmierci samobójczych wzrósł o 9% w latach 2000-2012 i przewiduje się dalszy jego wzrost. Średnio, jest to aż 11,4 na 100 000 ludzi. Liczba ta jest ogromna, a należy pamiętać, że na każdą śmierć przypada kilka prób samobójczych. Według WHO znaczna część samobójstw jest skutkiem depresji lub zaburzeń lękowych, których liczba także stale wzrasta w przeciągu ostatnich lat.

Wzrasta także używanie substancji psychoaktywnych. Aż 5,9% wszystkich śmierci w 2012r., miało związek z konsumpcją alkoholu. Ponadto badacze oceniają, że aż 27 milionów ludzi w roku 2013 cierpiało na zaburzenia psychiczne związane z nadużywaniem substancji psychoaktywnych, z czego prawie połowa to nadużywanie narkotyków.

Zobacz film: "#dziejesienazywo: Psychoterapia par - razem czy osobno?"

W świetle powyższych danych oczywistym jest, jak ważne jest zdrowie psychiczne. Niestety czasem nadal możemy się spotkać z informacjami, że zaburzenia psychiczne to jakiś wymysł i nie należy się nimi zajmować, bo jest to strata czasu. Takie podejście grozi bagatelizowaniem narastającego problemu, który ma daleko idące skutki, nie tylko dla zdrowia poszczególnych jednostek, ale co za tym idzie, dla całego społeczeństwa.

2. Rodzaje zaburzeń psychicznych

Jakie wyróżniamy typy zaburzeń osobowości? W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 opisana jest następująca klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania:

• Organiczne zaburzenia psychiczne włącznie z zespołami objawowymi - w tej kategorii mieszczą się różne typy otępienia ( otępienie w chorobie Alzheimera, otępienie naczyniowe itd.), organiczny zespół amnestyczny (nie wywołany alkoholem i innymi substancjami psychoaktywnymi), majaczenie, zaburzenia osobowości i zachowania spowodowane chorobą, uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu.
• Zaburzenia psychiczne i zachowania spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych - czyli opiatów, alkoholu, kanabinoli, leków uspokajających i nasennych, kokainy, substancji halucynogennych, stymulujących (w tym kofeiny), paleniem tytoniu i innych podobnych, zalicza się tutaj ostre zatrucie, używanie szkodliwe, zespół uzależnienia, zespół abstynencyjny, zaburzenia psychotyczne oraz zespół amnestyczny.
• Schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i urojeniowe - do tej kategorii wchodzą również ostre i przemijające zaburzenia psychotyczne, zaburzenia schizoafektywne i inne nieorganiczne zaburzenia psychotyczne.
• Zaburzenia nastroju (afektywne) takie jak: epizod maniakalny, zaburzenia afektywne dwubiegunowe, epizod depresyjny, zaburzenia depresyjne nawracające, uporczywe (utrwalone, przewlekłe) zaburzenia nastroju.
• Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną (somatoformiczne) - do nich zalicza się fobie, zaburzenia lękowe, obsesyjno-kompulsyjne, reakcje na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne, zaburzenia występujące pod maską somatyczną oraz zaburzenia dysocjacyjne takie jak amnezja czy fuga dysocjacyjna, trans, opętanie, a także zaburzenia somatyzacyjne np. hipochondryczne.
• Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizycznymi i czynnikami fizycznymi - zaburzenia odżywiania się ( między innymi jadłowstręt, żarłoczność), nieorganiczne zaburzenia snu, zaburzenia seksualne niespowodowane zaburzeniem organicznym ani chorobą somatyczną (brak lub utrata potrzeb seksualnych, awersja seksualna, zaburzenia reakcji genitalnej, wytrysk przedwczesny, pochwica, dyspareunia nieorganiczna i nadmierny popęd seksualny) i zaburzenia zachowania związane z połogiem oraz nadużywanie substancji nie powodujących uzależnienia.
• Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych - specyficzne zaburzenia osobowości (osobowość paranoiczna, schizoidalna, dyssocjalna, chwiejna emocjonalnie, histrioniczna, anankastyczna, lękliwa, zależna), mieszane zaburzenia osobowości, zaburzenia popędów i nawyków (patologiczny hazard), kleptomania, zaburzenia identyfikacji płciowej, zaburzenia preferencji seksualnych (np. fetyszyzm, pedofilia, sadomasochizm) oraz zaburzenia związane z rozwojem i orientacją seksualną.
• Upośledzenie umysłowe o różnym stopniu.
• Zaburzenia rozwoju psychologicznego - specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka, rozwoju umiejętności szkolnych, funkcji motorycznych, a także całościowe zaburzenia rozwojowe takie jak autyzm, zespół Aspergera czy zespół Retta.
• Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym.

Jak widać jest wiele różnych typów zaburzeń psychicznych, z których jedne wpływają na całokształt funkcjonowania człowieka, a inne istotnie pogarszają jego funkcjonowanie w jakimś aspekcie życia. Niestety najczęściej nawet jeżeli nasze funkcjonowanie jest upośledzone jedynie w wybranym obszarze, rzutuje to również w mniejszym lub większym stopniu na ogólne samopoczucie. W takim razie oczywiste staje się, że zaburzenia psychiczne należy leczyć i jest to równie ważne, jak leczenie schorzeń czysto somatycznych. Jednak zanim zadamy pytanie o to, jak wygląda leczenie zaburzeń psychicznych, postarajmy się odpowiedzieć na pytanie o ich etiologię.

3. Zaburzenia psychiczne - przyczyny

W takim razie jak powstają zaburzenia psychiczne? Niestety nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Każde zaburzenie psychiczne ma inne przyczyny przy czym nie zawsze są one w pełni poznane, a ponadto, u różnych osób dane zaburzenie może wyglądać i przebiegać nieco inaczej. Mimo to, istnieje kilka czynników, które można uznać za czynnik ryzyka zaburzeń psychicznych.

Po pierwsze zwraca się uwagę na nietypowy przebieg rozwoju osoby np. narażenie na obecność traumatycznych wydarzeń w dzieciństwie. Poza tym, w przypadku niektórych zaburzeń udowodniono, że są w pewnym stopniu dziedziczne np. schizofrenia czy zwiększone prawdopodobieństwo wystąpienia depresji u osób, u których wystąpiła w rodzinie. Jednak w psychologii obecne są także koncepcje powstawania zaburzeń, które wywodzą się z konkretnych teorii/ nurtów psychologicznych. Jako główne nurty wyróżnia się nurt psychodynamiczny, poznawczo-behawioralny i humanistyczno-egzystencjalny. W każdym z nich upatruje się innej genezy zaburzeń psychicznych.

W psychoanalizie (sztandarowej teorii psychodynamicznej) uważa się, że na kształtowanie się osobowości wpływają nie tylko czynniki wrodzone i dziedziczne, ale także relacje z rodzicami oraz ważne doświadczenia (narodzin, seksualności, miłości i nienawiści, utraty i śmierci) przeżywane przez nas od początku życia. Doświadczenia te oraz fantazje na ich temat często są źródłem wewnętrznych konfliktów, tworzą nieświadome wzorce i określają relacje wobec siebie i innych ludzi w późniejszym życiu. Właśnie te nieświadome konflikty dają objawy w postaci zaburzeń psychicznych.

W przypadku terapii poznawczo-behawioralnej uznaje się, że u podstawy zachowań człowieka leżą jego przekonania (nabywane poprzez uczenie się), które warunkują to, jak interpretuje on świat. Zatem główną przyczyną powstawania zaburzeń psychicznych uważa się zniekształcenia w zakresie przekonań i przetwarzania informacji lub deficyty w umiejętnościach poznawczych. W myśl tej szkoły, radzenie sobie ze stresującym wydarzeniem poprzez odwołanie do racjonalnego systemu przekonań prowadzi do adekwatnych emocji i determinacji do zapobieżenia podobnym wydarzeniom w przyszłości.

Natomiast radzenie sobie ze stresującym wydarzeniem poprzez odwołanie do nieracjonalnego systemu przekonań, powoduje nieadekwatne emocje i poczucie daremności w podejmowaniu wysiłku. Centralnym mechanizmem oddziaływania w psychoterapii poznawczej jest doprowadzenie do zmiany myślenia w celu wywarcia wpływu na emocje i zachowanie (zmiany behawioralne).

Do bardziej znanych szkół terapeutycznych w nurcie humanistyczno-egzystencjalnym należą: skoncentrowana na osobie terapia Carla Rogersa oraz psychoterapia Gestalt. Zaburzenia są rozumiane w kategoriach deficytu rozwoju osobowości, które tworzą się poprzez niezaspokojenie ważnych psychicznych potrzeb jednostki takich jak miłość, akceptacja, autonomia oraz realizacja znaczących dla jednostki wartości. Psychoterapia ma za zadanie stworzyć warunki do przeżycia korektywnych doświadczeń emocjonalnych. Terapia jest ukierunkowana na teraźniejszość i przyszłość, a nie, jak we wcześniej opisanych nurtach, na rozpatrywanie przeszłych doświadczeń.

4. Leczenie zaburzeń psychicznych

W związku z istnieniem różnych form terapii, rodzi się pytanie, którą wybrać? Nie ma jednoznacznych badań, mówiących o tym, żeby jedna miała być bardziej skuteczna niż druga. Nie mniej jednak, można wyodrębnić pewne tendencje. Zazwyczaj psychoterapię psychodynamiczną stosuje się do nerwic, niektórych typów zaburzeń osobowości, czasami zaburzeń odżywiania.

Psychoterapię poznawczo-behawioralną najczęściej stosuje się w przypadku uzależnień, depresji, zaburzeń lękowych, PTSD czy zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych. Ważne jest również to, że lepiej jest być w jakiejkolwiek terapii niż nie być w żadnej, ponadto wiele zaburzeń psychicznych leczy się jednocześnie psychoterapią oraz farmakologicznie co czasami jest niezbędne (np. hospitalizacja w przypadku zaawansowanej anoreksji, leki antydepresyjne w leczeniu depresji).

Podsumowując, jest bardzo wiele różnych zaburzeń psychicznych, a każde z nich może przebiegać nieco inaczej u różnych osób. Co więcej, cały czas wzrasta liczba osób chorych psychicznie. Zaburzenia te leczy się psychoterapią, która może przyjąć różną formę, a także, często potrzebna jest farmakoterapia.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.