Żyły – funkcje, budowa, rodzaje. Choroby układu naczyń żylnych

Żyły są rodzajem naczyń krwionośnych, odpowiadają za przenoszenie krwi z powrotem do serca. W warunkach prawidłowych swobodnie pompują krew "do góry". Jednak na skutek różnorodnych czynników mogą pojawiać się w nich zaburzenia przepływu krwi. Jakie są najczęstsze choroby żył? Jak można im zapobiegać?

1. Układ naczyń żylnych człowieka

Układ naczyń żylnych człowieka jest bardzo rozbudowany. Układ żylny składa się z żył krążenia małego (żyły płucne) oraz żył krążenia wielkiego. Do tych ostatnich należy żyła główna górna oraz żyła główna dolna.

Żyły krążenia wielkiego tworzą natomiast cztery grupy:

Zobacz film: "Fakty o zdrowiu - Czym są żylaki?"

• układ żył serca,
• układ żyły głównej górnej (żyły głowy i szyi, żyły kończyny górnej, żyły klatki piersiowej i kręgosłupa piersiowego),
• układ żyły głównej dolnej (żyły kończyny dolnej, żyły brzucha i miednicy),
• układ żyły wrotnej.

2. Budowa żył w organizmie

Jak wygląda budowa żyły? Ściany żył składają się z trzech warstw – warstwy mięśniowej, błony środkowej oraz błony zewnętrznej. Są jednak cieńsze niż w przypadku tętnic, co związane jest z tym, że krew w żyłach płynie pod niższym ciśnieniem.

Żyły mogą posiadać także zastawki. Zastawki w żyłach zapobiegają cofaniu się krwi i utrzymują jej przepływ we właściwym kierunku.

3. Jakie są funkcje żył w organizmie?

Żyły odgrywają bardzo ważną rolę w krążeniu krwi w organizmie i są ważnym elementem układu krwionośnego. Funkcją żył jest przede wszystkim transportowanie odtlenowanej krwi do serca (bez żyły płucnej i pępowinowej). Żyły płucne dostarczają natlenioną krew z płuc do serca. Z kolei żyły pępowinowe przenoszą, natlenioną i bogatą w składniki odżywcze, krew z łożyska do płodu.

Ponadto żyły działają także jak naczynie pojemnościowe. Znajduje się w nich bowiem prawie 70 proc. całkowitej objętości krwi.

Tętnica a żyła

Żyły są jednym rodzajem naczyń krwionośnych, będących częścią układu krążenia. Naczynie krwionośne to jednak nie tylko żyły, ale też tętnice, czy naczynia włosowate (włośniczki, najmniejsze, cienkie naczynia krwionośne). Układ naczyń tętniczych połączony jest z układem naczyń żylnych siecią naczyń włosowatych.

Czym różnią się żyły i tętnice? Pomimo tego, że trzy warstwy ściany znajdują się we wszystkich naczyniach krwionośnych, budowa żył i tętnic jest nieco odmienna. Tętnice są przede wszystkim grubsze i elastyczniejsze od żył. Co więcej, krew przepływa w nich pod większym ciśnieniem. Krew tętnicza (utlenowana) jest także jaśniejsza, niż krew żylna. Kolor krwi żylnej jest nieco ciemniejszy z uwagi na obecność dwutlenku węgla.

Ponadto żyły są naczyniami, którymi krew powraca do serca. Natomiast tętnice w ciele to naczynia wyprowadzające krew z serca.

Główną tętnicą człowieka jest aorta. Gdzie jest tętnica główna? Wychodzi ona z lewej komory serca, następnie biegnie przez klatkę piersiową i jamę brzuszną, tworząc przy tym liczne rozgałęzienia.

4. Jakie są główne typy żył w organizmie?

Żyły są klasyfikowane na wiele sposobów. Najogólniej można podzielić je na:

• żyły głębokie – towarzyszące tętnicom,
• żyły powierzchowne – znajdują się blisko powierzchni skóry, nie są zlokalizowane w pobliżu odpowiadających im tętnic,
• żyły płucne – przenoszą natlenioną krew z płuc do lewego przedsionka serca,
• żyły systemowe – odprowadzają odtlenioną krew do serca.

Oprócz tego wyróżnić można także żyły przeszywające, które zapewniają połączenia między układem powierzchownym i głębokim.

5. Jakie są najważniejsze żyły obwodowe w organizmie człowieka?

W praktyce medycznej duże znaczenie mają żyły obwodowe, które są najpowszechniejszą metodą dostępu dożylnego do wszelkich wkłuć, zakładania kaniul, podawania leków, czy pobrań.

Główne żyły powierzchowne kończyny górnej to żyła odpromieniowa, żyła odłokciowa, żyła pośrodkowa przedramienia, czy żyły strony grzbietowej ręki.

Żyły powierzchowne kończyny dolnej to żyła odpiszczelowa, żyła odstrzałkowa, czy żyły grzbietu stopy.

Główne żyły powierzchniowe głowy i szyi to żyła szyjna zewnętrzna, czy żyła skroniowa powierzchniowa.

6. Jakie są objawy chorób żył?

Niewydolność żylna objawia się najczęściej w kończynach dolnych. Najczęstsze objawy chorób żył, które warto skonsultować z lekarzem to przede wszystkim:

• przewlekła ociężałość i zmęczenie nóg, obrzęki kostek, stóp (jeśli problem dotyczy kończyn dolnych),
• bolesność samoistna i uciskowa,
• ból wzdłuż przebiegu żyły,
• parestezje,
• nocne skurcze mięśni,
• rany skórne, owrzodzenia, stany zapalne,
• swędząca lub odbarwiona skóra,
• spadek elastyczności skóry,
• widocznie poszerzone żyły powierzchniowe.

Z lekarzem warto skonsultować także inne niepokojące przebarwienia, zielone żyły czy niebieskie żyły na rękach lub nogach z towarzyszącym zaczerwienieniem, bolesnością, czy owrzodzeniem.

7. Najczęstsze choroby żył

Choroby żylne są dość powszechnym problemem, który może mieć różne przyczyny i charakter (ostry lub przewlekły). Wśród najczęstszych schorzeń wymienia się:

• przewlekłą niewydolność żylną,
• zakrzepicę żył głębokich,
• żylaki.

Inne możliwe problemy związane z żyłami to m.in. nadciśnienie wrotne (zwiększenie ciśnienia w żyle wrotnej powyżej 13 mm Hg), zespół pozakrzepowy (powikłanie zakrzepicy żył głębokich), malformacje naczyniowe, choroba Mondora, czy zespół dziadka do orzechów.

7.1. Przyczyny żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej

Do rozwoju zakrzepicy żył głębokich dochodzi, gdy w układzie żył głębokich powstanie zakrzep. Dotyczy to najczęściej kończyn dolnych. Wyróżnia się trzy postaci zakrzepicy żył głębokich – dystalną (dotyczy żył piszczelowych oraz żył strzałkowych), proksymalną (dotyczy żyły podkolanowej, żył udowych, żył biodrowych oraz żyły głównej dolnej) oraz obrzęk bolesny (postać ostra choroby przebiegająca z bardzo dużym obrzękiem oraz bólem).

Zakrzepica żył głębokich kończyn górnych dotyczy najczęściej żyły pachowej oraz podobojczykowej. Powstanie zakrzepu w kończynie górnej najczęściej jest powikłaniem cewnika wprowadzonego do żył centralnych lub uciśnięcia żyły podobojczykowej lub pachowej.

7.2. Symptomy i leczenie zakrzepicy żył głębokich

W zdecydowanej większości przypadków zakrzepica przebiega bezobjawowo. Na chorobę mogą wskazywać takie symptomy jak:

• ból, np. łydki podczas chodzenia,
• obrzęk (postrzegany jako pogrubienie kończyny),
• bolesność uciskowa,
• ocieplenie kończyny,
• stan podgorączkowy lub gorączka.

Leczenie zakrzepicy żył głębokich polega na pełnym unieruchomieniu kończyny i leczeniu uciskowym. Podstawowe znaczenie ma leczenie przeciwkrzepliwe, a u wybranych pacjentów stosuje się ponadto leczenie trombolityczne, trombektomię żylną bądź umieszczenie filtru w głównej żyle.

7.3. Przyczyny i objawy zakrzepowego zapalenia żył powierzchniowych

Zakrzepowe zapalenie żył powierzchniowych rozwija się najczęściej w obrębie żylaków kończyn dolnych, stąd mówi się o zapaleniu żylaków. Może wystąpić samoistnie lub być spowodowane długą podróżą w pozycji siedzącej, wysoką temperaturą, ciążą, urazem, ukąszeniem lub użądleniem owada. Zapalenie rozwijające się w żyle przechodzi na tkanki ją otaczające – skórę, nerwy, naczynia chłonne.

Głównymi objawami zakrzepowego zapalenia żył powierzchniowych kończyny dolnej są ból, obrzęk oraz zaczerwienienie skóry. Pod skórą wyczuwalny jest guzek lub zgrubienie.

Zakrzepica może rozwinąć się nie tylko w obrębie kończyn dolnych, ale też w kończynach górnych (zakrzepica w prawej ręce lub zakrzepica w lewej ręce). Na zdjęciach zakrzepica ręki objawia się obrzękiem, zaczerwienieniem, czy pogrubionymi żyłami na rękach. Żyły na dłoniach mogą stać się bolące, stwardniałe, może pojawić się pieczenie.

7.4. Charakterystyka i leczenie przewlekłej niewydolności żylnej

W tej grupie wyróżnia się: chorobę żylakową, zespół pozakrzepowy, pierwotną niewydolność zastawek żylnych oraz zespoły uciskowe. Czynnikami ryzyka są tu m.in. wiek, predyspozycje genetyczne, otyłość, praca zawodowa wykonywana w pozycji siedzącej, płaskostopie, czy zaparcia.

W przypadku przewlekłej niewydolności żylnej niezwykle ważne jest leczenie zachowawcze, w dużej mierze opierające się na metodach niefarmakologicznych. Należą do nich: zmiana stylu życia, kompresoterapia (leczenie uciskowe obejmujące opaski uciskowe, pończochy uciskowe), masaż pneumatyczny przerywany i sekwencyjny.

8. Jakie są przyczyny żylaków?

Żylaki, czyli trwałe wydłużenie i poszerzenie żył, mogą mieć różne umiejscowienie (np. żylaki powrózka nasiennego, żylaki odbytu). Objęte nimi żyły powierzchowne stają się widoczne przez skórę, pojawiają się też kręte uwypuklenia na przebiegu żył. Problem jednak najczęściej dotyczy kończyn dolnych.

Żylaki są efektem niewydolności żylnej, pojawiają się na skutek braku aktywności ruchowej, słabych mięśni czy uszkodzonych zastawek żylnych. Powstawaniu żylaków sprzyjają m.in.:

• predyspozycje genetyczne,
• długotrwałe stanie lub siedzenie,
• otyłość,
• palenie papierosów,
• niewłaściwa dieta,
• ciąża,
• podeszły wiek.

9. Jakie są metody diagnostyki chorób żył?

W diagnostyce chorób żył wykorzystuje się badania podmiotowe (wywiad), badania fizykalne oraz badania dodatkowe, o których decyduje lekarz. W przypadku podejrzenia zakrzepicy żył głębokich wykorzystuje się skalę Wellsa.

Jednym z częściej przeprowadzanych badań w diagnostyce chorób żył jest badanie USG Doppler, które pozwala ocenić wydolność żył (określić przepływ krwi i zmierzyć przekrój).

Lekarz może zdecydować także o innych badaniach, np. flebografii, pletyzmografii, flebodynamometrii, czy angiografii. Czasem konieczne może być także wykonanie badań laboratoryjnych, oceniających parametry krzepnięcia.

10. Jakie są metody leczenia żylaków?

Żylaki można leczyć zachowawczo i poprzez leczenie zabiegowe. Leczenie zachowawcze obejmuje eliminację czynników ryzyka, kompresjoterapię (stosowanie podkolanówek, pończoch, rajstop i bandaży), farmakoterapię (żele, maści, tabletki o działaniu przeciwzapalnym, ochronnym, redukującym ciężkość nóg i usprawniającym napięcie ścian naczyń krwionośnych).

Do metod leczenia żylaków kończyn dolnych należy też m.in. skleroterapia, laser frakcyjny, wykorzystanie pary wodnej i fal radiowych.

Gdy leczenie mniej inwazyjnymi metodami nie jest możliwe stosuje się stripping. Jest to operacja metodą klasyczną, która sprowadza się do usunięcia żyły odpiszczelowej, żylaków i przecięciu żył niewydolnych przeszywających.

11. Jak można zapobiegać chorobom żył?

W dbaniu o zdrowie żył pomóc może:

• utrzymywanie prawidłowej masy ciała,
• systematyczna aktywność fizyczna, częste spacerowanie,
• odpowiednie nawodnienie,
• rzucenie palenia,
• unikanie długotrwałego stania, czy unieruchomienia (w przypadku pracy siedzącej wykonywanie przerw),
• unikanie obcisłych ubrań,
• odpoczywanie z nogami do góry (ułatwia to powrót żylny),
• rezygnacja z zabiegów rozgrzewających (np. sauna).

W profilaktyce chorób żył duże znaczenie ma także zdrowa dieta, która wspomaga także funkcje układu krążenia. Wskazane jest ograniczenie cukru, kawy, tłuszczów zwierzęcych, czy alkoholu. Podstawą diety powinny być warzywa i owoce. Wskazane są chude mięsa, chudy nabiał, jaja, oleje roślinne. Można sięgać po rośliny strączkowe, nasiona, orzechy i pełnoziarniste produkty zbożowe.

12. Jakie są powikłania związane z chorobami żył?

Nieleczona niewydolność żylna może prowadzić do niegojących się ran, owrzodzeń, drętwienia kończyn, bólu, obrzęków, zakrzepicy żył głębokich. W przypadku żylaków może dochodzić do pękania zmienionych chorobowo naczyń oraz powstania w nich zakrzepu.

Jednym z groźniejszych powikłań związanych z chorobami żył jest stanowiąca zagrożenie dla zdrowia i życia zatorowość płucna. To nagłe zwężenie lub zamknięcie tętnicy płucnej (lub części jej rozgałęzień) przez materiał zatorowy.

13. Jakie są czynniki ryzyka wystąpienia zakrzepicy?

Czynniki ryzyka rozwoju zakrzepicy to przede wszystkim:

• otyłość,
• rodzinne obciążenie zakrzepicą,
• żylaki kończyn dolnych,
• okres ciąży i połogu,
• urazy,
• niewydolność serca,
• choroby zapalne jelit,
• zespół nerczycowy,
• długotrwałe unieruchomienie,
• nowotwory złośliwe, leczenie przeciwnowotworowe,
• niektóre leki (doustna antykoncepcja hormonalna lub hormonalna terapia zastępcza),
• trombofilia,
• wiek (powyżej 40 lat),
• odwodnienie i gorączka.

Zakrzepica żył powierzchownych może wystąpić na skutek uszkodzenia żyły (po pobraniu krwi, podaniu leku, czy wprowadzeniu cewnika).

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.