Cefalosporyny – generacje, działanie i skutki uboczne

Cefalosporyny to pochodne kwasu 7-aminocefalosporynowego i półsyntetyczne antybiotyki β-laktamowe o szerokim spektrum działania bakteriobójczego. Po raz pierwszy prekursory cefalosporyn zostały wyizolowane z hodowli grzyba Cephalosporium acremonium w 1948 roku przez Giuseppe Brotzu.

Na czym polega aktywność cefalosporyny? Ta grupa chemioterapeutyków wykazuje działanie bakteriobójcze. Substancje wiążą się z enzymami bakterii i poprzez proces syntezy ściany komórkowej hamują ich wzrost.

Zastosowanie cefalosporyn, ze względu na szerokie spektrum działania przeciwbakteryjnego i względnie małą toksyczność, jest bardzo szerokie. Uznaje się je za bardzo skuteczne.

Cefalosporyny a penicylina

Cefalosporyny swoją budową oraz mechanizmem działania są podobne do penicylin. Mają czteroczłonowy rdzeń i pierścień β-laktamowy, z tą różnicą, że cefalosporyny mają dodatkowy atom w pierścieniu bocznym. Oznacza to, że patogeny wrażliwe na penicyliny są zwykle wrażliwe na cefalosporyny. Wyjątkiem są rodzaje Listeria oraz Pasteurella.

Cefalosporyny dzielą się na kilka grup. Różnice między nimi dotyczą działania przeciwbakteryjnego, właściwości farmakokinetycznych oraz działań niepożądanych.

Wyróżnia się antybiotyki różnych generacji: I, II, III, IV i V. Im wyższy stopień generacji, tym silniejsze działanie na bakterie Gram-ujemne. Co istotne, cefalosporyny kolejnych generacji różnią się nie tylko pod względem spektrum przeciwbakteryjnego czy farmakokinetyki, ale i odporności na beta-laktamazy.

Cefalosporyny I generacji wykorzystuje się w leczeniu ziarenkowców oraz pałeczek (nie sprawdzają się przy zakażeniach wywołanych przez pałeczki salmonelli i bakterie z rodziny Proteus).

Stanowią alternatywę dla penicylin w przypadku trudnych do leczenia zakażeń dróg moczowych. Działają silniej na bakterie Gram-dodatnie niż na Gram-ujemne.

Cefalosporyny II generacji działają silniej na bakterie Gram-ujemne niż na Gram-dodatnie są skuteczne w stosunku do ziarenkowców z rodzajów Streptococcus, Staphylococcus, Neisseria, Moraxella, pałeczek Haemophilus influenzae, E. coli oraz pałeczek beztlenowych.

Wykorzystuje się je w celu leczenia:

• zakażenia dróg moczowych i nerek wywołanych przez bakterie Gram-ujemne,
• rzeżączki opornej na penicylinę,
• zakażeń wewnątrzszpitalnych,
• przy ciężkich stanach zapalnych kości.

To lek drugiego wyboru w zakażeniach skóry, tkanek miękkich i dróg oddechowych.

Cefalosporyny III generacji przechodzą przez barierę krew-mózg, działają na bakterie Gram-dodatnie i Gram-ujemne. Wykazują szerokie spektrum działania. Są skuteczne w leczeniu zakażeń opornych na inne antybiotyki.

Cefalosporyny IV generacji przenikają do płynu mózgowo-rdzeniowego, podaje się je jedynie pozajelitowo. Wykazują najszersze spektrum działania ze wszystkich cefalosporyn.

Cefalosporyny V generacji są podawane wyłącznie dożylnie. Mają działanie hamujące rozwój gronkowca metycylinoopornego i innych opornych na leczenie antybiotykowe drobnoustrojów.

Antybiotyki β-laktamowe charakteryzują się stosunkowo małą toksycznością, co wynika z braku powinowactwa do komórek gospodarza. Cefalosporyny, jak wszystkie leki, mogą jednak wywoływać działania niepożądane. To:

• zaburzenia flory bakteryjnej, bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunki antybiotykowe i poantybiotykowe,
• reakcje uczuleniowe, takie jak rumień, świąd, obrzęk warg, zaczerwienienie spojówek, łzawienie, świąd nosa, wodnisty katar, trudne do opanowania kichanie, napadowy suchy kaszel, świszczący oddech,
• uszkodzenie nerek,
• zaburzenia krzepliwości krwi, spadek ciśnienia tętniczego,
• zaburzenia rytmu serca,
• objawy ogólnoustrojowe, taki jak ból głowy, niepokój, drgawki.

Zażywając antybiotyki z omawianej grupy trzeba pamiętać, że spożywanie alkoholu podczas terapii cefalosporynami może prowadzić do reakcji disulfiramowej. Jej objawem jest zaczerwienie twarzy, uczucie gorąca, nudności i wymioty oraz duszność i tachykardia.

Według Klasyfikacji FDA ryzyka stosowania leków w czasie ciąży cefalosporyny należą do kategorii B. Oznacza to, że w badaniach na zwierzętach nie wykazano zagrożenia dla płodu, jednak wpływ tego typu leków na ciążę człowieka nie jest potwierdzony w badaniach klinicznych.