PSA - co to jest, normy, wzrost i spadek poziomu PSA

PSA to swoisty antygen sterczowy (z ang. Prostate Specific Antigen), białko specyficzne dla nasienia, czyli ejakulatu. Do wytwarzania PSA dochodzi w komórkach nabłonka kanalików prostaty.

Swoisty antygen sterczowy u zdrowych mężczyzn jest uwalniany z prawidłowych komórek stercza do krwiobiegu jedynie w śladowych ilościach. Jeśli jednak mężczyzna choruje na raka prostaty, następuje znaczny wzrost poziomu PSA we krwi. PSA ma szerokie zastosowanie w praktyce klinicznej jako marker nowotworu prostaty.

Badanie PSA powinni wykonywać mężczyźni, którzy:

• leczą raka prostaty – pacjenci muszą regularnie badać PSA, aby sprawdzić czy stan zdrowia ulega zmianie,
• ukończyli 50. rok życia – w tym wieku mężczyźni są bardziej narażeni na występienie choroby,
• zauważyli niepokojące objawy – częste oddawanie moczu, osłabienie strumienia moczu, notoryczne uczucie parcia na pęcherz,
• poddali się chirurgicznemu usunięciu gruczołu – u tych pacjentów po miesiącu poziom PSA całkowitego powinien być znikomy.

Pacjent na dwa dni przed badaniem PSA całkowitego powinien ograniczyć stosunek seksualny, a także jazdę na rowerze. Oznaczenie PSA całkowitego może być wykonane o dowolnej porze dnia.

Pacjent zgłasza się do gabinetu, gdzie specjalista pobiera krew z żyły łokciowej. Taka próbka wysyłana jest natychmiastowo do dalszych badań. Koszt badania PSA całkowitego wynosi około 20 złotych.

Prawidłowa wartość poziomu PSA wynosi od 0,0 do 4,0ng/ml.

• 0,0 - 4,0ng/ml – wszyscy zdrowi mężczyźni poniżej 40. roku życia,
• 4,0 - 10,0ng/ml – u 3% zdrowych mężczyzn po czterdziestce.

Interpretacja wzrostu PSA w przedziale 4,0-10,0ng/ml stanowi niemałe wyzwanie, ponieważ w tych granicach zmniejsza się swoistość oraz czułość testu PSA. Zakres ten bywa określiany mianem "szarej strefy" badania PSA.

Badanie PSA jest skuteczne. Stosowane jest zwłaszcza w celu wykrycia bądź wykluczenia nowotworu prostaty we wczesnej jego fazie. PSA daje większe szanse na wyleczenie choroby w przypadku jej wystąpienia.

Wyniki badania PSA przekraczające wartość 10,0 ng/ml powinny budzić u pacjenta i lekarza obawę istnienia nowotworu prostaty. Takie wyniki są wskazaniem do dalszej diagnostyki raka prostaty, wykonuje się wówczas biopsję stercza.

W prawidłowych warunkach poziom PSA w surowicy krwi zależny jest od:

• męskich hormonów płciowych (androgenów),
• wieku – stężenie PSA rośnie wraz z wiekiem i u mężczyzn zdrowych wzrasta o 0,04ng/ml w ciągu roku,
• objętości stercza – na każdy centymetr sześcienny tkanki prostaty notuje się wzrost poziomu PSA o 4%,
• rasy – Afroamerykanie mają wyższe stężenie PSA niż mężczyźni rasy białej,
• ejakulacji – powoduje ona podwyższenie poziomu PSA we krwi, co może być przyczyną błędnych wyników badania.

W warunkach patologicznych wzrost stężenia PSA spowodowany jest uszkodzeniem komórek prostaty, co sprzyja ułatwionemu przenikaniu antygenu do krwi.

W przypadku podwyższonego poziomu PSA we krwi można przypuszczać toczący się w sterczu proces chorobowy. Najczęstsze choroby prostaty, powodujące wzrost PSA w surowicy to:

• rak prostaty;
• przerost prostaty;
• zapalenie gruczołu krokowego.

Wzrost poziomu PSA

Do przejściowego podwyższenia poziomu PSA we krwi może dojść w wyniku mechanicznego podrażnienia prostaty, na przykład po wprowadzeniu cewnika do pęcherza lub na skutek następujących procedur medycznych:

• biopsja z gruczołu krokowego;
• ultrasonografia przezodbytnicza;
• cystoskopia (wziernikowanie pęcherza);
• masaż gruczołu krokowego,
• przezcewkowe zabiegi przeprowadzane na pęcherzu i na prostacie.

Spadek poziomu PSA

Spadek poziomu PSA ma najczęściej miejsce na skutek leczenia raka prostaty, czyli:

• po radioterapii,
• po zabiegu wycięcia prostaty z guzem nowotworowym,
• podczas hormonoterapii raka prostaty.

Zmniejszenie stężenia PSA we krwinastępuje również podczas leczenia gruczolaka stercza za pomocą pochodnych finasterydu. Lek ten ma wpływ na środowisko hormonalne stercza.

Rośnie liczba mężczyzn po 50. roku życia, którzy doświadczają problemów z prostatą, czyli z gruczołem krokowym. Schorzenia w obrębie prostaty objawiają się najczęściej dolegliwościami ze strony układu moczowego:

• zmienność, osłabienie oraz przerywanie strumienia moczu,
• sączenie się moczu z cewki moczowej,
• wydłużenie czasu mikcji (oddawania moczu),
• nietrzymanie moczu w pęcherzu z powodu jego przepełnienia,
• częste oddawanie moczu w nocy;
• częstomocz,
• uczucie zalegania moczu,
• gwałtowne parcie na mocz i jego popuszczanie,
• niewielka objętość mikcji.

Źródła

1. Babayan R.K., Oates R.D., Siroky M.B. Podręcznik urologii, diagnostyka i leczenie, Czelej, Lublin 2006, ISBN 83-89309-74-2
2. Borkowski A. Urologia - podręcznik dla studentów medycyny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008, ISBN 978-83-200-3758-6
3. Kabata J., Kalinowski L., Szczepańska-Konkel M., Angielski S. Badania laboratoryjne w codziennej praktyce - wartości referencyjne i interprertacje, Makmedia, Gdańsk 2005 , ISBN 83-88322-18-4
4. Dembińska-Kieć A., Naskalski J.W., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2009, ISBN 978-83-7609-137-2