Jak skutecznie walczyć z nałogami? Polska na końcu Europy w nowoczesnych terapiach uzależnień

Dyskusję moderowały Marta Biernacka-Miernik i Joanna Dargiewicz-Rożek, ekspertki z InstytutuWsparcia Pracownika i Edukacji Zdrowotnej, think tanku działającego przy Polskim Stowarzyszeniu ESG. Odbyła się ona podczas Forum Innowatorów Biznesu 2025. W panelu wzięli udział specjaliści z zakresu kardiologii, psychoterapii oraz ESG. Eksperci rozmawiali o rosnącym obciążeniu zdrowotnym polskich pracowników, roli profilaktyki i skuteczności podejścia harm reduction w walce z uzależnieniami.

Zdaniem panelistów polskie firmy i państwo wciąż zbyt wolno adoptują nowoczesne rozwiązania, które mogłyby realnie zmniejszyć obciążenia zdrowotne społeczeństwa np. wychodzenie z nikotynizmu. Uchwalane są za to kolejne ustawy wprowadzające restrykcje, zakazy i wyższe podatki. Aktualnie procedowane są zmiany w tzw. podatku cukrowym, chodź eksperci nie dostrzegli żadnych pozytywnych społecznych zmian od momentu jego wprowadzenia. Rząd pracuje także nad ustawą zakazującą aromatów w saszetkach nikotynowych, choć stanowią one promil rynku i zawierają czystą nikotynę.

Rośnie liczba chorób cywilizacyjnych

Polska znajduje się w dramatycznej sytuacji zdrowotnej. Uzależnienia i choroby cywilizacyjne są dziś jednym z największych zagrożeń dla zdrowia pracowników i stabilności gospodarki. Ogromnym problemem pozostają choroby układu krążenia. Szacuje się, że rocznie przyczyniają się one do ok. 160 000 zgonów, co stanowi około 34,8 proc. wszystkich. To więcej niż wynosi średnia unijna (31,4 proc.)*.

Jak podkreśla dr Małgorzata Jasiewicz, kardiolożka i nauczyciel akademicki – to, co wpływa na rozwój chorób cywilizacyjnych, to niewielka aktywność fizyczna, złe nawyki żywieniowe, stres i używki.

Amerykańskie Towarzystwo Kardiologiczne opracowało koncepcję tzw. "ósemki dla zdrowia", obejmującej m.in. zdrową dietę, aktywność fizyczną, sen, unikanie używek oraz kontrolę masy ciała, cholesterolu, cukru i ciśnienia krwi. Life’s Essential 8 pozwala zmniejszyć ryzyko chorób cywilizacyjnych i wydłużyć życie w dobrym zdrowiu nawet o kilkanaście lat. W Polsce wskaźniki ryzyka, mierzone m.in. przez DALI (Disability Adjusted Life Years), są nawet 3-krotnie wyższe niż średnia europejska.

Europa stosuje harm reduction, Polska wciąż wierzy w zakazy

Jedną z przyczyn chorób cywilizacyjnych są nałogi. W opinii psychoterapeuty Bartłomieja Żukowskiego, założyciela Ośrodka Psychoterapii i Leczenia Uzależnień Sensica, uzależnienia mają silne fundamenty emocjonalne: – Alkohol, narkotyki, hazard czy objadanie się to sposób samoregulacji.

Szczególnie niepokojące są dane dotyczące palenia. W Polsce jest około 30 proc. palaczy. Jesteśmy na poziomie Rumunii i Węgier. To jeden z obszarów, w których wciąż przegrywamy. Jedną z głównych przyczyn takiej sytuacji jest brak stosowania aktualnych metod leczenia opartych na dowodach naukowych.

W wielu krajach europejskich, m.in. w Szwecji, zastosowanie rozwiązań bazujących na harm reduction, zwłaszcza woreczków nikotynowych, doprowadziło do historycznie niskiego poziomu palenia oraz spadku liczby nowotworów płuc – zauważa dr Małgorzata Jasiewicz. Harm reduction to podejście, którego celem jest zmniejszenie szkód związanych z ryzykownymi zachowaniami (np. używaniem substancji), bez konieczności wprowadzenia całkowitej abstynencji. Warto podkreślić, że Polska posiada program harm reduction tylko dla osób uzależnionych od opiatów – pacjenci otrzymują m.in. metadon i sterylne materiały.

– Ten program funkcjonuje i jest wzorcowy dla Europy. Niestety nie mamy takiego programu, jeśli chodzi o palenie papierosów – wskazuje Bartłomiej Żukowski.

W państwach europejskich – od Szwecji po Wielką Brytanię i Czechy – polityka ta przynosi wymierne efekty: spadek liczby osób uzależnionych, zmniejszenie zachorowalności, redukcję kosztów dla systemu i gospodarki.

– Zakazy i nakazy nie działają. Osoby i tak znajdą sposób, często bardziej ryzykowny i niebezpieczny. Musimy wybierać mniejsze zło – podsumowuje terapeuta.

Jednym z najbardziej poruszających fragmentów debaty były obserwacje kliniczne dr Jasiewicz. Po zawale palaczami pozostaje 60 proc. osób, 62 proc. nie podejmuje nawet 30-minutowego spaceru dziennie. Mimo rozbudowanego systemu profilaktyki wtórnej, takiego jak KOZ, który zapewnia roczną, skoordynowaną opiekę po zawale, wielu pacjentów powraca do wcześniejszych niezdrowych nawyków. To pokazuje, że zmiana jest ekstremalnie trudna, dlatego rozwiązania harm reduction, jak choćby alternatywne metody dostarczania nikotyny, są często jedyną realistyczną ścieżką zmniejszania szkód zdrowotnych.

Potrzebujemy systemowej edukacji zdrowotnej

Norbert Pietrykowski, poseł Polski 2025 jest zdania, że Polska wciąż nie potrafi zbudować nowoczesnych, skutecznych programów profilaktycznych. Przeszkodą są środowiska polityczne, które konsekwentnie podważają znaczenie edukacji zdrowotnej. – Mamy partie wsteczne, jeżeli mam to powiedzieć wprost. Takie partie będą negować wszystko, co niesie świat medycyny, a przede wszystkim profilaktykę. Chorymi ludźmi łatwiej się zarządza – podkreśla.

Poseł Pietrykowski odwołuje się przy tym do niechlubnych statystyk, które nazywa "piątką hańby" Polski: pierwszego miejsca w Europie pod względem otyłości dzieci, drugiego w liczbie prób samobójczych wśród młodzieży, trzeciego w rozpowszechnieniu palenia papierosów, czwartego w skali depresji oraz piątego w zakresie ryzykownych zachowań seksualnych.

Zdaniem posła jedyną realną odpowiedzią na te problemy jest wprowadzenie powszechnej i dobrze zaprojektowanej edukacji zdrowotnej. Brak politycznej zgody na systemowe wdrożenie takich działań powoduje jednak, że mimo narastających wyzwań zdrowotnych, młodzi ludzie wciąż pozostają bez odpowiedniego wsparcia.

Polska potrzebuje odwagi, nauki i pragmatyzmu Wnioski płynące z debaty "Zdrowie pracowników jako inwestycja w przyszłość biznesu" jasno wskazują, na fundamentalne pytanie, które pojawia się dziś przed nami: czy chcemy nadal leczyć skutki, czy wreszcie zaczniemy zapobiegać przyczynom? Europejskie przykłady dowodzą, że odważna, pragmatyczna i oparta na nauce polityka przynosi efekty. Polska, jeśli chce pozostać gospodarką odporną i konkurencyjną, musi jak najszybciej pójść tą drogą.