Jaką rolę w naszym organizmie pełni mikroflora jelitowa?

Mikroflora jelitowa zwana też mikrobiomem to bardzo skomplikowany i zróżnicowany gatunkowo ekosystem. Liczba drobnoustrojów 10-krotnie przewyższa liczbę komórek przewodu pokarmowego. Łączna masa bakterii zasiedlających jelita wynosi około 2 kilogramów.

Są wśród nich bakterie pożyteczne (szczególnie bakterie z rodzaju Bifidobacterium i Lactobacillus), komensalne (między innymi bakterie z rodzaju Bacteroides) oraz drobnoustroje potencjalnie chorobotwórcze (z rodzaju Clostridium, Staphylococcus, Pseudomonas).

Gdy jesteśmy zdrowi, w przewodzie pokarmowym panuje bakteryjna homeostaza (równowaga). Oznacza to, że liczba bakterii prozdrowotnych i komensalnych przewyższa ilość bakterii potencjalnie chorobotwórczych. W niektórych sytuacjach jednak dochodzi do zaburzenia tej harmonii.

Każdy z nas ma unikalną mikroflorę jelitową. Coraz częściej mówi się nawet o "bakteryjnym odcisku palca". Proces kształtowania mikrobiomu rozpoczyna się w momencie porodu, a sposób zakończenia ciąży – drogą naturalną bądź zabiegiem cesarskiego cięcia – ma tu istotne znaczenie. Dziecko w trakcie porodu naturalnego przejmuje z pochwy matki korzystne bakterie, będące pierwszymi drobnoustrojami kolonizującymi jałowy dotychczas przewód pokarmowy noworodka.

Dziecko rodzone drogą cesarskiego cięcia jest kolonizowane z opóźnieniem, a bakterie pochodzą najczęściej ze środowiska szpitalnego. Równie istotny dla kształtowania ekosystemu jelitowego jest sposób karmienia noworodka i niemowlęcia. W wieku 7 lat dziecko ma już ostatecznie ukształtowany mikrobiom, bardzo podobny do tego, jaki mają dorośli.

Bakterie bytujące w jelitach nie znajdują się tam bez powodu. Pełnią szereg istotnych funkcji, z których najważniejsze to: metaboliczna, troficzna i immunologiczna.

Drobnoustroje zasiedlające kręte korytarze jelit mają za zadanie rozkładać resztki pokarmowe w procesie fermentacji. To właśnie w ten sposób powstają krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (ang. short chain fatty acids – SCFA), a wśród nich kwas masłowy, propionowy i octowy. Stanowią one źródło energii dla komórek nabłonka jelita grubego.

Bakterie bytujące w jelitach biorą udział w tworzeniu niezbędnych witamin z grupy B i K. Wspomagają również przyswajalność elektrolitów oraz niektórych składników mineralnych, m.in. magnezu, wapnia i potasu. Mają również korzystny wpływ na metabolizm tłuszczów w wątrobie.

Jedną z istotnych funkcji mikroflory jelit jest ochrona nabłonka jelita przed działaniem toksyn oraz kolonizacji (zasiedlania) jelita przez drobnoustroje chorobotwórcze. Bakterie jelitowe biorą udział w produkcji śluzu, odgrywającego istotną rolę w ochronie nabłonka jelitowego. Mikroflora jelitowa reguluje również pracę układu odpornościowego GALT, zlokalizowanego w przewodzie pokarmowym. Nie bez powodu mówi się, że 80 proc. naszej odporności znajduje się w jelitach.

Układ mikroflory jelitowej podlega dynamicznym zmianom, niestety często są one niekorzystne. Negatywny wpływ na ekosystem jelitowy wywierają antybiotyki, stąd w trakcie leczenia a nawet kilka tygodni po jego zakończeniu zaleca się przyjmowanie probiotyków.

Zmiany jakościowe i ilościowe w obrębie mikroflory wywołać mogą też niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz inhibitory pompy protonowej (leki stosowane w łagodzeniu objawów refluksu oraz w trakcie leczenia choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy).

Do zaburzenia równowagi mikroflory jelitowej przyczynić się może także źle zbilansowana dieta, szczególnie jeśli jest uboga w błonnik pokarmowy. Na kompozycję ekosystemu jelitowego niekorzystny wpływ ma również przewlekły stres.

Mikroflora jelit zmienia się też wraz z wiekiem. Różnice w składzie mikrobiomu mają również związek z warunkami środowiskowymi, genotypem oraz pochodzeniem etnicznym. Inny jest przykładowo układ mikroflory u mieszkańców Afryki a inny u Europejczyków.

Zaburzenia mikroflory jelit sprzyjać mogą rozwojowi szeregu problemów zdrowotnych. Szacuje się przykładowo, że dominacja pewnych grup bakterii w przewodzie pokarmowym sprzyjać może rozwojowi nadwagi i otyłości. Badany jest ponadto związek pomiędzy kompozycją mikrobiomu a zwiększonym ryzykiem rozwoju takich chorób jak zespół jelita nadwrażliwego, nieswoiste choroby zapalne jelit, choroby wątroby, a nawet zmiany nowotworowe.

Mikroflora zasiedlająca ludzki organizm jest zagadnieniem, które fascynuje naukowców. Wielu z nich zaangażowało się w międzynarodową inicjatywę Human Microbiome Project (HMP). Jej celem jest poznanie i scharakteryzowanie mikroorganizmów tworzących ekosystem jelitowy.

W oparciu o uzyskane wyniki być może będzie możliwe opracowanie nowych, skutecznych terapii czy leków w szeregu jednostek chorobowych. Uwodniono dotychczas pozytywny wpływ prebiotyków i probiotyków na układ mikroflory jelitowej. Korzystny wpływ na ekosystem bakteryjny jelita ma również suplementacja krótkołańcuchowymi kwasami tłuszczowymi, m.in. maślanem sodu.

Obecne w naszych jelitach bakterie mają ogromny wpływ na funkcjonowanie całego organizmu. W znacznej mierze to one odpowiadają za nasze zdrowie i dobre samopoczucie. Z tego też względu warto zadbać o równowagę bakteryjną naszych jelit.

Weryfikacja merytoryczna artykułu - dr Patrycja Szachta

Partnerem artykułu jest marka Debutir