"Pierwszy sygnał" uszkodzenia nerek, wątroby. Kluczowe badanie

Choroby sercowo-naczyniowe są przyczyną około 180 tysięcy zgonów w Polsce. Natomiast liczba zgonów z powodu chorób nowotworowych sięga prawie 100 tys. Dlatego powinniśmy regularnie kontrolować stan naszego zdrowia i wykonywać badania profilaktyczne. Pozwalają one wykryć choroby na bardzo wczesnym etapie, zanim pojawią się jakiekolwiek objawy.

- Wiele poważnych schorzeń, takich jak choroby serca, cukrzyca, choroby wątroby czy nowotwory, rozwija się latami po cichu, a pacjent zgłasza się do lekarza dopiero wtedy, gdy problem jest już zaawansowany. Wtedy leczenie bywa trudniejsze, dłuższe i obciążające. Profilaktyka to również możliwość realnego wpływu na swoje zdrowie. Wczesne nieprawidłowości w badaniach często dają się skorygować zmianą stylu życia, diety czy włączeniem leczenia, zanim dojdzie do trwałych powikłań. To ogromna różnica między "zapobieganiem" a "gaszeniem pożaru" - mówi w rozmowie z WP abcZdrowie specjalistka chorób zakaźnych dr n. med. Karolina Pyziak-Kowalska.

Lekarka podkreśla, że regularne wykonywanie badań profilaktycznych nie jest "szukaniem chorób na siłę", lecz narzędziem do świadomego dbania o zdrowie, tak samo, jak przegląd techniczny samochodu czy regularne badania stomatologiczne. Jednak nie powinniśmy poprzestać na powszechnych badaniach takich jak morfologia czy badanie moczu.

- Morfologia i badanie moczu są podstawowe, tanie i łatwo dostępne, dlatego stały się symbolem profilaktyki. Dają one bardzo szeroki, choć ogólny obraz stanu zdrowia i często stanowią pierwszy sygnał ostrzegawczy. Problem polega na tym, że prawidłowa morfologia nie oznacza pełnego zdrowia. Wiele chorób metabolicznych, hormonalnych czy sercowo-naczyniowych przez długi czas nie wpływa na te podstawowe parametry. Jest wiele, kolokwialnie mówiąc, mało znanych badań profilaktycznych, a mogą one nam bardzo dużo powiedzieć na temat stanu naszego zdrowia - podkreśla dr Pyziak-Kowalska.

Jednym z czasami niedocenianych, a bardzo istotnych badań jest lipoproteina(a), czyli parametr związany z ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych. - Podwyższone stężenie Lp(a) jest w dużej mierze uwarunkowane genetycznie i może tłumaczyć zawały czy udary u osób młodych, szczupłych, bez klasycznych czynników ryzyka. Wystarczy wykonać to badanie, by ocenić swoje wrodzone ryzyko - tłumaczy dr Pyziak-Kowalska.

Z ekspertką zgadza się dr n. med. Ewa Uścińska, kardiolog ze Szpitala św. Elżbiety LuxMed Onkologia. W rozmowie z WP abcZdrowie przyznała, że choć badanie nie jest często wykonywane, to może ujawnić, czy jesteśmy "kandydatem" do zawału lub udaru.

- Jest to bardzo ważne i nowoczesne badanie i, co ciekawe, znalazło się na liście badań, które możemy wykonać w ramach programu Moje Zdrowie. To doskonała wiadomość. Polega na pobraniu krwi, więc nie jest inwazyjne - wyjaśniła lekarka.

Jednak lista mało znanych, lecz istotnych z punktu widzenia profilaktyki badań jest zdecydowanie dłuższa. - Innym przykładem jest ferrytyna, która nie tylko pokazuje zapasy żelaza, ale bywa wskaźnikiem przewlekłego stanu zapalnego lub chorób wątroby. ALT, AST, GGTP, choć dostępne, są często ignorowane, a mogą wcześnie sygnalizować stłuszczenie wątroby czy toksyczne jej uszkodzenie. Przeciwciała anty-HCV, badanie przesiewowe w kierunku przewlekłego zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu C, również moim zdaniem jest wykonywane zbyt rzadko. Coraz większe znaczenie mają też badania takie jak badanie albuminy w moczu, które może być pierwszym sygnałem uszkodzenia nerek lub powikłań metabolicznych - wylicza dr Pyziak-Kowalska.

Lekarka dodaje, że na niektóre z tych badań możemy dostać skierowanie od lekarza rodzinnego lub są one dostępne w programach profilaktycznych. - Część badań rzeczywiście jest dostępna w ramach podstawowej opieki zdrowotnej, jeśli lekarz ma ku temu wskazania kliniczne. Lipidogram, próby wątrobowe czy TSH są często refundowane i mogą być zlecane przez lekarza rodzinnego - podnosi dr Pyziak-Kowalska.

- Programy profilaktyczne, takie jak Moje Zdrowie, oferują rozszerzony pakiet badań przesiewowych, szczególnie dla osób dorosłych z grup ryzyka. W ich ramach można wykonać m.in. badania metaboliczne, ocenę ryzyka sercowo-naczyniowego czy wczesne wykrywanie chorób przewlekłych (np. lipoproteina (a), przeciwciała anty HCV czy antygen HBs) oraz PSA. Należy jednak uczciwie powiedzieć, że nie wszystkie nowoczesne czy "niszowe" badania są standardowo refundowane. Czasem warto wykonać je odpłatnie – dodaje.

Ekspertka przyznaje, że warto na tę szeroką profilaktykę postawić, a potwierdzają to historie jej pacjentów. Pokazują one, że pozornie "drobne" odchylenia w badaniach lub wykonanie jednego dodatkowego testu może ujawnić choroby, które przez lata rozwijają się bezobjawowo.

- Przykładem może być mężczyzna około 35. roku życia, który zgłosił się z przewlekłym zmęczeniem, bólami stawów i obniżoną tolerancją wysiłku. Podstawowe badania, w tym morfologia, były prawidłowe, dlatego przez długi czas objawy były bagatelizowane. Dopiero rozszerzenie diagnostyki o ferrytynę i wysycenie transferyny ujawniło znaczne przeciążenie żelazem, co doprowadziło do rozpoznania hemochromatozy - choroby genetycznej, która nieleczona prowadzi do uszkodzenia wątroby, serca i stawów. Wczesne wykrycie pozwoliło na szybkie wdrożenie leczenia i uniknięcie nieodwracalnych powikłań - opowiada dr Pyziak-Kowalska.

Lekarka wspomina też o pacjentce, która przez lata czuła się zdrowa i nie zgłaszała istotnych dolegliwości. W rutynowych badaniach profilaktycznych wykonano próby wątrobowe, które wykazały nieznacznie podwyższoną aktywność enzymów.

- Poszerzenie diagnostyki o badania serologiczne doprowadziło do wykrycia przewlekłego zakażenia wirusem HCV, nabytego wiele lat wcześniej, prawdopodobnie w trakcie zabiegu kosmetycznego. Dzięki wczesnemu rozpoznaniu możliwe było szybkie leczenie przeciwwirusowe, które doprowadziło do całkowitego wyleczenia i zapobiegło rozwojowi marskości wątroby - tłumaczy lekarka.

- Dlatego apeluję - jeśli jakieś objawy nas niepokoją, to nie poprzestawajmy na "podstawowych" badaniach. Zawsze poszerzajmy diagnostykę, żeby dowiedzieć się, czym te symptomy są spowodowane - podsumowuje ekspertka.

Anna Klimczyk, dziennikarka Wirtualnej Polski