Układ współczulny – budowa, funkcje i zaburzenia

Układ współczulny, nazywany również układem sympatycznym lub pobudzającym, jest odpowiedzialny za aktywność organizmu. Wraz z układem przywspółczulnym tworzy autonomiczny układ nerwowy (wegetatywny). Układ nerwowy człowieka składa się z układów: somatycznego i autonomicznego.

Układ somatyczny dzieli się na:

• układ piramidowy,
• układ pozapiramidowy.

Układ autonomiczny dzieli się na: układ współczulny (sympatyczny), przywspółczulny (parasympatyczny).

Autonomiczny układ nerwowy odpowiada za reakcje, których świadomie nie kontrolujemy. Układ somatyczny jest jego przeciwieństwem. Oznacza to, że odpowiada za wykonywanie czynności świadomych.

Podstawowymi jednostkami układów są komórki nerwowe (neurony), odpowiedzialne za odbieranie bodźców z otoczenia, a następnie przetwarzanie ich na impulsy. Te, biegnąc do mózgu, wywołują różne odczucia lub działanie.

Układ współczulny zbudowany jest z neuronów zazwojowych oraz przedzwojowych. Układ pobudzający obejmuje między nerwy krzyżowe, sercowe, lędźwiowe czy piersiowe.

Zalicza się do niego również sploty: płucny, sercowy, trzewny, podbrzuszny, przełykowy oraz tętniczo-szyjny. Wyróżnia się także zwoje szyjne, zwój gwiaździsty, zwój piersiowy oraz zwój lędźwiowy i krzyżowy.

Wśród struktur układu współczulnego wymienia się także sieć tzw. nerwów trzewnych. Słupy zwojów układu współczulnego, które są połączone ze sobą gałęziami nerwowymi międzyzwojowymi, tworzą element układu współczulnego - pień współczulny.

Podstawowe ośrodki układu współczulnego znajdują się w rdzeniu kręgowym i rozciągają się pomiędzy końcowym odcinkiem szyjnej a lędźwiową częścią rdzenia kręgowego. Stąd kierowane są przedzwojowe włókna współczulne, docierające do zwojów układu współczulnego.

Funkcja współczulnego układu nerwowego opiera się na zwiększaniu możliwości człowieka do działania. To dlatego pod wpływem pobudzenia współczulnego ogólnie organizm jest gotowy do walki.

Układ sympatyczny odpowiada za pobudzanie reakcji organizmu na bodźce pochodzące z otoczenia. To między innymi:

• hamowanie strumienia moczu,
• nasilanie rozkładu tłuszczu w organizmie,
• przyspieszanie oddechu,
• powiększanie źrenic,
• rozszerzanie oskrzeli i wydzielanie śluzu oskrzelowego,
• kurczenie się oraz rozkurczanie tętnic,
• spowalnianie perystaltyki jelit,
• skurcze macicy podczas ciąży i porodu,
• wzrost kurczliwości serca,
• wytrysk nasienia,
• wydzielanie potu,
• wydzielanie śliny
• wydzielanie hormonów,
• zwężanie naczyń krwionośnych powodujące wzrost ciśnienia.

Układ sympatyczny mobilizuje organizm, a jego wzmożoną aktywność obserwuje się podczas silnego wysiłku fizycznego czy w sytuacjach stresowych. Oznacza to, że układ pobudzający funkcjonuje głównie w ciągu dnia, gdy niezbędna jest większa aktywność organizmu.

Z kolei układ przywspółczulny, nazywany również hamującym, działa w sposób przeciwny do układu współczulnego: hamuje reakcje organizmu. Układ ten obejmuje ośrodki zlokalizowane w pniu mózgu oraz rdzeniu kręgowym, a także sploty śródpiersiowy, miedniczy oraz trzewny.

Układ przywspółczulny jest aktywny, gdy organizm odpoczywa. Działa głównie w nocy, podczas relaksu i regeneracji organizmu. Jak można się spodziewać, układ przywspółczulny odpowiada za:

• zmniejszenie kurczliwości serca,
• kurczenie się pęcherza moczowego,
• spowalnianie akcji serca,
• zwężanie się źrenic,
• przyspieszanie perystaltyki jelit,
• rozszerzenie naczyń krwionośnych w obszarze przewodu pokarmowego,
• rozszerzanie się naczyń krwionośnych powodujące spadek ciśnienia.

Układy – współczulny i przywspółczulny - są od siebie zależne i działają w sposób komplementarny. To dlatego ich prawidłowe funkcjonowanie wpływa na stan całego organizmu. Czasem jednak równowaga między pracą układów zostaje zaburzona.

Dzieje się tak, gdy układ współczulny jest zbyt często stymulowany, a organizm nie ma wystarczająco dużo czasu na regenerację. Co robić, by zapewnić prawidłową współpracę między układami? Istotna jest zarówno optymalna ilości regeneracyjnego snu, jak i zalezienie czasu na odpoczynek i relaks.

Kluczowy zatem jest zdrowy, higieniczny tryb życia. Jest to ważne, ponieważ zaburzenia pracy autonomicznego układu nerwowego mogą prowadzić do pojawienia się różnych zaburzeń i problemów zdrowotnych.