Aleksja – przyczyny, diagnostyka i leczenie

Aleksja, czyli niezdolność czytania, jest zaburzeniem objawiającym się częściową lub całkowitą niezdolnością rozumienia słowa pisanego (drukowanego). Zjawisko bywa nazywane word blindness ("ślepota na słowa") lub visual aphasia ("afazja wzrokowa").

Osoby cierpiące na aleksję nie zgłaszają zaburzeń wzroku, rozumieją wymawiane słowa. Nie mają problemów ze słuchem, odbieraniem przekazywanych informacji, przetwarzaniem ich i interpretowaniem. Charakterystyczna dla osób cierpiących na aleksję jest anomia – problem z właściwym doborem słów.

Niezdolność czytania może być zarówno wrodzona, jak i nabyta, całkowita bądź częściowa. Aleksja całkowita obejmuje brak umiejętności czytania i zaburzenia pisania, czyli agrafię. Aleksja częściowa (nazywana także czystą ślepotą słów, aleksją bez agrafii), cechuje się niezdolnością do czytania całych wyrazów, przy zachowanej umiejętności pisania. Co interesujące, osoba nią dotknięta nie potrafi odczytać samodzielnie zapisanych słów. Aleksji częściowej często towarzyszy prawostronne niedowidzenie połowicze.

Aleksja częściowa dzieli się na:

• aleksję agraficzną, obejmującą problemy z czytaniem liter oraz słów,
• zespół aleksji afatycznej, polegający na upośledzeniu procesów mówienia, interpretowania mowy oraz jej rozumienia.

Przyczyną zaburzenia jest uszkodzenie dominującej, najczęściej lewej półkuli mózgu. Aleksja może pojawić się w wyniku urazu głowy, udaru, guza mózgu. Pod uwagę brane są także inne zaburzenia, dysfunkcje bądź choroby.

To najczęściej konsekwencja uszkodzenia:

• lewego płata ciemieniowego,
• środkowej części płata potylicznego,
• płata skroniowego,
• trzonu ciała modzelowatego mózgu.

Uszkodzenie lewego płata ciemieniowego powoduje zwykle całkowitą aleksję. Przyczyną aleksji częściowej jest najczęściej uszkodzenie w środkowej części płata potylicznego, płata skroniowego i tylnej części ciała modzelowatego. To dlatego informacje wzrokowe, otrzymywane przez prawy płaty potyliczny, nie mogą dotrzeć do zakrętu kątowego w lewej półkuli, z powodu przerwania włókien międzypółkulowych w płacie spoidła wielkiego. W rezultacie osoby dotknięte aleksją częściową widzą, ale nie mogą zinterpretować tego, co widzą.

Przyczyną aleksji nabytej są uszkodzenia mózgu, które uniemożliwiają powiązanie danego dźwięku z prawidłowo rozpoznawaną literą. Przyczyna aleksji wrodzonej nie jest do końca wyjaśniona.

Aleksja wymaga długotrwałej i regularnej rehabilitacji. Podstawą działania jest diagnoza, którą stawia neurolog, neurochirurg, psycholog, psychiatra – zawsze na podstawie wywiadu oraz szczegółowego badania.

W pierwszym etapie leczenie odbywa się pod okiem specjalisty. Później terapię można prowadzić do domu. W neuropsychologicznej terapii zaburzeń czytania można wspomagać się obrazkami, rysunkami, zdjęciami czy slajdami, literami magnetycznymi czy parami obrazkowymi i wyrazowymi (np. gry typu „memo”).

Terapia polega na literowaniu, dzieleniu na sylaby, rysowaniu, pisaniu liter i cyfr, nazywaniu ich, tworzeniu zdań oraz wielokrotnym powtarzaniu tych ćwiczeń. Z czasem rehabilitacja przynosi efekty: osoba chora zaczyna rozpoznawać litery, uczy się je kopiować, nazywać, łączyć w pary i składać w słowa. Istotne podczas rehabilitacji jest systematycznie powtarzanie i utrwalanie zdobytych informacji poprzez czytanie na głos.

Rehabilitacja w przypadku aleksji to proces długotrwały, wymagający - zarówno od osoby dotkniętej zaburzeniem, jak i opiekuna - cierpliwości spokoju i opanowania. Zdecydowanie jednak warto podjąć wysiłek, ponieważ nieumiejętność czytania słowa pisanego znacznie obniża komfort codziennego funkcjonowania.

Aleksja to nie jedyne zaburzenie dotyczące czytania i pisania. Specjaliści wyróżniają kilka odmian zaburzeń w tej materii. To między innymi:

• dysleksja, czyli trudności w płynnym czytaniu (czasem także w pisaniu),
• dysortografia, czyli trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (ortografii),
• dysgrafia, czyli problemy z kaligrafią. To tak zwane brzydkie, trudne do odczytania pismo,
• hiperdysleksja, czyli nieumiejętność czytania ze zrozumieniem, pomimo dobrego opanowania techniki czytania.