Badanie ultrasonograficzne serca płodu

Podstawowa ultrasonograficzna ocena prenatalna serca jest częścią obowiązkowych badań USG płodu w każdym trymestrze ciąży. Jeżeli wtedy zauważy się jakieś nieprawidłowości, poszerza się diagnostykę o bardzo dokładne, specjalistyczne ECHO serca.

Po zapłodnieniu serce powstaje jako jeden z pierwszych narządów małego człowieka. Już około 19. dnia życia wyodrębniają się komórki, które utworzą serce. Na początku składa się ono z jednej komory i jednego przedsionka, które dzielą się na dwie części na przełomie 4. i 5. tygodnia. Następnie dzielą się główne naczynia tętnicze, wychodzące z komór serca – aorta i pień płucny.

Pierwsze skurcze pojawiają się w 22. dniu życia. Prawidłowo serce powinno składać się z dwóch komór (lewej i prawej) oraz dwóch przedsionków (lewego i prawego), przedzielonych przegrodą międzykomorową i międzyprzedsionkową. Aorta wychodzi z komory lewej, a pień płucny z komory prawej. Ponadto, między komorami i przedsionkami oraz przy odejściu dużych naczyń znajdują się zastawki. Chronią one przed cofaniem się krwi podczas skurczów serca.

Pierwszy raz ocenia się serce płodu podczas pierwszego przesiewowego badania USG między 11. a 14. tygodniem ciąży. Wówczas zwraca się uwagę przede wszystkim na liczbę uderzeń serca w ciągu minuty (FHR – czynność serca płodu). Za pomocą tego badania można wcześnie wykryć ciąże zagrożone wystąpieniem wrodzonych wad serca oraz zespołów genetycznych (chorobom dziedzicznym często towarzyszą nieprawidłowości w obrębie serca i dużych naczyń). Należy się zaniepokoić, gdy zaobserwuje się zaburzenia rytmu serca pod postacią nierównego bicia serca lub bradykardii (zbyt wolna akcja serca).

Najdokładniejszą ultrasonograficzną ocenę serca przeprowadza się podczas drugiego przesiewowego badania USG między 18. a 22. tygodniem ciąży. Od 20. do 24. tygodnia wszystkie struktury serca i dużych naczyń są najlepiej widoczne. Są już praktycznie w pełni rozwinięte, ale nie przesłania ich jeszcze tkanka płucna i tkanka kostna żeber. W tym okresie na badanie USG serca płodu składa się ocena:

• zawartości klatki piersiowej,
• położenia i wielkości serca,
• budowy jam serca: symetryczności przedsionków i komór oraz połączeń między nimi,
• połączeń między komorami i głównymi naczyniami (aortą i pniem płucnym),
• skrzyżowania wielkich naczyń,
• czynność serca.

Podczas tak przeprowadzonego USG można wykryć:

• nieprawidłowe położenie serca,
• przerost serca,
• nieprawidłową budowę jam serca oraz patologiczne połączenia między przedsionkami i komorami,
• niektóre wady zastawek,
• nieprawidłowości w obrębie przegrody międzyprzedsionkowej i międzykomorowej,
• wady dużych naczyń, w tym przełożenie wielkich pni tętniczych i aortę typu jeździec,
• zaburzenia rytmu serca.

Jeżeli w czasie któregoś z powyższych badań USG wykryje się nieprawidłowości dotyczące serca lub dużych naczyń, należy bezwzględnie wykonać dokładniejsze ECHO serca płodu w specjalistycznym ośrodku.

Takie badanie wykonuje się w wysoko wyspecjalizowanym ośrodku, przeważnie u kardiologa dziecięcego, specjalizującego się we wrodzonych wadach serca. Do jego wykonania potrzebny jest wysokiej klasy aparat USG przystosowany do badań prenatalnych, wyposażony w odpowiednie oprogramowanie. Pozwala to na bardzo dokładne obejrzenie wszystkich struktur serca i głównych naczyń. Takie badanie trwa przeważnie od 20 do 60 minut. Przyszła mama nie musi się do niego specjalnie przygotowywać. Najlepiej jest je wykonać między 20. a 24. tygodniem ciąży. Czasami ECHO serca płodu wykonuje się już w I trymestrze (między 11. a 14. tygodniem).

Echo serca należy wykonać w przypadku wykrycia czynników ryzyka wystąpienia wad serca lub nieprawidłowości podczas przesiewowego badania USG płodu. ECHO serca po 20. tygodniu przeprowadza się po stwierdzeniu:

• nieprawidłowego obrazu serca i zaburzeń rytmu serca,
• obrzęku płodu,
• wady innych narządów, zwiększonej przezierności karkowej,
• nieprawidłowej ilości wód płodowych,
• patologicznego przepływu krwi w pępowinie,
• wad genetycznych u płodu,
• chorób u matki (wady serca, cukrzycy, układowych chorób tkanki łącznej, fenyloketonurii),
• obciążeń rodzinnych (wad serca, chorób genetycznych),
• infekcji w I trymestrze (toksoplazmoza, różyczka, opryszczka, cytomegalia, parwowiroza),
• w ciąży bliźniaczej z jednym łożyskiem,
• po zapłodnieniu in vitro,
• gdy wcześniej występowały poronienia samoistne,
• jeżeli kobieta przyjmowała toksyczne dla płodu leki, alkohol, narkotyki.

Wcześniejsze ECHO serca płodu (między 11. a 14. tygodniem ciąży) przeprowadza się po wykryciu patologii u płodu w pierwszym badaniu USG (m.in. nieprawidłowego położenia serca, zaburzeń rytmu serca, zwiększonej przezierność karku).

W powyższych przypadkach, po przedstawieniu skierowania od lekarza specjalisty (niekoniecznie ginekologa), ECHO serca płodu wykonywane jest bezpłatnie w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia. W innych przypadkach za badanie niestety trzeba zapłacić z własnej kieszeni.

Źródła

1. Respondek-Liberska M. Kardiologia prenatalna dla położników i kardiologów dziecięcych, Czelej, Lublin 2006, ISBN 83-89309-52-1
2. Jakubowski W. Pomiary w ultrasonografii, Roztoczańska Szkoła Ultrasonografii, Warszawa 2004, ISBN 83-918591-6-9
3. Albig M., Becker R., Entezami M., Gasiorek-Wiens A. Diagnostyka ultrasonograficzna wad płodu, Medipage, Warszawa 2007, ISBN 978-83-89769-24-4
4. Brązert J., Pietryga M. Podstawy praktycznej ultrasonografii w ginekologii i położnictwie, Exemplum, Poznań 2009, ISBN 978-83-927218-8-8