Beryloza – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Beryloza, czyli przewlekła choroba berylowa (ang. berylliosis, chronic beryllium disorder, CBD), to choroba zawodowa będąca konsekwencją kontaktu z pyłem berylowym. Uczulenie na beryl, zagrażająca życiu chorobę alergiczna, dotyczy około 16% populacji.

Beryl (Be) to pierwiastek chemiczny należący do drugiej grupy głównej układu okresowego. Odkrył go, w 1798 roku, francuski chemik Louis Nicolas Vauquelin.

Czysty beryl po raz pierwszy otrzymał francuski chemik Paul Lebeau podczas elektrolizy stopionego fluoroberylanu sodowego NaBeF. Co o nim wiadomo? To twardy, kruchy metal o zwartej heksagonalnej strukturze krystalicznej.

Charakteryzuje się wyjątkowo wysoką sztywnością oraz wysoką temperaturą topnienia, wynoszącą 1287 °C. Zawartość berylu w górnych warstwach skorupy Ziemi wynosi 0,0002%.

Pierwiastek występuje w minerałach takich jak beryl, chryzoberyl i fenakit. Niektóre odmiany minerału berylu, na przykład szmaragd, akwamaryn czy heliodor, uznawane są za kamienie szlachetne.

Beryl jest stosowany jako moderator spowalniający neutrony w reaktorach jądrowych. Wykorzystuje się go do wyrobu okienek w aparatach i mikroskopach rentgenowskich oraz w detektorach promieniowania rentgenowskiego, a także do wytwarzania membran głośników wysokotonowych. Pył berylowy jest składnikiem stałego paliwa rakietowego.

Formę kliniczną przewlekłej berylozy opisali pierwszy raz Hardy i Tabershaw w 1946, u pracowników produkujących lampy fluorescencyjne. Dziś wiadomo, że grupą narażoną na berylozę są pracownicy zajmujący się obróbką stopów berylowo-miedziowych i berylowo-niklowych.

Narażenie na beryl dotyczy wielu gałęzi przemysłu, takich jak przemysł:

• metalowy,
• zbrojeniowy,
• samochodowy,
• lotniczy,
• nuklearny,
• elektroniczny.

Źródłem dużego stopnia narażenia na beryl są zużyte samochodowe poduszki powietrzne (silna ekspozycja podczas ich wymiany), a także tarcze hamulcowe samolotów bojowych (dochodzi do uwalniania pyłu berylu w procesie ich ścierania).

Obecnie w przemyśle ostra beryloza nie występuje od lat 50. XX wieku. Stało się tak dzięki wyznaczeniu ścisłych limitów obecności berylu w środowisku pracy.

Stężenie berylu w powietrzu nie powinno przekraczać 0,05 mg/m3 w ciągu 8 godzin pracy. Ponadto dziś wiadomo, że wykorzystanie berylu wymaga zastosowania odpowiedniego systemu odprowadzenia pyłu oraz sterowania przemysłowego ze względu na toksyczność pyłów.

Objawy berylozy dotyczą głównie uszkodzeń układu oddechowego, przede wszystkim płuc, choć mogą również występować obrażenia skóry. Beryloza charakteryzuje się głównie występowaniem zmian zapalnych i tzw. ziarniniakowych w płucach (guzki zapalne).

Choroba może przebiegać bezobjawowo albo objawy narastają stopniowo. Okres pomiędzy narażeniem zawodowym a wystąpieniem objawów choroby wynosi najczęściej 15 lat, choć może się zdarzyć, że nawet lat 30.

Najczęściej objawem berylozy jest:

• kaszel,
• duszność,
• ograniczenie tolerancji wysiłku,
• dyskomfort w klatce piersiowej.

Beryloza klinicznie bardzo przypomina sarkoidozę. W berylozie nie pojawiają się jednak zmiany w układzie nerwowym.

Wdychanie niskich stężeń powoduje berylozę w formie przewlekłej. Ma ona charakter odpowiedzi alergicznej. Narażenie na beryl może prowadzić do rozwoju uczulenia na związek/substancję. Za wywołujące ostrą berylozę uważa się stężenie powyżej 100 μg/m³.

Pierwszym krokiem w diagnostyce berylozy jest zebranie wywiadu. Lekarz odnotowuje dane dotyczące objawów i narażenia na niekorzystne czynniki środowiskowe, a także chorób towarzyszących i przyjmowanych leków. Następnie bada pacjenta.

Gdy pada podejrzenie berylozy, konieczne są badania dodatkowe, takie jak RTG klatki piersiowej, tomografia komputerowa, badania czynnościowe płuc. U każdego pacjenta niezbędne jest wykonanie bronchoskopii z pobraniem wycinka tkanki płucnej i płukaniem oskrzelowo-pęcherzykowym (BAL).

Leczenie berylozy polega głównie na przerwaniu narażenia na beryl oraz na długotrwałym podawaniu glikokortykosteroidów. Leczenie farmakologiczne włącza się jednak dopiero wówczas, gdy dojdzie do znacznego upośledzenia czynności płuc lub szybkiego jej pogarszania. W przypadku pojawienia się działań niepożądanych rozważa się włączenie leków cytostatycznych lub biologicznych.