Dżuma (czarna śmierć) - rodzaje, objawy, zapobieganie, rozpoznanie i leczenie

Dżuma to bakteryjna choroba zakaźna o ostrym przebiegu. Dotarła do Europy w 1347 roku, a pierwsze jej ogniska wykryto w Mesynie na Sycylii. Prawdopodobnie rozprzestrzeniła się z Azji, gdzie epidemia panowała już od roku.

Wystarczyło kilka miesięcy, aby dżuma zajęła teren Hiszpanii, Francji, Wielkiej Brytanii, Skandynawii, Niemczech i Rosji. Przyczyny choroby nie były znane. Uważano, że do jej powstawania może przyczyniać się szkodliwe powietrze.

Podjęto zatem próbę oczyszczenia okolic z intensywnych i nieprzyjemnych zapachów. Wyganiano Żydów, prostytutki, a dzielnice nędzy były likwidowane. Niektórzy lekarze zaczęli dostrzegać charakter zakaźny dżumy.

Choroba po pojawieniu się w Europie zabiła prawie 1/3 europejskiej populacji, szacuje się, że mogło zginąć nawet 28 milionów ludzi. W XVII wieku nastąpił rozwój nauki, odkryto wtedy świat mikroorganizmów, co pozwalało zbadać przyczyny tej choroby. Jednak nie było to wtedy możliwe, gdyż dżuma w tamtym okresie wygasła.

Badania można było wznowić pod koniec XIX wieku. Na obszarze południowych Chin i Indii wybuchła wtedy epidemia dżumy dymieniczej. Pozwoliło to w 1894 roku odkryć bakterię wywołującą dżumę, czyli pałeczkę dżumy.

Dokonał tego francuski bakteriolog Alexandre Yersin. Odkrycie pozwoliło na opracowanie skutecznego sposobu leczenia dżumy wykorzystując swoistą surowicę. Według niektórych badaczy dżuma występująca w średniowieczu mogła być wywoływana przez inny mikroorganizm niż choroba z XIX wieku.

Przyczyny powstania tak wielkiej i śmiertelnej epidemii nie są nadal w pełni znane. Stale powstają nowe teorie starające się wyjaśnić co przyczyniło się do wybuchu jednej z najpoważniejszych chorób ludzkości.

Można wyróżnić kilka postaci choroby dżumy:

• postać posocznicowa (septyczna) – jest bardzo niebezpieczna i rozwija się niezwykle szybko, toksyna bakterii dostaje się do krwiobiegu i wraz z nim dociera do wielu narządów, powoduje śmierć po 2-3 dniach,
• postać płucna pierwotna – jest bardzo zaraźliwa i przenoszona drogą kropelkow,; pierwsze objawy to suchy i męczący kaszel, później krwioplucie i płynna wydzielina, następnie niewydolność serca i śmierć,
• postać dymienicza – wysoka gorączka i dreszcze, węzły chłonne nabrzmiewają i pękają, są obecne wybroczyny skórne, chorzy zapadają w śpiączkę, są niewydolni krążeniowo, bez podjęcia leczenia połowa chorych umiera.

Objawy dżumy dymieniczej (łac. pestis bubonica)

Pojawiają się w okresie od dwóch dni do tygodnia od ukąszenia.

• wysoka gorączka,
• poty,
• dreszcze,
• rozszerzenie naczyń krwionośnych,
• znaczne osłabienie,
• powiększenie węzłów chłonnych (nawet do 10 cm),
• ból węzłów chłonnych,
• pękanie węzłów chłonnych.

Objawy dżumy septycznej (łac. pestis septica)

• wysoka gorączka,
• dreszcze,
• zgorzel palców rąk i stóp,
• zgorzel nosa.

Objawy dżumy płucnej (łac. pestis pneumonica)

• objawy ciężkiego zapalenia płuc,
• krwioplucie,
• duszność,
• sinica.

• należy unikać kontaktu z martwymi dzikimi zwierzętami,
• podczas karmienia gryzoni należy zachować ostrożność,
• konieczne jest stosowanie środków na pchły u zwierząt domowych,
• warto się zaszczepić.

Diagnostyka dżumy bazuje na badaniu klinicznym i wywiadzie epidemiologicznym. W celu potwierdzenia dżumy wykorzystuje się hodowle bakteriologiczne materiału z plwociny, krwi lub węzłów limfatycznych.

Stosowane są również metody serologiczne i PCR. Ostateczne potwierdzenie ma miejsce w laboratoriach o klasie bezpieczeństwa biologicznego trzeciego lub czwartego stopnia.

Dżuma leczona jest w szpitalu, stosuje się antybiotykoterapię po rozpoznaniu pałeczek dżumy w krwi, plwocinie lub ropie. Chorzy na dżumę są w Polsce poddawani przymusowej hospitalizacji.

Śmiertelność nieleczonej dżumy w postaci dymieniczej szacuje się na nawet 80%. Nieleczona dżuma septyczna i płucna jest praktycznie zawsze śmiertelna. Chorzy umierają zazwyczaj w przeciągu kilku dni.

Dżuma zdiagnozowana odpowiednio wcześnie, leczona antybiotykoterapią pozwala zmniejszyć śmiertelność poniżej 5% w postaci dymieniczej oraz poniżej 20% w przypadku wystąpienia postaci septycznej.

Bakterie dżumy zaliczają się do broni biologicznej przynajmniej od XIV wieku, pierwszy znany przypadek ich użycia pochodzi z 1346 roku. Wówczas bakterie dżumy wykorzystano podczas oblężenia krymskiego portu Kaffa przez Tatarów.

Wrzucali oni za pomocą katapult za mury miasta zwłoki osób zmarłych na dżumę. Uciekinierzy z Kaffy doprowadzili do rozniesienia zarazy na całą Europę. Także we współczesnej historii miały miejsce przypadki zbrodniczego użycia bakterii dżumy.

W latach 1937-1945 japońscy wojskowi eksperymentowali z bakteriami na terenie Mandżurii pod dowództwem generała Shira Ishiiego. W jednostce „731” opracowane zostały między innymi bomby porcelanowe, które miały za zadanie rozsiewanie zakażonych pcheł.

Podczas zimnej wojny, zarówno Stany Zjednoczone, jak i Związek Radziecki prowadziły badania nad pałeczkami dżumy, które mogłyby zostać wykorzystane jako broń biologiczna. Na szczęście dla ludzkości, plany te nie zostały wcielone w życie.

Źródła

1. Virella G. Mikrobiologia i choroby zakaźne, Urban & Partner, Wrocław 1999, ISBN 978-83-85842-59-0
2. Dambro M.R. 5 minut konsultacji klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2006, ISBN 83-89581-97-3
3. Dziubek Z. Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003, ISBN 83-200-2748-9
4. Kokot F. (red.), Choroby wewnętrzne, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006, ISBN 83-200-3368-3