Konformizm - definicja, przyczyny, motywy i poziomy

Konformizm z definicji to zmiana zachowania jednostki w kierunku zgodnym z oczekiwaniami grupy, która następuje wskutek rzeczywistego bądź wyobrażonego wpływu innych ludzi. Termin konformista wywodzi się z łaciny, gdzie „conformo” znaczy nadaję kształt.

Można powiedzieć, że konformizm to nic innego jak podporządkowanie się poglądom, zasadom, wartościom i normom postępowania, czyli kodeksowi obowiązującemu w grupie społecznej.

Przeciwieństwem konformizmu jest nonkonformizm lub antykonformizm.

Z punktu widzenia socjologii konformizm to forma dostosowywania się jednostki do porządku społecznego, a zachowania konformistyczne w grupach są traktowane jako wskaźnik ich spójności. Odejście od zachowań konformistycznych często postrzegane jest jako dewiacja społeczna.

Niektórzy mają większą skłonność poddawania się autorytetom. Mówi się o nich osobowości autorytarne czy jednostki zewnątrzsterowne. Ich przeciwieństwem są wewnątrzsterowni nonkonformiści, którzy nie ulegają łatwo wpływom innych ludzi.

Na zachowania konformistyczne ma wpływ:

• ukształtowana w toku socjalizacji osobowość jednostki,
• typ relacji społecznych, w których jednostka uczestniczy,
• struktura grupy,
• inni członkowie grupy (dowodzą tego badania Solomona Ascha),
• rodzaj zadania, które realizuje jednostka w grupie,
• sposób sankcjonowania działań czy forma kontroli społecznej.Istnieją również okoliczności, które sprzyjają podporządkowywaniu się jednostki grupie. Dzieje się tak gdy:
• osoba ma niską samoocenę i duże poczucie niepewności,
• grupa składa się ze specjalistów,
• jednostce zależy na uczestniczeniu w grupie,
• grupa jest jednomyślna,
• jednostka nie ma sprzymierzeńców,
• osoba ma słabą pozycję w grupie.

Wyróżnia się wiele poziomów głębokości konformizmu. To:

Uleganie, które pojawia się jedynie wówczas, gdy grupa nacisku jest fizycznie obecna. Gdy znika, jednostka wraca do swoich przekonań bądź zachowań. Motywem działania jest najczęściej lęk przed karą lub przed odrzuceniem przez grupę. Identyfikacja jest głębszą formą konformizmu. Pojawia się nawet wtedy, gdy grupa nie jest fizycznie obecna. Mówi się o niej, się, gdy jednostka identyfikuje się z grupą, wskutek czego jej zachowania dopasowują się do wyobrażeń o jednostce. Introjekcja (lub internalizacja) - najgłębsza forma konformizmu, polegająca na uznaniu pewnych norm i wartości za własne. To jedno z zadań socjalizacji.

Wyróżnia się trzy podstawowe motywy zachowań konformistycznych. To lęk przed odrzuceniem, pragnienie posiadania racji oraz istnienie sankcji za przestrzeganie lub nieprzestrzeganie norm grupowych. W tym kontekście pojawia się konformizm normatywny oraz konformizm informacyjny. Konformizm normatywny to rodzaj konformizmu, który jest motywowany lękiem przed odrzuceniem przez grupę lub pragnieniem bycia przez nią zaakceptowanym. Ponieważ boimy się odrzucenia czy ośmieszenia, dostosowujemy się do zachowań innych w grupie.

Konformizm informacyjny motywowany jest pragnieniem posiadania racji i podejmowania odpowiednich, słusznych i adekwatnych działań. Ponieważ często nie wiemy, jakie zachowania są słuszne, naśladujemy innych uznając, że skoro ktoś zachowuje się właśnie tak, to tak właśnie należy postępować. Do zachowań konformistycznych jesteśmy mobilizowani również poprzez istnienie sankcji zarówno za przestrzeganie norm grupowych (sankcje pozytywne), jak i ich nieprzestrzeganie (sankcje negatywne).

W potocznym rozumieniu konformistą jest osobą, która nie posiada własnego zdania, nie ma kręgosłupa moralnego, przez co łatwo się ugina, dostosowuje i ulega wpływom innych ludzi. Postawa taka przyczynia się do bierności i odtwórczego działania. Nie budzi to sympatii i szacunku, a jedynie negatywne skojarzenia. Ale czy słusznie? Okazuje się, że ciężko jest konformizm lekko zaszufladkować.

Okazuje się bowiem, że na pytanie, czy konformizm jest dobry czy zły, odpowiedź jest jedna: jest dobry i potrzebny, by społeczeństwo funkcjonowało, natomiast zły i niepotrzebny jest konformizm zbyt daleko posunięty. W pewnym sensie każdy jest konformistą – życie w społeczeństwie wymaga kompromisów i porozumień. Idealnie jest, gdy żyjemy w zgodzie z własnymi przekonaniami, jednocześnie szanując zasady społeczne oraz przekonania innych.