Leki hormonalne w leczeniu impotencji

Testosteron (17β-hydroksy-4-androsten-3-on) jest podstawowym steroidowym męskim hormonem płciowym, należy do androgenów. Ten hormon jest produkowany w największej ilości przez komórki śródmiąższowe Leydiga w jądrach pod wpływem LH (około 95%), w niewielkich ilości także przez korę nadnerczy oraz jajniki i łożysko u kobiet. Testosteron we krwi może znajdować się w postaci wolnej, związanej z albuminami oraz związanej z białkiem transportowym SHBG (sex hormone binding globuline). W miejscu docelowym następuje jego przemiana do 5-α-dihydrotestosteronu (formy 2,5 raza silniejszej). W tkankach tych łączy się z receptorami znajdującymi się w cytoplazmie i jądrze komórkowym. Po związaniu z receptorem następuje zmiana konformacji oraz przyłączenie do specyficznych sekwencji nukleotydowych w DNA oraz zmiana aktywności transkrypcyjnej określonych genów.

Wpływ testosteronu na organizm

Testosteron spełnia w organizmie ludzkim wiele istotnych funkcji. Wpływa on między innymi na kształtowanie płci i cech płciowych w życiu wewnątrzmacicznym. W organizmie mężczyzny reguluje prawidłowy przebieg spermatogenezy, wykształcenie się wtórnych cech płciowych (głos, zarost twarzy, budowa ciała), może zwiększać poziom libido oraz ukierunkowuje popęd seksualny w kierunku płci przeciwnej. Pobudza on także rozwój i zwiększa objętość gruczołu krokowego oraz silnie pobudza rozwój nowotworów tego gruczołu.

Do funkcji hormonu należą również: pobudzenie syntezy białek, przyspieszenie zakończenia wzrostu kości długich, zwiększenie poziomu cholesterolu we krwi, wpływ na strefę emocjonalną (kształtuje m.in. następujące cechy: odwaga, zdecydowanie, pewność, skłonność do ryzyka, a także wybuchowość, agresywność).

Niedobór testosteronu

Niski testosteron u mężczyzn występuje fizjologicznie w wieku starczym. Czasami jego obniżenie możemy również oznaczyć w niektórych stanach patologicznych, np.: w hipogonadyzmie polekowym, niewydolności wydzielniczej kory nadnerczy, przysadki, tarczycy. Prawidłowe zdiagnozowanie zaburzeń erekcji na tle hormonalnym powinno się stwierdzić dopiero po kilkakrotnym oznaczeniu poziomu wolnego testosteronu w surowicy krwi. Przed rozpoczęciem leczenia należy wykluczyć: nowotwór gruczołu krokowego.

Testosteron noże być podawany w trzech formach - doustnej, domięśniowej lub przezskórnej. Najczęściej stosuje się pochodne estrowe naturalnego hormonu. Jedyną wchłanianą w jelitach pochodną testosteronu jest undecylenian. Podaje się go w dawkach 120-160 mg na dobę (w dwóch dawkach), następnie stosując dawkę podtrzymującą 40-120 mg na dobę. Preparaty domięśniowe wchłaniają się powoli, a maksymalne stężenie otrzymuje się dopiero dobę po podaniu. Podaje się go w dawkach około 5-11ng/ml, czas działania wynosi średnio 3-5 tygodni. Po podaniu przezskórnym wchłania się około 12 % dawki, a produkt przenika do krążenia ogólnego w wyniku przedłużonego uwalniania ze skóry. W tej formie występują plasterki i żel. Zalecana dawka żelu wynosi 3g/dobę, rozsmarowuje się go na czystej, suchej, nieuszkodzonej skórze naprzemiennie brzucha lub wewnętrznej powierzchni ud, codziennie zmieniając miejsce aplikacji.

W trakcie terapii należy co najmniej raz w roku wykonać badanie gruczołu krokowego i sutków, a u pacjentów w podeszłym wieku i z grupy podwyższonego ryzyka - 2 razy w roku. Regularnie należy kontrolować stężenie hemoglobiny, hematokryt, poziom wapnia, poziom PSA oraz parametry czynności wątroby.

Wskazania do przyjmowania testosteronu

Testosteron jest wskazany w impotencji niedoborowej - na tle jego niskiego stężenia w surowicy. Hormon ten stosuje się także w przypadku nasilonych objawów przekwitania męskiego (testosteronowa terapia zastępcza), w zaburzeniach spermatogenezy, w zespołach pokastracyjnych. Podawanie hormonów może pomóc w przywróceniu samoistnego wzwodu lub zwiększa odpowiedź ustroju na inne leki doustne.

Przeciwwskazania terapii testosteronem

Szczególną ostrożność należy zachować u mężczyzn poniżej 18. i powyżej 65. roku życia. Testosteronu nie należy stosować w przypadku:

• występowania nowotworu i przerostu gruczołu krokowego,
• nowotworze sutka u mężczyzn,
• guzach wątroby,
• zespole nerczycowym.

Podawanie testosteronu należy rozważyć w niewydolności wieńcowej, kalciurii, niewydolności nerek i wątroby, hiperkalcemii, w padaczce, u osób z migreną, w nadciśnieniu tętniczym, zaburzeniach krzepnięcia. Nadwrażliwość na którykolwiek ze składników preparatu również stanowi przeciwwskazanie. Leczenie impotencji za pomocą testosteronu należy przerwać w przypadku wystąpienia obrzęków oraz przy utrzymującym się nadmiarze androgenów (pomimo stosowania zalecanych dawek).

Testosteron jak większość środków farmakologicznych powoduje skutki uboczne. U osób wrażliwych mogą występować objawy uczuleniowe. Duże dawki hormonu hamują czynność wydzielniczą przedniego płata przysadki, w ten sposób mogą spowodować:

• zanik jąder,
• zaburzenia spermatogenezy,
• zwyrodnienie kanalików nasiennych,
• ginekomastię.

Testosteron powoduje także zatrzymanie wody w organizmie, obrzęki, zahamowanie wzrostu kości długich (u osób młodych), podwyższenie poziomu potasu. Stosowanie hormonów może także powodować uszkodzenie wątroby, żółtaczkę, nasilenie niewydolności krążenia i miażdżycy- szczególnie u osób starszych lub obciążonych. Androgeny przyspieszają rozwój raka prostaty - a to dlatego, że powodują zwiększone stężenie PSA. Często występują biegunki, bóle kończyn dolnych, bóle stawów, ból sutków, bóle i zawroty głowy, zaburzenia oddychania, trądzik, łojotok, zwiększona potliwość. Niektórzy pacjenci zgłaszają następujące objawy: kurcze mięśni, nadciśnienie, zwiększenie masy ciała, nerwowość, zmiany libido (głównie zwiększona częstotliwość erekcji), bezdech senny, zmiany skórne, depresję, zatrzymanie moczu. Zdarza się rozwój łagodnych i złośliwych guzów wątroby oraz czerwienicy. W przypadkach preparatów domięśniowych obserwuje się ból, krwiaki, parastezje, nadmierne rogowacenie, rumień, oraz świąd w miejscu wstrzyknięcia.

Interakcje testosteronu z innymi lekami

Stosując testosteron należy unikać stosowania leków indukujących enzymy mikrosomalne wątroby - barbituranów, hydantoiny, karbamazepiny, meprobamatu, fenylobutazonu, ryfampicyny. Androgeny powodują także zwiększone zapotrzebowanie organizmu na doustne leki przeciwcukrzycowe i insulinę. Przy stosowaniu leków przeciwzakrzepowych należy zawsze oznaczać INR. Stosowanie wspólnie z hormonem adrenokortykotropowym lub glikokortykosteroidami może nasilić obrzęki.

Źródła

1. Buczko W. (red.), Mutschler Farmakologia i toksykologia, MedPharm, Wrocław 2010, ISBN 978-83-60466-81-0
2. Herman Z., Kostowski W. Farmakologia - podstawy farmakoterapii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004, ISBN 978-83-200-4164-4
3. Herrmann F., Lohmann T., Muller P., Endokrynologia w praktyce klinicznej. Diagnostyka i leczenie, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009, ISBN 978-83-200-3835-4
4. Lew-Starowicz Z. Leczenie zaburzeń seksualnych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1997, ISBN 83-200-2107-3