Leki przeciwdepresyjne a seks

Dysfunkcje seksualne, które pojawiają się w trakcie leczenia przeciwdepresyjnego mogą pogarszać przebieg leczenia depresji i negatywnie wpływać na jakość życia chorych. W badaniu przeprowadzonym przez Rosenberga i współpracowników 42% mężczyzn i 15% kobiet przerywa samodzielnie leczenie depresji z powodu przekonania o niekorzystnym wpływie leków przeciwdepresyjnych na funkcje seksualne. Ta grupa chorych ma zwiększone ryzyko nawrotu depresji oraz wystąpienia objawów zespołu dyskontynuacji. Można temu zapobiec przez rzetelną informację na temat prawdopodobieństwa wystąpienia tego typu objawów oraz możliwości modyfikacji terapii.

Pierwsze doniesienia na temat dysfunkcji seksualnych związanych z leczeniem przeciwdepresyjnym zaczęły pojawiać się w latach 60. i 70. Wraz z wprowadzeniem i coraz większą popularnością nowej generacji leków liczba publikacji na ten temat systematycznie rośnie. Przyczyn tego zjawiska może być wiele – nie tylko z powodu samego mechanizmu działania i właściwości leków z tej grupy. Rosnąca liczba publikacji może wynikać z większej dbałości klinicystów o szeroko rozumianą jakość życia pacjentów, większej liczby wskazań do stosowania tej grupy leków (np. w zaburzeniach lękowych, obsesyjno-kompulsywnych), stosowania SSRI w łagodniejszych postaciach depresji (w których stosowano dotychczas psychoterapię), a także konkurencyjnego działania firm farmaceutycznych.

Jako zaburzenia seksualne określa się każde zmniejszenie pożądania i obniżenie libido, osłabienie wzbudzenia seksualnego (zmniejszoną lubrykację pochwy lub zaburzenia wzwodu), zmniejszenie częstości stosunków płciowych oraz trudności w osiąganiu orgazmu lub niemożność osiągnięcia go. Trudno dokładnie oszacować, jak duża liczba chorych zażywających leki z grupy SSRI ma związane z tym zaburzenia seksualne i czy zależą one jedynie od ich specyficznego mechanizmu działania. Badania napotykają na szereg problemów metodologicznych. Aktywność seksualna człowieka podlega wpływom socjokulturowym, etnicznym, które wykazują znaczne różnice w różnych populacjach chorych. Wyniki badań epidemiologicznych wykazują dużą częstość występowaniazaburzeń seksualnych w populacji ogólnej. W jednym z badań przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych ponad 40% kobiet i 30% mężczyzn potwierdziło obecność jednej z postaci zaburzeń funkcji seksualnych. Kobiety najczęściej skarżyły się na obniżenie libido, zaś mężczyźni – na przedwczesny wytrysk. W badaniach europejskich potwierdzono występowanie zmniejszonego popędu płciowego u około 34% kobiet i 15% mężczyzn.

Osoby cierpiące na różnego rodzaju zaburzenia psychiczne częściej skarżą się na zaburzenia seksualne, ponieważ same te zaburzenia wywierają wpływ na zachowanie, aktywność i relacje interpersonalne.

Obniżenie popędu seksualnego jest typowym objawem zespołu depresyjnego, występującym u około 25-47% pacjentów. Szacuje się, że całkowita częstość występowania problemów seksualnych u chorych na depresję jest około dwukrotnie częstsza niż w populacji ogólnej. Chorzy na depresję skarżą się najczęściej na zmniejszony popęd seksualny, rzadziej zaś na zaburzenia wzwodu i ejakulacji oraz trudności w osiąganiu orgazmu. Między stanem depresji a występowaniem zaburzeń seksualnych występuje wzajemna zależność, tzn. obecność jednego z tych stanów nasila objawy drugiego, a skuteczne leczenie może z kolei przynieść poprawę.

Takie zaburzenia, jak zespół stresu pourazowego i zaburzenia lękowe, również są związane z częstym występowaniem dysfunkcji seksualnych. Uwzględnić należy również wpływ innych leków, które mogą powodować tego typu objawy uboczne (np. leków stosowanych w chorobach układu krążenia), dodatkowych schorzeń somatycznych (jak np. cukrzyca, nadciśnienie tętnicze), używanych substancji psychoaktywnych (nikotyna, alkohol). Większość badaczy uważa, że leki z grupy SSRIpowodują zaburzenia seksualne jako objaw uboczny u około 30-50% pacjentów.

Wiedza na temat fizjologii funkcji seksualnych jest niepełna. W odpowiedzi na bodźce seksualne kluczową rolę odgrywa ośrodkowy układ nerwowy. Bierze w niej udział szereg czynników psychogennych, neurogennych, naczyniowych i hormonalnych, które podlegają kontroli podwzgórza, układu limbicznego i kory mózgowej. Leki przeciwdepresyjne wywołują uboczny efekt na funkcje seksualne. Zależy to od podwyższonego poziomu serotoniny i prolaktyny, obniżonego stężenia dopaminy, blokady receptorów alfa-adrenergicznych i cholinergicznych oraz zmniejszonej aktywności syntazy tlenku azotu.

W zapobieganiu i leczeniu dysfunkcji seksualnych ważne jest wyeliminowanie substancji, które mogą się przyczyniać do ich powstawania, np. nikotyny i alkoholu. Ważny jest zdrowy styl życia, umiarkowana aktywność fizyczna i redukcja masy ciała w przypadku nadwagi. Pomocna może być również psychoterapia, która pozwala na redukcję nasilenia objawów. Leczenie farmakologiczne dysfunkcji seksualnych występujących w trakcieterapii SSRI może polegać na:

• zmniejszeniu dawki,
• zmianie preparatu na inny, o odmiennym mechanizmie działania,
• zastosowaniu preparatów przeznaczonych do leczenia zaburzeń seksualnych.

Warto dobrać antydepresanty w taki sposób, by skutki uboczne leków, np. w postaci dysfunkcji seksualnych, nie uprawdopodabniały rezygnacji pacjentów z leczenia. Nasilenie się objawów depresyjnych również nie przyczyni się do czerpania satysfakcji z seksu.

Źródła

1. Jakima S., Lew-Starowicz M., Dysfunkcje seksualne w depresji, Most, Warszawa 2010, ISBN 978-83-60840-05-4.
2. Möller H., Möller W., Rüther E., Nowoczesne leki przeciwdepresyjne, Urban & Partner, Wrocław 2004, ISBN 83-87944-99-8.
3. Pużyński S., Depresje i zaburzenia afektywne, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009, ISBN 978-83-200-3828-6.
4. Pużyński S., Leki przeciwdepresyjne, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 2005, ISBN 83-85705-77-5.