Wielkie zmiany w orzeczeniach o niepełnosprawności. Wypłaty od maja 2025 roku

Od tegi roku w Polsce wprowadzono nowe wytyczne dotyczące orzekania o niepełnosprawności, które umożliwią uzyskanie stałego orzeczenia dla 150 nowych chorób. Zmiany mają na celu ułatwienie życia osobom z rzadkimi schorzeniami genetycznymi.

"21 marca, czyli Światowy Dzień Zespołu Downa, to nie tylko dzień, w którym mówimy o potrzebach tych osób czy o tym, kim są. To także dzień, w którym możemy realnie zmienić ich życie. Bardzo cieszę się, że dzisiaj podpisuję nowe wytyczne Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych dla zespołów orzeczniczych - ogłosił wiceminister Łukasz Krasoń na łamach rządowej strony.

Największym problemem do tej pory było mianowicie to, że wiele osób cierpiących na choroby rzadkie mierzyło się z niezrozumieniem w zespołach orzeczniczych - często uznawano bowiem, że ich stan zdrowia może ulec poprawie, co z punktu widzenia genetyki klinicznej jest niemożliwe.

Zmiany oznaczają więc ostateczny koniec z uciążliwymi procedurami - dotychczas osoby z rzadkimi chorobami musiały często udowadniać, że ich stan zdrowia nie uległ poprawie, co było szczególnie trudne w przypadku chorób genetycznych.

To także wielkie wsparcie dla rodzin - takie orzeczenia będą zawierały wskazania dotyczące konieczności stałej opieki lub pomocy, co jest kluczowe dla uzyskania świadczeń pielęgnacyjnych.

Marszałek Sejmu, Szymon Hołownia, wyraził zadowolenie z wprowadzonych zmian: "Koniec tłumaczenia rodziców przed komisją orzekającą, że ich dziecku znowu się nie poprawiło. Koniec torturowania matek, które co kilka lat muszą wyjaśniać, że ich dziecko nigdy nie wyzdrowieje. (...) Dziś nasz minister zmienił system. Koniec z państwem, które upokarza swoich obywateli" - napisał na swoim koncie na portalu X.

Co konkretnie się zmieni? Od 2025 roku osoby z niepełnosprawnościami będą mogły liczyć na nowy dodatek dopełniający do renty socjalnej. Wyniesie on 2520 zł i będzie przysługiwał osobom całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji. Wypłata dodatku rozpocznie się w maju 2025 roku, z wyrównaniem od 1 stycznia 2025 roku.

Osoby chorujące na blisko 150 chorób rzadkich w wypadku zwrócenia się do tych zespołów i udokumentowania swojego schorzenia, otrzymają orzeczenia o niepełnosprawności na stałe (a w wypadku dzieci obowiązujące zgodnie z prawem do ukończenia 16 lat) z uwzględnieniem punktów 7 (konieczność stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji) oraz 8 (konieczność stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji) tego orzeczenia.

Orzeczenie o niepełnosprawności to oficjalny dokument, który potwierdza, że dana osoba ma trwałe lub czasowe ograniczenia w funkcjonowaniu i może potrzebować wsparcia. Kto może otrzymać orzeczenie o niepełnosprawności?

Dzieci do 16. roku życia, jeśli mają stwierdzoną chorobę przewlekłą, wrodzoną lub nabyte zaburzenia, które trwale lub okresowo ograniczają ich rozwój lub funkcjonowanie, a także wymagają opieki, leczenia, rehabilitacji lub stałego nadzoru. Ważne: dzieci nie otrzymują stopnia niepełnosprawności.

Dorośli powyżej 16. r. ż otrzymują orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, które może mieć trzy poziomy:

• lekki stopień - osoba może pracować, ale ma pewne trudności w codziennym funkcjonowaniu, nie potrzebuje stałej opieki, ale może wymagać pomocy np. w załatwianiu spraw urzędowych,

• umiarkowany stopień - istnieją poważniejsze ograniczenia w funkcjonowaniu, często oznacza konieczność pomocy w codziennych czynnościach, może uprawniać do świadczeń (np. zasiłku pielęgnacyjnego),

• znaczny stopień - osoba wymaga stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w codziennym życiu (np. przy ubieraniu, jedzeniu, poruszaniu się), przeważnie niezdolna do samodzielnej pracy zarobkowej.

Co zawiera takie orzeczenie? Przede wszystkim przyczynę niepełnosprawności (symbol, np. 01-U - choroby psychiczne, 10-N - neurologiczne), a także potrzeby (np. konieczność stałej opieki, korzystania z usług socjalnych, ulg i uprawnień), czas, na jaki zostało wydane (czasowe lub na stałe) oraz możliwość podjęcia pracy i zalecenia.

Co ważne, to nie Narodowy Fundusz Zdrowia wydaje ten dokument, a powiatowe zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności przy MOPS/MOPR (dla celów socjalnych) lub ZUS, KRUS, MSWiA (dla celów rentowych).

Dokument ten jest bardzo przydatny dla każdej grupy społecznej, jednak różnym osobom daje on inne przywileje. Jakie?

• Dla dzieci to: zasiłek pielęgnacyjny - 215,84 zł/mies., zasiłek rodzinny z dodatkiem z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka - od 90 do 110 zł, świadczenie pielęgnacyjne dla opiekuna - 3287 zł (jeśli rezygnuje z pracy, by opiekować się dzieckiem),

• dla dorosłych to: zasiłek pielęgnacyjny - również 215,84 zł/mies (np. przy znacznym lub umiarkowanym stopniu), dodatek do renty lub świadczenie uzupełniające (500+) - dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, ulga rehabilitacyjna - odpisy od podatku (np. na leki, dojazdy, sprzęt).

Poza tym orzeczenie zapewnia też rozmaite ulgi i uprawnienia:

• zniżki na komunikację publiczną (np. 78 proc. na PKP dla osób ze znacznym stopniem),

• kartę parkingową, która uprawnia do parkowania na miejscach dla osób z niepełnosprawnościami,

• ulgę na zakup samochodu, sprzętu ortopedycznego, turnusy rehabilitacyjne - refundacje z PFRON,

• ulgi w opłatach za TV, internet, bilety do instytucji kultury, opłaty lokalne (czasem lokalnie zależne od gminy),

• wsparcie edukacyjne - indywidualną ścieżka nauczania, zajęcia rewalidacyjne, pedagogiczne, możliwość nauki w klasie integracyjnej, pomoc nauczyciela wspomagającego), przedłużenie obowiązku szkolnego lub specjalne warunki egzaminów,

• wsparcie w zatrudnieniu - ochrona przed zwolnieniem, skrócony czas pracy - przy stopniu znacznym lub umiarkowanym: max 7h dziennie, 35h tygodniowo, dodatkowy urlop wypoczynkowy - 10 dni rocznie (znaczny/umiarkowany stopień), zwolnienie z pracy na leczenie/rehabilitację - 21 dni rocznie, dofinansowanie zatrudnienia z PFRON dla pracodawcy - zachęta do zatrudniania osób z orzeczeniem.

• pierwszeństwo w kolejkach - w niektórych instytucjach, placówkach medycznych i sklepach,

• dostęp do usług asystenta osoby niepełnosprawnej - w niektórych gminach,

• ułatwienia mieszkaniowe - np. pierwszeństwo w przydziale mieszkania komunalnego, dopłaty do przystosowania lokalu.

Wyżej wspomniany już NFZ może również nadać uprawnienia do szybszego dostępu do leczenia (czas oczekiwania nie powinien przekraczać 7 dni), pierwszeństwo w dostępie do turnusów rehabilitacyjnych i fizjoterapii, refundację sprzętu medycznego i ortopedycznego, priorytetowy dostęp do leczenia uzdrowiskowego czy transport medyczny.