Wpływ wieku na stan odporności

Już w okresie prenatalnym następuje rozwój kompetencji immunologicznych. Początek rozwoju grasicy i śledziony oraz pojawienie się limfocytów we krwi płodu przypada na 2. miesiąc życia płodowego. Już pod koniec 3. miesiąca życia płodowego funkcja immunologiczna grasicy jest znacząca, powstają immunokompetentne limfocyty T, limfocyty B oraz pojawiają się immunoglobuliny (M, D, G, A). Kolejnym krokiem jest kształtowanie odporności humoralnej związanej z wytwarzaniem przeciwciał. Jednak w tym czasie odporność dziecka jest jeszcze niewykształcona i zależy przede wszystkim od organizmu matki, z tego też powodu infekcje pierwotne u kobiety ciężarnej są tak niebezpieczne dla dziecka.

W chwili narodzin układ immunologiczny jest niedojrzały, nie mając wcześniej kontaktu z drobnoustrojami, nie umie jeszcze z nimi walczyć. Wraz ze stymulacją antygenową oraz prawidłowym żywieniem następuje rozwój układu immunologicznego, a przez to wzmacnianie odporności. Pokarm matki posiada właściwości antybakteryjne, w bierny sposób zabezpiecza przed zakażeniem, a także promuje rozwój specyficznych mechanizmów odporności, na przykład poprzez zawarte w mleku prolaktynę oraz immunoglobuliny IgA, których nie zastąpi żadna sztuczna mieszanka. Organizm noworodka wyposażony jest we własne przeciwciała IgM oraz otrzymane od matki przez łożysko immmunoglobuliny IgG. W ten sposób kształtuje się czasowa bierna odporność noworodka. „Czasowa”, ponieważ stopniowo przeciwciała te zanikają, aż w 6. miesiącu życia są praktycznie niewykrywane.

Niemowlę, jak już było wspominane stopniowo traci matczyne przeciwciała, zwłaszcza w ciągu pierwszych 3 miesięcy. Natomiast zdolność do produkcji własnych immunoglobulin jest ograniczona nawet do 12-18 miesiąca życia. Okres tej z tego względu jest nazywany – „luką odpornościową”.

Systematyczne zwiększenie stężenia immunoglobulin klasy G, następuje od drugiego półrocza życia 
i dopiero w wieku 15 lat zbliżone jest do wartości dorosłych. Pełna zdolność do produkcji IgM osiągana jest najprawdopodobniej około 12. miesiąca życia, IgG w wieku szkolnym, a IgA około 12. roku życia. Istotne jest, że efektywna produkcja przeciwciał na antygeny bakterii otoczkowych pojawia się dopiero około 2. roku życia. Dlatego do tego wieku najczęstsze są infekcje (głównie dróg oddechowych i ucha środkowego) związane z tymi bakteriami oraz powikłania (np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych). Chociaż dojrzewające w miarę rozwoju dziecka mechanizmy obronne wydają się w pełni zabezpieczać potrzeby rosnącego organizmu, to jednak powszechnie uważa się, że odporność dziecka jest mniejsza niż osoby dorosłej. Innym zjawiskiem potwierdzającym ten fakt, jest to, że nowotwory mają dwa szczyty występowania – w okresie dziecięcym oraz w starszym wieku. Na kształtowanie odporności humoralnej czynnej główny wpływ mają antygeny zewnątrzpochodne, przede wszystkim pod postacią szczepień ochronnych i zakażeń.

Po osiągnięciu optymalnej odporności w wieku dorosłym, następuje ponowne jej osłabienie wynikające ze spadku kompetencji układu immunologicznego. Układ immunologiczny jest osłabiony zarówno przez działanie na niego niekorzystnych czynników, które nasilają się wraz z wiekiem, jak i zmian zachodzących w samym układzie. Czynnikami tymi są przede wszystkim: liczne choroby współistniejące, częściej występujące u osób starszych (cukrzyca, choroby nerek, przewlekłe choroby płuc, choroby nowotworowe itp.), styl życia (nieodpowiednie żywienie, siedzący tryb życia, nałogi) i niekorzystne warunki środowiskowe.

Swoiste zmiany w systemie immunologicznym postępujące wraz z wiekiem. Choć zdolność krwiotwórcza szpiku z wiekiem nie maleje istotnie, to znacznie obniża się zdolność regeneracji w przypadku jakiegokolwiek uszkodzenia.

Kolejnym czynnikiem wpływającym na słabszą odporność w wieku podeszłym są zmiany zachodzące w odpowiedzi komórkowej. Zmienia się stosunek subpopulacji limfocytów CD4+ i CD8+ na korzyść tych pierwszych. Jednocześnie rośnie odsetek niedojrzałych limfocytów. Od okresu pokwitania zanika grasica (zwłaszcza między 30. a 50. rokiem życia). Grasica jest gruczołem dokrewnym, gdzie wytwarzane są limfocyty, które dojrzewają, a następnie wędrują do obwodowych tkanek limfatycznych i zasiedlają je. Skutkiem zaniku grasicy jest spadek liczby limfocytów T dziewiczych (naiwnych) w stosunku do liczby limfocytów pamięci CD4+ i CD8+. Wynika z tego zjawisko, iż osoby starsze o wiele trudniej zwalczają infekcje spowodowane drobnoustrojami, z którymi wcześniej się nie zetknęły. Ponadto maleje liczba ośrodków namnażania się limfocytów w węzłach chłonnych.

Z wiekiem następują również zmiany w odpowiedzi humoralnej, które najprawdopodobniej są wtórne do upośledzenia funkcji limfocytów T. Choć całkowita ilość przeciwciał najprawdopodobniej nie ulega zmianie, to następują zmiany ilościowe w poszczególnych klasach przeciwciał: maleje ilość IgM, natomiast wzrastają ilości IgG i IgA w surowicy oraz IgA w ślinie. Wraz z wiekiem maleje również zdolność makrofagów i neutrofilii do wytwarzania czynnych biologicznie związków tlenowych, do fagocytozy, maleją właściwości chemotaktyczne oraz podatność na działanie lipopolisacharydów.

Warto również wspomnieć o zmianach hormonalnych. Na skutek niedoboru hormonu wzrostu, insulinopodobnego czynnika wzrostu-I oraz dehydroepiandrosteronu odpowiedź limfocytów na czynniki mitogenne jest upośledzona, co powoduje zmniejszone wytwarzanie niektórych cytokin. Ponadto u osób starszych zmniejsza się unerwienie współczulne grasicy i śledziony, czego skutkiem jest upośledzenie odpowiedzi T-komórkowej.