Leczenie bezsenności
Leczenie bezsenności jest zadaniem interdyscyplinarnym, to znaczy, że często potrzebna jest współpraca lekarzy wielu dziedzin medycyny: psychiatrów, neurologów, kardiologów, pulmonologów; a także specjalistów spoza medycyny – mowa tu o pomocy psychologów.
1. Podział metod leczenia bezsenności
Leczenie bezsenności dzieli się na:
- leczenie behawioralne,
- leczenie farmakologiczne,
- leczenie przyczynowe.
Pod pojęciem leczenia behawioralnego rozumiemy takie metody, które mają bezpośrednio wpłynąć na nasze przyzwyczajenia związane ze snem. Metody, które przede wszystkim mają poprawić naszą znajomość i wdrożyć w życie pojęcie właściwej higieny snu.
2. Higiena snu
Na właściwą higienę snu składa się kilka elementów, które należy wdrożyć w życie w celu leczenia bezsenności.
Należy wprowadzić regularny rytm snu/czuwania – oznacza to, że powinno się spać codziennie w miarę tyle samo czasu, kłaść się spać i wstawać o tej samej godzinie, niezależnie od tego, ile czasu trwał sen. Trzeba pamiętać, że łóżko służy tylko do spania i należy unikać pracy w łóżku. Kładziemy się do niego, tylko gdy czujemy senność, i nie pozostajemy w łóżku i sypialni dłużej niż 10–15 minut, jeśli sen nie nadchodzi. Warto stworzyć sobie stały program zajęć na każdy dzień – w praktyce oznacza to planowanie każdego kolejnego dnia. Do zasad właściwej higieny snu zaliczamy również codzienne uprawianie ćwiczeń fizycznych, ale z podkreśleniem tego, aby nie ćwiczyć bezpośrednio przed snem, gdyż pobudza to naszą aktywność i powoduje problemy z zaśnięciem. Posiłek stanowi inną bardzo ważną część zasad higieny snu – każdy z nas wie, ale raczej nie każdy jest w stanie stosować się do reguły mówiącej, aby nie jeść dużego posiłku przed snem. To samo tyczy się używek – alkoholu, tytoniu, kawy, narkotyków o właściwościach pobudzających, takich jak amfetamina, kokaina – ich używanie często jest bezpośrednią przyczyną bezsenności i logiczne jest, że nie należy ich przyjmować przed snem, a najlepiej w ogóle zrezygnować z alkoholu, tytoniu i narkotyków. Bardzo ważnym punktem zasad higieny snu jest zapewnienie ciszy i spokoju, co najwyżej słabego oświetlenia w pomieszczeniu przeznaczonym do spania. Sypialnia powinna służyć tylko do spania!
3. Metody wspomagające leczenie objawowe bezsenności
Bardzo pomocne w leczeniu objawowym mogą być niektóre rodzaje terapii stosowane przez psychologów, a które możemy często stosować nawet sami w domu. Są to metody relaksacyjne, behawioralne, a także trening autogenny.
Metody relaksacyjne opierają się na założeniu, że istnieje wzajemny związek między trzema czynnikami: napięciem psychicznym, czynnościowym stanem wegetatywnego układu nerwowego i napięciem mięśni. Powstało bardzo wiele metod relaksacyjnych, najbardziej znana to np. metoda relaksacji progresywnej E. Jackobsona. W czasie tego typu terapii odczucie odprężenia i relaksu uzyskujemy dzięki naprzemiennemu napinaniu i rozluźnianiu odpowiednich grup mięśni. Oczywiście istnieje wiele różnych metod relaksacji – można do nich zaliczyć również: regularne inne ćwiczenia fizyczne, słuchanie odprężającej muzyki (muzykoterapia), działanie światłem (fototerapia), masaże, kąpiele z olejkami eterycznymi (aromaterapia) i wiele innych. Dobór odpowiedniej metody jest sprawą indywidualną dla każdego z nas. Jednych relaksuje muzyka, innych spacer po lesie. Skuteczność tych metod jest bardzo wysoka, niestety mało czasu dzisiaj poświęcamy sobie samym. Jesteśmy zapracowani, ciągle zestresowani, zabiegani – a to jest przecież jedną z przyczyn problemów ze snem.
Metody behawioralne są rodzajem terapii, do której przeprowadzenia potrzebna jest współpraca z osobą wykwalifikowaną, tj. psychologiem, psychiatrą itp. Najczęściej ta terapia odbywa się w postaci kilku spotkań (do 10), w czasie których psycholog jest nauczycielem, kierownikiem, a my słuchaczami i tymi, którzy mają się uczyć. Terapia behawioralna jest skierowana zazwyczaj na jeden konkretny problem, w naszym przypadku np. nieprzestrzeganie zasad higieny snu. Składa się zazwyczaj z czterech etapów. W pierwszym psycholog stara się poznać nasz problem oraz to, w jakim stopniu jesteśmy zmotywowani do wyzbycia się go. W kolejnym etapie stara się zwiększyć naszą motywację do leczenia, pokazać nam, że naprawdę możliwe jest osiągnięcie zakładanego celu, np. życie według zasad higieny snu. Trzeci etap służy nauce wzorców zachowania, a ostatni – ich utrwaleniu. Jest to dosyć trudny rodzaj terapii wymagający zaangażowania z obu stron – ze strony psychologa i osoby poddawanej terapii. Mimo to wykazuje się dosyć dużą jej skuteczność.
Trening autogenny jest częściowo związany z metodami relaksacyjnymi. W przypadku tej metody osoba z bezsennością próbuje poprzez autosugestię wpłynąć na własne zachowania. Oznacza to, że poprzez w pewnym w rodzaju medytacje, odprężenie psychofizyczne, przemyślenia w tym stanie nad sobą i swoim zachowaniem, wmawianie sobie, że jest się w stanie przezwyciężyć dany problem, można się do tego celu znacznie przybliżyć. Jest to trudna metoda wymagająca dużo samozaparcia.
4. Leczenie farmakologiczne bezsenności
Leczenie farmakologiczne nie powinno być nigdy podstawą leczenia bezsenności i nie może być stosowane przez czas dłuższy niż 2 tygodnie, co 2-3 noce, w minimalnej skutecznej dawce. Jest to spowodowane działaniem uzależniającym oraz zjawiskiem tolerancji na leki. Oznacza to, że z czasem trwania leczenia potrzebujemy coraz większych dawek, które nie działają już w oczekiwany sposób. Ponadto nie potrafimy już ich odstawić, gdyż mamy objawy jak przy odstawieniu np. narkotyków. Wyjście z nałogu leków nasennych jest bardzo trudne i prawie nieosiągalne i niestety nadal stanowi ogromny problem.
Wybór leku, jego dawki oraz czasu leczenia powinny być dobierane indywidualnie dla każdego pacjenta i przez wykwalifikowanego lekarza.
Do leków stosowanych w terapii bezsenności zalicza się leki z grup: selektywnych agonistów receptora benzodiazepinowego, benzodiazepin o działaniu ułatwiającym zasypianie; leki przeciwdepresyjne o działaniu nasennym oraz dostępne bez recepty, w miarę bezpieczne preparaty melatoniny (melatonina jest lekiem stosowanym głównie w zaburzeniach snu związanych ze zmiana stref czasowych – ma funkcje regulacyjne) i preparaty ziołowe, np. melisa czy wyciąg z korzenia kozłka lekarskieg.
Większość z tych leków, zwłaszcza benzodiazepiny, oprócz działania uzależniającego, ma wiele innych działań niepożądanych, dlatego ich stosowanie zawsze powinno odbywać się po wcześniejszej konsultacji z lekarzem oraz przedyskutowaniem wszystkich niebezpieczeństw oraz korzyści. Zawsze należy pomyśleć o innych metodach leczenia oraz szukać przede wszystkim przyczyny występujących zaburzeń.
Stosując leki benzodwuazepinowe, należy pamiętać o przeciwwskazaniach. Należą do nich: nadwrażliwość na lek, zaburzenia oddychania włącznie z ciężką niewydolnością oddechową, miastenia, jaskra z zamkniętym kątem przesączania, zaburzenia świadomości, znaczne zaburzenie czynności wątroby. Leków tych nie należy też stosować podczas ciąży i karmienia piersią. Należy unikać długotrwałego podawania tych leków osobom w wieku podeszłym, ze względu na nasilenie działań niepożądanych w tej grupie wiekowej.
Istnieją noweniebenzodwuazepinowe leki nasenne, charakteryzujące się lepszymi właściwościami, pozwalającymi zmniejszyć ilość i nasilenie działań niepożądanych. Na przykład wykazują bardziej wybiórcze działanie nasenne, a nie wpływają w tak znacznym stopniu na sprawność psychofizyczną, samopoczucie, czy też pamięć w dzień po przebudzeniu. Są to jednak leki nowe, nie są przez to idealne.
5. Leczenie przyczynowe bezsenności
W przypadku gdy w toku trudnej diagnostyki udaje się lekarzowi ustalić prawdopodobną lub pewną przyczynę bezsenności, najlepszym rozwiązaniem jest zawsze leczenie przyczynowe.
W przypadku gdy przyczyną mogą być problemy środowiskowe (nieprzestrzeganie zasad higieny snu, praca zmianowa, częste zmiany strefy czasowej), należy tak zmodyfikować styl życia, aby przestał on wpływać destrukcyjnie na nasz sen.
Jeśli przyczyną bezsenności są stresujące wydarzenia, warto spróbować metod relaksacyjnych, a także słabych środków uspokajających), np. ziołowych preparatów dostępnych w aptece bez recepty.
Wszelkie zaburzenia psychiczne, tj.: zespoły depresyjne, nerwice, schizofrenia, które są przyczyną bezsenności, powinny być odpowiednio leczone przez lekarzy psychiatrów.
Prawidłowe leczenie przewlekłego bólu (odpowiednie dobranie leków przeciwbólowych), zabiegi operacyjne odnerwiające czuciowo odpowiednie narządy itp.), leczenie przyczynowe chorób serca, chorób płuc, wyrównanie zaburzeń hormonalnych (np. w nadczynności tarczycy) pozwala w większości przypadków pomóc zmniejszyć natężenie albo całkiem wyleczyć bezsenność.
Odstawienie substancji uzależniających, tj.: kofeiny, alkoholu, środków psychostymulujących, często jest wspomagane przez odpowiednie leczenie psychiatryczne i działania psychologiczne, również lekarz rodzinny może się okazać bardzo pomocny.
Odpowiednie leczenie przyczynowe w przypadku chorób, takich jak zespoły bezdechu podczas snu czy zespół niespokojnych nóg, pozwala często praktycznie zażegnać problem bezsenności.
Podsumowując, leczenie osoby z bezsennością jest w każdym przypadku dostosowywane do danego pacjenta. Często bezsenność jest spowodowana więcej niż jedną przyczyną, dlatego też leczenie najczęściej musi być kompleksowe i długotrwałe.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.