Biopsja - rodzaje, przebieg, przeciwwskazania

Biopsja jest terminem bardzo szerokim. Wiele jest także klasyfikacji odnoszących się do tego badania. W zależności od średnicy igły służącej do pobierania materiału wyróżnia się biopsję grubo- i cienkoigłową.

W przypadku pierwszej z wymienionych metod jest stosowane narzędzie o średnicy 2–8 mm, które umożliwia pobranie materiału, sięgającego tkanki podskórnej, który następnie jest poddawany badaniu histopatologicznemu pod mikroskopem. Metoda ta jest wysoce skuteczna i niesie niewielkie ryzyko komplikacji. Jest wykorzystywana w diagnostyce guzów wątroby, piersi, płuc, węzłów chłonnych, kości, trzustki oraz prostaty.

Biopsja cienkoigłowa nie dostarcza zbyt dużej ilości materiału, a jedyne, co pozwala ocenić to rodzaj komórek oraz tkanek – nie zawsze wystarcza to jednak, by prawidłowo określić charakter zmiany. Najczęściej jest wykonywana biopsja cienkoigłowa gruczołu krokowego, szpiku, piersi, tarczycy, wątroby oraz płuc. Nie zaleca się jej w przypadku zmian płaskich i obłych guzów. Największą skuteczność osiąga się w przypadku badania guzów wyszuwalnych.

Jest możliwe ponadto wykonanie biopsji wiertarkowej, która jest wykorzystywana zazwyczaj w diagnostyce zmian kostnych – wałeczek zmienionej kości jest pobierany za pomocą specjalnego wiertła, czyli trepanu.

Podczas biopsji rysowej przy użyciu specjalnej łyżeczki zdrapuje się fragment przeznaczonej do badania tkanki. Metoda ta zazwyczaj jest stosowana w ginekologii i pozwala sprawdzić charakter patologicznych zmian w błonie śluzowej macicy.

W zależności od sposobu dojścia narzędzia do określonego miejsca, biopsję dzieli się na:

• przezskórną;
• laparoskopową (pobieraną podczas laseroskopii diagnostycznej);
• otwartą (podczas operacji);
• endoskopową (np. podczas gastroskopii bądź kolonoskopii).

Materiał pochodzący ze zmian usytuowanych na powierzchni zwykle może być pobierany pod kontrolą wzrokową. Zmiany położone głębiej bądź sąsiadujące z ważnymi życiowo strukturami (jak np. guzki tarczycy) wymagają przeprowadzenia zabiegu biopsji pod kontrolą USG. Zapewnia to precyzję i bezpieczeństwo wykonania badania. Czasem ultrasonograficzna ocena nie jest możliwa bądź jest niedostatecznie dokładna. Rozwiązaniem może być wtedy wprowadzenie igły biopsyjnej pod kontrolą tomografii komputerowej.

Czas potrzebny na odpoczynek po przeprowadzonej biopsji, typ opatrunku i inne ewentualne wskazania dla pacjenta zależą od tego, jaki rodzaj biopsji został zastosowany i skąd pobierany był materiał. Informacji takich udziela lekarz wykonujący biopsję.

Jak już wspomniano, istnieje kilka rodzajów biopsji. Każda z nich ma zastosowanie w innych sytuacjach. Największa popularnością cieszy się biopsja aspiracyjna cienkoigłowa.

Zabieg jest bezpieczny, zazwyczaj przeprowadza się go w warunkach szpitalnych. Nie wymaga specjalnych przygotowań czy wcześniejszego zażywania określonych leków. Pacjent przyjmuje pozycję leżącą bądź półleżącą, powinien on być odprężony i wypoczęty. Skóra w miejscu nakłucia zostaje odkażona specjalnym płynem. Zabieg nie jest szczególnie bolesny - w większości przypadków nie stosuje się zatem znieczulenia. Znieczulenie miejscowe jest konieczne w biopsji wątroby bądź szpiku kostnego. Materiał pobierany jest kilka minut, po czym jest on umieszczony na specjalnym szkiełku, a następnie wysyłany do pracowni histopatologicznej, gdzie specjaliści badają go mikroskopowo. Pacjentowi natomiast jest zalecane pozostanie przez kilka godzin w pozycji leżącej, co pozwala kontrolować jego parametry.

Przy zastosowaniu różnych innych opisanych powyżej technik pobierania materiału, można oceniać stan wszystkich tkanek i narządów organizmu, również wątrobę, serce, nerki oraz mózg. Biopsja narządów klatki piersiowej (np. płuc, opłucnej) lub jamy brzucha najczęściej wykonywana jest w szpitalu.

Otrzymany drogą biopsji materiał jest umieszczany na szkiełku, utrwalany, a następnie barwiony przy pomocy specjalnych odczynników. Następnie poddawany zostaje oględzinom cytopatologicznym (gdy materiał komórkowy uzyskano metodą biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej) oraz histopatologicznej, a więc badaniu fragmentów tkanek pozwalającym na uwidocznienie komórek w takim układzie, w jakim występowały w narządzie czy guzie (w tym celu wykonuje się m.in. biopsję gruboigłową, pobranie wycinków w czasie operacji czy zabiegu laparoskopowego).

Wynik badania to najczęściej odpowiedź na pytanie, czy oceniana zmiana ma charakter złośliwy czy też nie. Ponadto biopsję stosuje się w celu:

• właściwego rozpoznania oraz oceny aktywności i zaawansowania niektórych chorób zapalnych (np. wątroby lub nerek);
• kontrolowania efektów leczenia;
• zadecydowaniu o kolejnych etapach operacji i rozległości zabiegu (w przypadku biopsji wykonywanych w czasie zabiegów operacyjnych).

Istnieje wiele przeciwwskazań do wykonania biopsji – są one uzależnione od tego, skąd ma być pobrany materiał. Biopsji wątroby nie można wykonać u pacjenta, u którego podejrzewa się naczyniaka, chorej na żółtaczkę i ropne zapalenie pęcherzyka żółciowego, cierpiącej na torbiele i naczyniakowatość wątroby, a także kobietom spodziewającym się dziecka.

Biopsja nerki jest przeciwwskazana chorym z jedną nerką, osobom, u których podejrzewa się nowotwór, pacjentom z ciężkim nadciśnieniem tętniczym, wodonerczem, roponerczem czy skazą krwotoczną. Wykonania biopsji piersi nie zaleca się pacjentkom z infekcjami skórnymi występującymi w miejscu planowanej ingerencji czy też z niewydolnością układu immunologicznego. Przykłady takie można mnożyć. Wspólnym przeciwwskazaniem dla większości rodzajów biopsji są ciężkie zaburzenia krzepnięcia krwi. Czynnik ten nie ma jednak znaczenia np. w przypadku biopsji tarczycy, dla której największym utrudnieniem jest brak odpowiedniej współpracy z pacjentem.

Źródła

1. Badania molekularne w rozpoznawaniu nowotworów
2. Szczeklik A. (red.), Choroby wewnętrzne, Medycyna Praktyczna, Kraków 2011, ISBN 978-83-7430-289-0
3. Chosia M., Domagała W., Urasińska E. Podstawy patologii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010, ISBN 978-83-200-3499-8
4. Kalinowski L., (red.), Encyklopedia badań medycznych, Wyd. Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996