Borelioza - choroba trudna do zdiagnozowania

Szacuje się, że ryzyko wystąpienia boreliozy w przypadku natychmiastowego wyjęcia kleszcza wynosi zaledwie około 5 proc. Niestety z czasem znacząco wzrasta. Dlatego zalecana jest obserwacja miejsca ukąszenia, nawet przez 60 dni.

Zwykłe zaczerwienie skóry w miejscu ukąszenia kleszcza nie znaczącego istotnego objawu choroby. Jednak jeżeli w wymienionym czasie pojawi się tzw. rumień wędrujący, zakładamy, że jest to pierwszy objaw boreliozy. Zmiana zaczyna się od małej czerwonej plamki, przechodząc następnie w owalną, rozszerzającą się, o średnicy 4-15 cm. Bardzo charakterystyczne jest blednięcie w środku.

Sam rumień wędrujący występuje jedynie w 60-70 proc. przypadków, zaś około 30 proc. pacjentów diagnozuje się dopiero w okresie rozsianej boreliozy. Przechorowanie boreliozy nie powoduje wystąpienia odporności i możliwe są reinfekcje.

Rutynowa diagnostyka boreliozy, poza przypadkami wystąpienia rumienia wędrującego, polega na dwustopniowym badaniu przeciwciał, które są produkowane w organizmie w odpowiedzi na zakażenie.

Badania przeciwciał boreliozy nie są testami idealnymi i niekiedy sprawiają trudności w interpretacji. Z uwagi na liczne reakcje krzyżowe, częste są wyniki fałszywie dodatnie. Z kolei wyniki fałszywie ujemne możliwe są w początkowej fazie infekcji, gdy organizm nie wytworzył jeszcze przeciwciał lub w sytuacji zaburzeń odporności, kiedy pomimo trwającego zakażenia przeciwciała nie są produkowane.

Dodatni wynik przeciwciał nie świadczy o aktywnym zakażeniu, a jedynie o kontakcie z bakterią. Nie można więc na podstawie samego badania przeciwciał odróżnić aktualnej infekcji od przebytej w przeszłości i należy interpretować go zawsze w połączeniu z objawami klinicznymi.

Objawy stawowe boreliozy:

Bóle kości, stawów, mięśni, ścięgien mogą wystąpić w ciągu kilku tygodni od zakażenia i nawracać przez miesiące lub lata, z długimi okresami samoistnych remisji. Dolegliwości są asymetryczne i najczęściej dotyczą stawów kończyn. Mogą ustąpić samoistnie lub przejść w pełnoobjawowe zapalenie stawów.

Nawracające zapalenie stawów (zwykle asymetryczne), w którym bólom towarzyszą obrzęk i wzmożone ucieplenie, ujawnia się zwykle w ciągu dwóch lat po zakażeniu. Najczęściej zmiany dotyczą stawów kolanowych, rzadziej stawów ramienno-barkowych, łokciowych, nadgarstkowych, biodrowych i skokowych.

Przewlekłe zapalenie stawów (asymetryczne) występuje kilka lat po zakażeniu, najczęściej poprzedzone jest nawracającymi bólami lub zapaleniem stawów. Rozpoznanie można postawić, gdy objawy o tej samej lokalizacji utrzymują się przynajmniej przez rok. Dolegliwości najczęściej dotyczą stawów kolanowych, a rzadziej innych dużych stawów kończyn.

Objawy neurologiczne boreliozy:

Neuroborelioza: najczęściej zajęcie nerwów obwodowych (np. zapalenie splotu barkowego, radikulopatia, polineuropatia), objawy zapalenia nerwów czaszkowych (nerw twarzowy, trójdzielny, oczny), zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu, w stadium późnym obwodowa neuropatia charakteryzująca się zaburzeniami czucia, parastezjami, drętwieniami, bólami korzeniowymi, niedowładami, przewlekła encefalopatia z upośledzeniem pamięci, koncentracji, rozdrażnieniem, sennością i zmianami osobowości, bóle głowy, zawroty głowy, zaburzenia pamięci, zaburzenia intelektualne.

Zapalenie mięśnia sercowego: Występuje u 8-10 proc. chorych, najczęściej stwierdza się zaburzenia przewodnictwa w postaci bloków przedsionkowo-komorowych o zmiennym stopniu.

Inne niż rumień zmiany skórne towarzyszące boreliozie:

Pseudochłoniak boreliozowy (Borrelial lymphocytoma) – ujawnia się u mniej niż 1 proc. chorych, zwykle kilka tygodni po ukłuciu przez kleszcza, jako pojedynczy, sinoczerwony, niebolesny guzek, najczęściej na skórze małżowin usznych, moszny i brodawek sutkowych.

Przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn – sinoczerwone zmiany, początkowo z cechami obrzęku zapalnego, a później zaniku skóry, ujawniają się wiele lat po zakażeniu (nawet do 10 lat). Najczęściej na dystalnych (dalszych) częściach kończyn, zwłaszcza dolnych, rzadziej na tułowiu.

• Bakterie Borrelia wypracowały unikalne mechanizmy interakcji z gospodarzem, w wyniku których mogą być nierozpoznawalne przez układ immunologiczny żywiciela (zmienność antygenowa);
• Żywe bakterie Borrelia mogą przebywać wewnątrz komórek i w miejscach niedostępnych dla komórek układu immunologicznego (komórki śródbłonka i fibroblasty, ośrodkowy układ nerwowy, aparat ruchu i inne);
• Wiele antygenów krętków Borrelia występuje w innych organizmach (wirusach, bakteriach), stąd liczne reakcje krzyżowe i fałszywie dodatnie wyniki badania przeciwciał przy braku zakażenia;
• Po kontakcie z kleszczem zakażonym Borrelią organizm produkuje przeciwciała, które mogą utrzymywać się przez wiele lat, pomimo braku aktywnej choroby;
• Na podstawie samego badania przeciwciał nie można odróżnić aktywnego zakażenia od zakażenia przebytego w przeszłości;
• Nie można oceniać skuteczności leczenia na podstawie badania przeciwciał, ponieważ przeciwciała w obu klasach mogą utrzymywać się nawet wiele lat po wyleczeniu;
• Opisywana jest lokalna produkcja przeciwciał, np. tylko w płynie maziowym (w zapaleniu stawów) lub płynie mózgowo-rdzeniowym (w neuroboreliozie);
• U pacjentów z zaburzeniami odporności nie są produkowane przeciwciała;
• Pojawiają się trudności w wykrywaniu przeciwciał, występujących w postaci kompleksów immunologicznych (z antygenami bakteryjnymi).

W zależności od postaci klinicznej, leczenie boreliozy trwa od 14 do 28 dni i jest prowadzone jednym z następujących antybiotyków: doksycyklina, amoksycylina, cefuroksym, ceftriakson, cefotaksym, penicylina G. Jeśli terapia rozpocznie się do 4 tygodni od wystąpienia objawów, jej skuteczność wynosi 90 procent.

Rumień wędrujący i pozostałe zmiany skórne, porażenia nerwów czaszkowych oraz pierwszy rzut zapalenia stawów mogą być leczone w warunkach ambulatoryjnych lekami doustnymi. Pozostałe postaci neuroboreliozy, zapalenie mięśnia sercowego oraz nawrót zapalenia stawów wymagają leczenia w warunkach szpitalnych antybiotykami dożylnymi.

Biorąc pod uwagę trudności w diagnozowaniu boreliozy oraz późniejsze konsekwencje zdrowotne, wynikające z odległych powikłań, bardzo ważna staje się profilaktyka, czyli:

1. Unikanie ukąszeń kleszczy (ubranie ochronne, stosowanie repelentów);
2. Oglądanie skóry po narażeniu na kontakt z kleszczem;
3. Szybkie usuwanie wczepionych kleszczy;
4. Osoby, które usunęły kleszcza powinny przez 60 dni obserwować, czy nie wystąpią objawy boreliozy: zmiany skórne, objawy ogólne grypopodobne.

Porad udzielają:

• dr n. med. Andrzej Marszałek, internista, specjalista diagnostyki laboratoryjnej, Dyrektor Medyczny laboratoriów Synevo
• lek. med. Agnieszka Motyl, specjalista epidemiologii, specjalista medycyny rodzinnej, Kierownik ds. Jakości Medycznej Medicover