Budowa zębów anatomiczna i histologiczna, rodzaje zębów

Budowa zębów, czyli zespół i wzajemne powiązanie jego części składowych, wymaga spojrzenia na kwestię z punktu widzenia zarówno anatomii, jak i histologii. Anatomia to dział biologii, który zajmuje się badaniem budowy i kształtu różnych struktur, zaś histologia to nauka o budowie, rozwoju i funkcjach tkanek (zajmuje się badaniem mikroskopowej budowy ciała).

Zęby człowieka to złożone, twarde twory anatomiczne znajdujące się w jamie ustnej. Stanowią element układu trawienia. Są osadzone w zębodołach wyrostka zębodołowego szczęki oraz części zębodołowej żuchwy.

W zębodole utrzymują je włókna ozębnej, czyli kolagenowe pasma tkanki, które przyczepiają się do zęba i do kości łącząc obie struktury. Zęby służą do odgryzania kęsów i rozdrabniania pożywienia, wpływają również na wygląd twarzy.

Z punktu widzenia anatomii ząb składa się z trzech części. To:

• korona (corona dentis): najtwardsza część zęba widoczna nad dziąsłem w jamie ustnej. W zdrowym zębie widoczna jest tylko najbardziej zewnętrzna warstwa korony zęba, czyli szkliwo,
• korzeń (radix dentis): część zęba ukryta pod dziąsłem, umocowana w zębodole w kości żuchwy lub szczęki za pomocą włókien ozębnej. Zęby zazwyczaj mają od 1 do 4 korzeni. Pomiędzy korzeniami istnieje fizjologiczne rozwidlenie zwane bifurkacją,
• szyjka (cervix dentis, collum): część zęba łącząca koronę z korzeniem.

Budowa histologiczna zębów dotyczy tkanek, z jakich są zbudowane. Zęby mleczne i stałe mają taką samą budowę histologiczną. Ząb zbudowany jest z kilku tkanek. To:

• szkliwo: twarda tkanka pokrywająca koronę zęba (najtwardsza w organizmie). W jego skład wchodzą związki nieorganiczne (96%), woda i związki organiczne (4%),
• zębina: tkanka będąca główną częścią zęba. Znajduje się pod szkliwem. W 70 % składa się ze związków nieorganicznych. Chroni miazgę zęba przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi. Jest podatna na uszkodzenia. W kanalikach zębinowych przebiegają włókna nerwowe,
• miazga: miękka, ukrwiona i unerwiona tkanka, najbardziej wewnętrzna część zęba. Wypełnia komorę i kanały korzeniowe. W jej skład wchodzą nerwy oraz naczynia krwionośne,
• cement: tkanka pokrywająca korzeń zęba. Swoją budową przypomina kość. Ma żółtawe zabarwienie. Jest wytwarzany przez cementoblasty. Wraz z ozębną i włóknami kolagenowymi elastycznie umocowuje ząb w zębodole.

Korona zęba składa się ze szkliwa, zębiny i miazgi, a korzeń z cementu korzeniowego, zębiny i miazgi.

Poszczególne zęby różnią się od siebie, na co wpływa ustawienie w łuku zębowym. Wyróżnia się:

• siekacze przyśrodkowe (jedynki). Znajdują się najbardziej z przodu,
• siekacze boczne (dwójki),
• kły (trójki),
• pierwsze zęby przedtrzonowe (czwórki) i drugie (piątki),
• zęby trzonowe: pierwsze (szóstki), drugie (siódemki) i czasami trzecie (ósemki).

Zęby różnią się miedzy sobą również budową korony. Niektóre są duże, inne mniejsze, płaski i szpiczaste, o mniej lub bardziej rozległej powierzchni i strukturze. Ma to związek z ich lokalizacją i pełnioną funkcją. Ponadto warto pamiętać, że człowiek posiada dwa pokolenia zębów. To zęby mleczne i stałe.

Zęby mleczne zwykle zaczynają się pojawiać u kilkumiesięcznych niemowląt (choć niektóre się z nimi rodzą), a wypadają w późnym wieku przedszkolnym i wczesnym szkolnym. Dziecko o pełnym uzębieniu mlecznym posiada 20 zębów: 10 w żuchwie i 10 w szczęce. W każdym łuku zębowym znajdują się takie mleczaki jak:

• 4 siekacze: dwie tzw. jedynki i dwie dwójki,
• 2 kły, czyli inaczej trójki,
• 4 zęby trzonowe: po dwie czwórki i piątki.

Mleczaki pod względem budowy przypominają zęby stałe, różnią się od nich jedynie:

• mniejszymi i cieńszymi korzeniami,
• obręczą zęba, która otacza jego koronę,
• słabo uwidocznioną krzywizną korzenia,
• resorpcją korzenia, to jest ruchomością poprzedzającą ich wypadnięcie przed zastąpieniem przez zęby stałe.

W jamie ustnej dorosłego człowieka prawidłowo znajduje się od 28 do 32 zębów stałych. Po:

• 8 siekaczy: w każdym łuku po 2 siekacze przyśrodkowe - jedynki, 2 siekacze boczne - dwójki,
• 4 kły: po dwie trójki,
• 8 przedtrzonowców: po dwie czwórki i piątki w łuku,
• od 8 do 12 trzonowców (dwie szóstki i siódemki, u niektórych dwie ósemki w łuku).

W uzębieniu mlecznym nie ma grupy zębów przedtrzonowych i nigdy nie występują trzecie zęby trzonowe.