Czy astmę można wyleczyć?

Astma jest przewlekłą chorobą zapalną dróg oddechowych, w której uczestniczy wiele komórek i substancji przez nie uwalnianych. Przewlekłe zapalenie jest przyczyną nadreaktywności oskrzeli, prowadzącej do nawracających epizodów świszczącego oddechu, duszności, uczucia ściskania w klatce piersiowej, kaszlu, które występują zwłaszcza w nocy i nad ranem.

Astma jest chorobą przewlekłą, której nie można wyleczyć, ale można poprzez prawidłowe leczenie skutecznie zahamować przewlekły proces zapalny w drogach oddechowych, który prowadzi do występowania nawracających epizodów ograniczenia przepływu powietrza, wytwarzania śluzu i kaszlu. Choć astma jest chorobą nieuleczalną, zdarzają się okresy wieloletnich remisji.

Tak więc pomimo niemożności wyleczenia astmy oskrzelowej, prawidłowe leczenie jest szalenie istotne. W razie braku odpowiedniej terapii, z czasem prowadzi do postępującego, nieodwracalnego ograniczenia przepływu powietrzaprzez drogi oddechowe, co upośledza komfort życia, prowadząc ostatecznie do śmierci. Ponadto niewłaściwie leczony ostry atak astmy jest stanem bezpośrednio zagrażającym życiu. Co więcej udowodniona jest zależność ciężkości przebiegu astmy z jej nieprawidłowym leczeniem.

Obecny jest pogląd, zwłaszcza wśród rodziców, iż dziecko „wyrasta z astmy”. Niestety wyniki badań epidemiologicznych tego do końca nie potwierdzają. Rzeczywiście objawy astmy ustępują w okresie pokwitania u 70% dzieci, zwłaszcza u chłopców. Niestety mogą wystąpić nawroty w wieku dorosłym. Nawet przy braku klinicznych objawów choroby, obserwuje się, że czynność płuc jest upośledzona lub utrzymuje się nadreaktywność oskrzeli. Rokowanie pogarsza współistnienie atopowego zapalenia skóry u dziecka lub jego najbliższych krewnych.

W ciągu ostatnich lat, ze względu na niezadowalające wyniki leczenia astmy w skali światowej, powoływano grupy ekspertów, którzy mieli za zadanie ustalić optymalne postępowanie i strategie lecznicze w przypadku rozpoznania astmy. Powstały w ten sposób zalecenia: Ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia i Narodowego Instytutu Chorób Serca, Płuc i Krwi (USA) z 1995 r. znany jako GINA– Global Initiative for Asthma, Międzynarodowej Unii do Walki z Gruźlicą i Chorobami Płuc z 1996 roku dla krajów ubogich, Brytyjskiego Towarzystwa Chorób Klatki Piersiowej opublikowany w 1997 roku oraz Raport Nr 2 Ekspertów Narodowego Instytutu Zdrowia USA opublikowany w 1998 roku. Obowiązujące w Polsce strategie postępowanie wzorowane są przede wszystkim na zaleceniach GINA. Zgodnie z zaleceniami GINA 2002 cele skutecznego leczenie astmy to:

• minimalne objawy przewlekłe, w tym nocne (najlepiej brak objawów),
• zaostrzenia występujące rzadko lub wcale,
• brak potrzeby nagłych interwencji lekarskich,
• niewielkie zapotrzebowanie na β2-mimetyki stosowane doraźnie,
• nieograniczona aktywność życiowa w tym wysiłki fizyczne,
• dobowa zmienność PEF
• bliskie normy wartości FEV1 i /lub PEF,
• nieznaczne działania niepożądane stosowanych leków.

W związku z tym, iż astma jest chorobą przewlekłą i nieodwracalną, chorzy muszą być pod stałą opieką lekarską i wymagają leczenia do końca życia. Leczenie to musi być prowadzone przy ścisłej współpracy chorego i lekarza.

Leczenie farmakologiczne astmy oskrzelowej ma charakter stopniowany: intensywność leczenia wzrasta wraz z nasilaniem ciężkości choroby i obejmuje: wyeliminowanie narażenia na czynniki wyzwalające lub nasilające objawy choroby, leczenie przewlekłe i leczenie zaostrzeń. Czynniki wyzwalające napady i zaostrzenia astmy:

• alergeny występujące w powietrzu atmosferycznym i wewnątrz pomieszczeń,
• zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego i wewnątrz pomieszczeń,
• zakażenia układu oddechowego,
• wysiłek fizyczny i hiperwentylacja,
• zmiany pogody,
• pokarmy, dodatki do żywności, np. konserwanty,
• leki, np. beta-blokery, kwas acetylosalicylowy,
• bardzo silne emocje.

Większość chorych na astmę, w tym wszyscy chorzy na astmę ciężką, powinni otrzymać pisemny plan leczenia przewlekłego oraz zasady postępowania w zaostrzeniach. Dobrze by chory na astmę posiadał własny przepływomierz do pomiaru PEF.

Obecnie obowiązuje podział astmy na cztery stopnie ciężkości (sporadyczna, astma przewlekła lekka, astma przewlekła umiarkowana, astma przewlekła ciężka), w zależności od którego zmienia się strategia postępowania terapeutycznego (tzw. leczenie stopniowe: „schodki w górę”).

Leczenie rozpoczyna się lekami i dawkami odpowiedni dla danego stopnia ciężkości astmy. Po osiągnięciu i utrzymaniu kontroli astmy przez powyżej 3 miesiące można rozważyć zmniejszenie intensywności leczenia (tzw. leczenie stopniowe: „schodki w dół”). W ten sposób ustala się minimalne zapotrzebowanie na leki pozwalające na kontrolę przebiegu choroby.

Leki stosowane w leczeniu astmy można podzielić na dwie grupy:

Leki kontrolujące chorobę: przyjmowane stale, codziennie, pozwalają utrzymać kontrolę astmy:

• wziewne glikokortykosteroidy (WGKS),
• wziewne długo działające B2-mimetyki (LABA),
• kromony wziewne,
• leki antyleukotrienowe,
• pochodne teofiliny,
• doustne GKS.

Leki stosowane doraźnie (szybko usuwające objawy):

• szybko i krótko działające B2-mimetyki(salbutamol, fenoterol),
• szybko i długo działające B2-mimetyki wziewne (formoterol),
• wziewne leki antycholinergiczne (bromek ipratropium),
• preparaty złożone,
• pochodne teofiliny.

Dzięki poznaniu etiopatogenezy astmy mamy możliwość przyczynowego leczenia. Tak też została wprowadzona do leczenia astmy nowa grupa leków, z którymi wiąże się duże nadzieje w terapii chorób przebiegających z wysokim poziomem IgE. Mowa o przeciwciałach anty-IgE. Udowodniono, iż stosowanie tych przeciwciał zmniejsza zapotrzebowanie na wziewne i systemowe GKS. Wpływa także na zmniejszenie częstości zaostrzeń.

Źródła

1. Czy astmę można wyleczyć?
2. Droszcz W. (red.), Choroby płuc. Diagnostyka i terapia, Urban & Partner, Wrocław 1999, ISBN 83-85842-04-7
3. Stelmach I., Astma dziecięca - wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007, ISBN 83-200-3308-3
4. Herman Z., Kostowski W. Farmakologia - podstawy farmakoterapii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004, ISBN 978-83-200-4164-4
5. Orzechowska-Juzwenko K. Farmakologia kliniczna - znaczenie w praktyce medycznej, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2006, ISBN 83-89009-43-9