Depresja u młodzieży - rodzaje, czynniki ryzyka, sposoby leczenia

W okresie dorastania bezpieczny krąg środowiska macierzyńskiego przestaje być już wystarczający i pojawia się pragnienie wyjścia w otaczający świat. Dochodzi do konfrontacji wcześniejszych wyobrażeń z rzeczywistością. Zwykle prowadzi to do zmiany nastawienia wobec samego siebie i w większości przypadków do powstania mniej korzystnego obrazu własnej osoby, co w konsekwencji może być przyczyną obniżania nastroju.

Ponadto, dochodzi również do uświadomienia sobie swoich potrzeb seksualnych, a brak możliwości ich rozładowania w połączeniu z pierwszymi rozczarowaniami miłosnymi prowadzi do wycofania się z relacji, obniżania się poczucia własnej wartości. Niekiedy nawet brak potwierdzenia siebie w roli mężczyzny czy kobiety owocuje tendencjami samobójczymi. Jest to tym bardziej zrozumiałe, że burza hormonalna okresu dorastania prowadzi do przeżywania gwałtownych i zmiennych emocji.

Powoli narastający konflikt z rodzicami oraz przekonanie o niemożności znalezienia z nimi wspólnego języka rodzą w młodym człowieku uporczywe poczucie bezsilności. W okresie pokwitania różne dramatyczne czy wręcz drastyczne doświadczenia wewnętrzne i zewnętrzne mogą doprowadzić do rozwoju zespołu depresyjnego.

Na podstawie badań prof. Marii Orwid wyróżniono cztery postacie depresji młodzieńczej:

- depresja młodzieńcza czysta – w jej obrazie dominują:

• obniżenie nastroju oraz napędu psychoruchowego,
• nieokreślone dolegliwości lękowe,
• nadmierna troska o przyszłość;

- depresja młodzieńcza z rezygnacją – do obrazu depresji czystej dołączają się:

• niewydolność w nauce,
• poczucie bezsensu życia,
• tendencje samobójcze;

- depresja młodzieńcza z niepokojem – obok objawów depresji czystej występują:

• zmienność nastroju,
• autodestrukcyjne zaburzenia zachowania (np. okaleczanie się, odmawianie przyjmowania posiłków etc.);

- depresja młodzieńcza hipochondryczna – charakteryzuje się (oprócz objawów depresji czystej):

• występowaniem częstych skarg somatycznych (biegunki, zaparcia, wędrujące bóle, kołatanie serca),
• koncentracją na własnym ciele.

Ryzyko depresji dotyczy w jednakowym stopniu chłopców i dziewcząt. Kiedy jednak wchodzą oni w wiek młodzieńczy, prawdopodobieństwo to szybko podwaja się u dziewcząt – i tak już pozostaje aż do średnich lat dorosłości.

Jak sugerują badania, na zwiększenie depresji u nastolatek może wpływać zespół różnych czynników: genetycznych, hormonalnych, psychologicznych i społecznych. Szczególnie ważną rolę zdaje się odgrywać czynnik genetyczny, ponieważ depresja obejmuje często dzieci rodziców, którzy w ich wieku sami na nią cierpieli. Częściej też chorobę stwierdza się u innych członków rodzin chorych nastolatków.

Poza obciążonym wywiadem rodzinnym szczególne zagrożenie depresją dotyczy nastolatków, które:

• przeżywają silny stres,
• doświadczyły przemocy, wykorzystywania lub zaniedbania emocjonalnego,
• przeżyły śmierć któregoś z rodziców lub innej bliskiej osoby,
• przeżyły rozstanie z kimś ważnym w ich życiu,
• cierpią na przewlekłą chorobę, np. cukrzycę,
• mają za sobą inne traumatyczne przeżycia,
• przejawiają zaburzone zachowania lub mają trudności w nauce.

Depresji w okresie dorastania często towarzyszą inne zaburzenia psychiczne, do których należą: zaburzenia łaknienia, zaburzenia lękowe, nadużywanie substancji psychoaktywnych, zaburzenia stresowe pourazowe.

Im wcześniej nastąpi rozpoznanie i leczenie depresji, tym lepiej dla chorego. Mimo znacznych szans na całkowite wyleczenie nastolatka z epizodu depresji, ryzyko nawrotu pozostaje jednak wciąż wysokie.

W leczeniu stosuje się przede wszystkim leki przeciwdepresyjne, psychoterapię lub połączenie obu tych metod. Pytanie, od której z nich zacząć, budzi nadal wiele sporów wśród specjalistów. Coraz więcej danych przemawia jednak za największą skutecznością skojarzenia leku przeciwdepresyjnego z terapią poznawczo-behawioralną – jedną ze specyficznych form psychoterapii. Leczenie skojarzone ma szczególne znaczenie w przypadku ciężkiej depresji.

Leki przeciwdepresyjne w leczeniu nastolatków

Leki przeciwdepresyjne są w leczeniu nastolatków zazwyczaj metodą pierwszego rzutu, kiedy stwierdza się, że:

• objawy depresji są tak poważne i nasilone, że zastosowanie samej psychoterapii wydaje się mało skuteczne;
• natychmiastowy dostęp do psychoterapeuty jest utrudniony (np. ze względu na miejsce zamieszkania lub inną okoliczność);
• stwierdza się objawy psychozy lub rozpoznaje zaburzenie dwubiegunowe;
• depresja ma charakter przewlekły lub nawrotowy.

Aby zapobiec nawrotowi depresji, przyjmowanie leków powinno być kontynuowane co najmniej przez kilka miesięcy po ustąpieniu objawów. Potem odstawia się je stopniowo przez kilka tygodni lub miesięcy, oczywiście pod kontrolą lekarza. W przypadku pojawienia się w tym czasie (albo wkrótce po odstawieniu leku) oznak pogarszania się nastroju, konieczne jest zwykle wznowienie leku w pełnej dawce.

Psychoterapia w leczeniu nastolatków

W odniesieniu do psychoterapii badania potwierdziły skuteczność niektórych rodzajów krótkotrwałej psychoterapii, zwłaszcza psychoterapii poznawczo-behawioralnej w łagodzeniu objawów depresji u młodzieży. Młody człowiek cierpiący na depresję przejawia często zniekształcony, negatywny sposób myślenia, który dodatkowo aktywizuje chorobę. Terapia poznawczo-behawioralna pozwala młodym pacjentom zmienić negatywne schematy myślowe i wypracować pozytywny stosunek do samych siebie, świata i życia.

Jak sugerują badania, ten rodzaj psychoterapii przynosi lepsze wyniki niż terapia grupowa czy rodzinna. Może również – ze wszystkich metod psychoterapii – zadziałać najszybciej. Często terapeuci zalecają kontynuowanie psychoterapii jeszcze przez pewien czas po ustąpieniu objawów depresji. Celem tej kontynuacji bywa zwykle utrwalenie już wypracowanych sposobów radzenia sobie ze stresem, dzięki którym zmniejsza się ryzyko nawrotu. Konsultacja z terapeutą jest również zalecana w przypadku pojawienia się pierwszych oznak ponownego pogarszania się nastroju po wcześniej przebytym epizodzie depresji.

Źródła

1. Beck J., Terapia poznawcza – podstawy i zagadnienia szczegółowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005, ISBN 83-233-1986-3.
2. Greszta E., Depresja wieku dorastania, Academica, Warszawa 2006, ISBN 83-89281-19-8.
3. Kendall P., Terapia dzieci i młodzieży. Procedury poznawczo-behawioralne, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010, ISBN 978-83-233-2909-1.
4. Namysłowska I., Psychiatria dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011, ISBN 978-83-200-4394-5.